وی افزود: سرآغاز تمدنها، زمان شکل‌گیری شهرها بوده که به عنوان بستر و محصول تعامل نزدیک و همکاری آحاد مجتمع انسانی و نیز نقطه عطف تاریخ بشر تلقی می‌گردد. پیامبران الهی در شکل گیری تمدنها نقش اساسی داشته‌اند و همه تمدنهای بزرگ، از یک سرچشمه دینی نشأت گرفته‌اند، چرا که همه عناصر اصلی برای ساختن یک تمدن در تعالیم الهی وجود داشته و نهادینه‌سازی روحیه همکاری و تعامل بدون وجود محور مشترک اعتقادی و اخلاقی ممکن نبوده است.

وی با بیان اینکه تمدنها در مسیر تحولات و پیشرفتهای بشری، تعیّن و پیچیدگی بیشتری یافته‌اند، اظهارکرد: عناصر اصلی یک تمدن و عوامل شکل‌گیری آن را معمولا عناصر و عوامل جغرافیایی، طبیعی، مذهبی، فکری، فرهنگی، علمی، معماری، ابزاری و فناوری و ساختارهای اجتماعی و سیاسی دانسته‌اند.

وی اظهارداشت: آنچه مسلم است دین اسلام پس از آغاز بعثت پیامبر اعظم (ص)، تمدنی متفاوت با تمدنهای پیشین و بسیار پیشرفته‌تر را پایه‌گذاری کرد که به تدریج علی‌رغم همه کاستی‌هایی که در تدین مسلمانان وجود داشت به دوران نضج و شکوفایی خود در قرون سوم، چهارم و پنجم هجری دست یافت و منشأ تحولات چشم‌گیر فکری، علمی و فرهنگی در سطح جهان گردید.

وی با اشاره به اینکه اگرچه مایه های اصلی تحول در دوران جدید مغرب زمین از تمدن اسلامی اقتباس شد، ولی عوامل مختلفی موجب انحطاط تمدنی مسلمانان گردید و به خصوص پس از شکل‌گیری تمدن جدید و آغاز دوران تجدد که سیطره استعماری غرب گسترش یافت، جوامع و کشورهای اسلامی از درون و بیرون دچار غفلت، رکود و عقب ماندگی شدند. قطعا اساسی‌ترین عامل این انحطاط، فاصله گرفتن و دور نگه داشته شدن جامعه اسلامی از جهان بینی توحیدی ناب و تعالیم راستین اسلام بود، اما به تدریج و با تلاش مصلحان و عالمان دغدغه مند جهان اسلام، حرکت بیداری اسلامی شکل گرفت و نهضت بازگشت به قرآن و آموزه‌های اسلامی، منشأ نهضت‌های فکری، اجتماعی و سیاسی در جهان اسلام گردید.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: نقطه اوج این حرکت، پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۵۷ در ایران به رهبری قائد عظیم الشأن حضرت امام خمینی(ره) که سرآغاز موج جدیدی از بیداری اسلامی با ابعاد و ژرفای کاملا متفاوت با امواج قبلی، جهان اسلام را تحت تأثیر قرار داد، پایه ها و اندام مراکز سلطه جهانی را لرزاند و تمدن و اندیشه جدید غرب را با چالش جدی مواجه ساخت. این انقلاب تنها یک رویداد تاریخی و سیاسی نبود، بلکه نویدبخش تجدید حیات اسلام و سرآغاز دوران جدیدی برای مسلمانان بود. دورانی که با نقد و طرد تفکر و تمدن غربی و بهره‌برداری عمیق و همه جانبه از معارف و آموزه‌های اجتماعی اسلامی، نهال تمدن نوین اسلامی غرس می‌شود و به تدریج به بار و بر می نشیند.

وی با تأکید بر اینکه ویژگی اساسی تمدن نوین اسلامی، پایه ریزی آن بر مبنای اندیشه و تفکر اسلام ناب محمدی(ص) است، گفت: اسلامی که بر پایه تفکر و عقلانیت فطری استوار است، با ایمان عمیق به خدای متعال و قرآن و پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) و براساس منطق و تعقل، و انگیزه پویایی اجتماعی که در آن است، دارای سرمایه های عظیم الهام بخش از قبیل فرهنگ عاشورا و فرهنگ انتظار نیز می باشد.

خردورزی، ولایت مداری، دانش جویی، تولید علم و نظریه پردازی، آزاداندیشی، آزادی مسئولانه و مشارکت اجتماعی، تلاش و تدبیر توأم با مجاهدت و مبارزه علیه ظلم و استکبار و دفاع از مظلوم، پاسداری از عدالت و پیشرفت، مردم سالاری، اخلاق حسنه و فضائل انسانی، وحدت و انسجام، معنویت و رابطه با خداوند متعال، توکل، اخلاص و تقوا عناصر اصلی این تمدن می باشند که در کنار عقل، از منابع معرفتی و هدایتی عمیقی همچون قرآن کریم و روایات پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) برخوردار هستند و با ساز و کار اجتهاد پویا و روشمند، نیازها و اقتضائات زمان و مکان را همواره لحاظ نموده و هرگز به بن بست فکری و اجتماعی و بحرانهای ناشی از نفسانیات و دنیاگرایی دچار نمی گردند.

ذوعلم با بیان اینکه تمدن نوین اسلامی تنها به دنیای انسانها نمی اندیشد، بلکه آخرت و حیات جاودان را نیز مد نظر دارد، تصریح کرد: تمدن نوین اسلامی تنها به ابعاد معیشتی و رفاهی جامعه فکر نمی کند؛ روح متعالی انسانی و فطرت پاک الهی را نیز مورد توجه قرار داده و هرگز به خودشیفتگی و تعصبات ملی و قومی و قبیله ای گرفتار نمی شود و در دام سلطه طلبی و توسعه سیطره خود بر دیگران فرو نمی غلتد.

وی با اشاره به اینکه موج جدید بیداری اسلامی در کشورهای مسلمان، قطعا بر سرعت حرکت به سوی تمدن نوین اسلامی خواهد افزود، گفت: بیداری اسلامی زمینه رشد و تعمیق عناصر تمدن اسلامی را فراهم خواهد کرد و از سوی دیگر تجارب و دانش متراکم در تجربه موفق ایران اسلامی زمینه طراحی الگوی اسلامی پیشرفت را به عنوان گفتمان توسعه و تعالی جهان اسلام فراهم نموده است. از این رو هم توانمندی عینی و میدانی جهان اسلام و هم نقشه راه کلان تمدن اسلامی نویدبخش تسریع و توفیق تمدن نوین اسلامی است.

ذوعلم با بیان اینکه ابعاد فرهنگی این تمدن و جوانب فکری و معنوی آن، با تلاش و مجاهدت جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی می تواند تحقق یابد، تأکید کرد: در عین حال همچنان به تلاشهای فکری و مدیریتی گسترده و عمیقی برای دستیابی به این آرمان دست یافتنی نیاز است.