آیت الله علیدوست درباره فرآیند شکل گیری تمدن گفت: تمدن فرآیند ایجاد‌شدنی است تا ایجاد کردنی. حاکمیت ها، حکومت ها، ملت ها و فرهیختگان در این فرآیند نقش زیادی ندارند زیرا نقش آنها بیشتر فرآیندی است. تمدن باید از مجموعه ای از فرآیندها خود به خود ایجاد شود و فرآیند آن به دست حاکمیت ها و حکومت هاست.

وی درباره احاطه و تسلط  تمدن غربی در همه عرصه ها و جلوگیری از به زنجیر کشاندن تمدن نوین اسلامی توسط تمدن غربی، افزود: اما در جواب این پرسش می توان این گونه بیان کرد که دنیا مانند بازار مسگرهاست و همه می توانند نقش داشته باشند اما صدایی می تواند به گوش برسد که از سایر صداها بلندتر باشد. این نوع نگاه امیدبخش است و این گونه نیست که انسان ناامید از فرآیند تمدن شود.

وی افزود: حاکمیت مسلمانان، فرهیختگان و حوزویان تلاش می کنند و از سوی دیگر تمدن غیر اسلامی هم در حال حرکت است. ما دارای ظرفیت بزرگی در اسلام هستیم که به راحتی می توانیم با این ظرفیت با دنیا ارتباط برقرار کنیم و آن را ترویج کنیم. نهج البلاغه امام علی(ع) کتابی از امام اول شیعیان برای همه مسلمانان است. نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه ظرفیت بزرگی دارند که می توان از آن برای شکل گیری تمدن اسلامی استفاده کرد.

آیت الله علیدوست بیان کرد: عمده آموزه های اسلامی، جامع و جهانی و جاودانی است و این ظرفیت را در هیچ مذهب و مکتبی نمی توان پیدا کرد و می توان با توجه به آموزه های اسلامی آنها را به دنیا انتقال داد و این ظرفیت بزرگی است. تمدنی که مسلمانان در گذشته داشتند و می توانند به آن متکی باشند و از آن طریق به فکر ایجاد فرآیند تمدن جدید باشند هم ظرفیت محسوب می شود. نگاه من به وضعیت تمدن نوین اسلامی ناامیدانه نیست اما نباید سفیدنمایی هم کرد که ایجاد این تمدن، کار راحتی است.

وی درباره نسبت تمدن اسلامی با تجدد غربی گفت: اگر منظور از «ما» مجموعه دولت و ملت در یک نگاه ملی است که ما مصرف کننده خوبی هستیم اما وقتی درون «ما» اندیشمندان و فرهیختگان و نهادها و حکومت و ملت را ببینیم نمی توان همه افراد را در یک سطح و با یک نوع تفکر دید زیرا بعضی موضع سلبی و حتی نگاه بدبینانه افراطی دارند و همه مسائل را بد می بینند اما عده ای راحت داده ها را می پذیرند و مصرف کننده خوبی می شوند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در ادامه گفت: عده ای تلاش می کنند گزاره های مختلف را بگیرند و آنچه که با آموزه های اسلامی منطبق و قابل دفاع است را با فرهنگ شیعی و اسلامی و ایرانی ما بومی کنند. بعضی نهادها در کشور چنین کارهایی را انجام می دهند. شخصیت های دانشگاهی و حوزوی مطالعات دقیق در این زمینه دارند اما شاید تریبون نداشته باشند و صدای شان به جایی نرسند اما علوم را بومی می کنند و مصرف کننده صرف نیستند.

وی بیان کرد: مشکل ما این است که نظریه ها وقتی تولید می شوند به مصرف نمی رسند. نظریه باید به مرحله عمل برسد و موانع عملی شدن نظریه برداشته شود زیرا تلاش های خوبی در این سی سال در دانشگاه ها و حوزه ها انجام شده است.

وی درباره اینکه یکی ازمراحل پنج گانه تحقق اهداف انقلاب اسلامی دولت اسلامی است و ما بعد از گذشت چهل سال هنوز در این مرحله قرار داریم و چرا از آن عبور نکرده ایم؟ گفت: اینکه ما در مرحله دولت اسلامی قرار داریم و هیچ قدم نظری در این زمینه برداشته نشده است درست نیست. در این زمینه نظریه پردازی و اندیشه ورزی شده اما به دلیل موانعی که در بالا گفته شده و اینکه ما نتوانسته ایم اولویت ها را به درستی تشخیص دهیم روند کندی داشته ایم به طوری که اولویت های دهم برای ما اولویت اول شده و اولویت اول به دهم رسیده است.

آیت الله علیدوست بیان کرد: اوضاع جهانی که به ما تحمیل شده و ندانم کاری ها و آنچه که نباید انجام شود باعث شده که ما دچار کندی حرکت شویم اما نباید قضاوت مطلق داشته باشیم و سیاه نمایی کامل و سفیدنمایی کامل کنیم.

وی در پاسخ به این سوال که ما اکنون در کدام مرحله تمدن سازی اسلامی قرار داریم؟ گفت: فرآیند تمدن زایشی است و در فرآیند آن نمی توان خط کشی کرد که در کجا قرار داریم. از نظر نظریه پردازی به عقیده بسیاری از فرهیختگان آشنا با دانش های روز قدم هایی برداشته ایم. این طور نیست که عموم حوزویان و دانشگاهیان ما به گزاره های جهانی و آنچه که ما به عنوان علوم انسانی غربی می دانیم آشنایی نداشته باشند و یا افراد مطلع ما را تعداد معدودی که در خارج تحصیل کرده و یا دانشجویان داخلی که به طور محدود مطالعه می کنند، تشکیل دهند.

وی بیان کرد: ما نیروهای زیاد جوانی داریم که مطلع و اهل مطالعه هستند و زبان و فرهنگ را می دانند و حتی علوم غربی را بهتر از غربی ها می شناسند. از سوی دیگر علوم اسلامی منحصر به افراد خاصی نیست. ما نیروهایی داریم که قوت حوزوی و دانشگاهی خوبی دارند و از اساتید مشهور دانشگاهی کم ندارند بلکه به مراتب از آنها دقیق تر هم مطالعه کرده اند و به یک سری از نظریات رسیده اند.

وی در پایان گفت: اگر تغییرات جدی انجام شود ما در حرکت انقلابی و جهشی به جلو می رویم. در حرکت انقلابی تعدادی از نیروهای کارکرده، نظریه پرداز و مطلع نظریات خود را در اجرا و عمل نشان می دهند.