هفته اول دوره تخصصی «آسیب‌شناسی اجتماعی زن و خانواده» با حضور جمعی از اساتید برجسته حوزه زنان و خانواده و فعالان عرصه علوم انسانی به همت دبیرخانه دوره‌های آموزشی - پژوهشی علوم انسانی اسلامی (مفتاح_اندیشه) در روزهای 9 الی 11 اسفندماه در دانشگاه الزهرا (س) برگزار گردید.

در ادامه گزارشی از برگزاری این دوره از نظر می‌گذرد:

در روز اول این دوره «دکترشهلا باقری» دانشیار دانشگاه خوارزمی به اهمیت سیاستگذاری زنان و خانواده و تأثیر این سیاست‌ها بر حل مشکلات امروزی زنان و خانواده پرداخت.

دکتر باقری با تقسیم‌بندی آسیب های سیاستگذاری، اولین آسیب را مربوط به نداشتن مبنا برای مسئله و عدم توان درک مسئله و دومین آسیب را نیز وجود خلاهای نظری فراوان در این حوزه دانست.

وی دخالت دستگاه های اجرایی در سیاستگذاری را آسیب بعدی دانسته و با نقد برنامه ششم توسعه در حوزه زنان گفت: این برنامه تنها بر عدالت جنسیتی تاکید داشته و از مسائل دیگر زنان غافل شده است .

عضو هئیت علمی دانشگاه خوارزمی در ادامه مباحث خویش با تشریح اهمیت کانون خانواده گفت: بی توجهی به جایگاه اصیل خانواده در اکثر سیاست های بین المللی، دو نتیجه غم انگیز در پی داشته است: اول آنکه در تنظیم قوانین و مقررات و الگوهای توسعه و رفاه اجتماعی به جهت عدم توجه به حفظ بنیان خانواده؛ برآیند اجرای سیاست ها، قوانین و مدل های توسعه و رفاه، به تضعیف نهاد خانواده می انجامد. دوم آنکه به تدریج رقبای جدی در کنار خانواده پا به عرصه می گذارند و حتی به عنوان اَشکالی از خانواده رسمیت می یابند.

در روز دوم این دوره و در اولین نشست آن، دکتر«عالیه شکربیگی» عضو هئیت علمی دانشگاه آزاد و مدیر کارگروه زنان و خانواده انجمن جامعه شناسی، به «آسیب‌شناسی ازدواج سفید در جامعه» و عواملی که موجب بروز و ظهور این پدیده در جامعه می‌شود پرداخت.

این استاد دانشگاه، سنت‌گریزی، فردگرایی، تعهدگریزی و تفسیرجدید از مفهوم ازدواج و اصالت یافتن نیاز عاطفی بر دیگر نیازها را از مهمترین عوامل زمینه سازی ازدواج سفید در جامعه دانسته و افزود: سه عاملِ دولت، خانواده و تفسیرجدید از دین، از مهم‌ترین عوامل تغییر و تحول سبک زندگی افراد در جامعه امروزی می باشند.

نويسنده كتاب «دائره المعارف خانواده» به تغييرات و تحولات خانواده ايراني اشاره كرده و بیان داشت: افزايش طلاق، گرايش به شغل و تحصيلات بالا، گرايش به همخانگي و زوج زيستي، تغيير در الگوهاي همسرگزيني، تأخير در ازدواج، كاهش فرزندآوري و افزايش خانواده هاي تك والد و همچنين افزايش زنان سرپرست خانوار، همگي از تغييرات الگوهاي زندگي در خانواده ايراني می باشند.

وي در پایان سخنانش تاكيد کرد با توجه به اينكه گونه هاي مختلفي از خانواده ايراني از سنتي، مدرن، پست مدرن و در حال گذار وجود دارند لذا نمي توان براي همه خانواده هاي ايراني يك نظريه صادر كرد.

در جلسه دوم، دکتر مریم رفعت جاه عضو هئیت علمی دانشگاه تهران طی سخنانی ضمن بررسی نقش مادری در جامعه ایرانی، «ایفای نقش مادری» را به عنوان مهم‌ترین هویت زنان ایرانی دانست.

به عقیده وی «مشکلات نازایی» و «شاغل بودن زنان» از عوامل ایجادکننده چالش هویتی برای زنان بوده که باعث ایجاد الگوی جدیدی از نقش زنان در جامعه شده است و مدرنیزاسیون و ورود تکنولوژی به جامعه نیز از عوامل مهم حضور زنان در جامعه امروزی می باشد.

نویسنده کتاب «هویت زن ایرانی»، ضمن تشریح دو جریان مهم در جامعه‌شناسی مطالعات زنان (جریان پارسونز و انگلس)، افزود: در الگوی پارسونزی، زنان دارای غریزه مادری بوده و مردان برای نقش های بیرون خانواده انتخاب شده اند و برای ایفای نقش مادری نیازمند حمایت و پشتیبانی‌هایی می‌باشند. در نقطه مقابل، «انگلس» اعتقاد داشت که وابستگی اقتصادی و الزامات مالی باعث ازدواج شده و در این دیدگاه زن جایگاه فرودست داشته و نمی‌تواند به درستی از توانایی‌هایش استفاده کند.

دکتر رفعت جاه در انتها با اشاره به یافته های پژوهشی اش که به صورت میدانی در زمینه «نقش مادری در جامعه» صورت گرفته است بیان داشت در این تحقیق اثبات شده است که، داشتن فرزند باعث تقویت رابطه زوجین شده و اغلب زنان دارای تحصیلات بالا و از خانواده سنتی، بر آموزش های نقش مادری و تقدّس داشتن نقش مادری تاکید داشته اند.

جلسه سوم با سخنرانی دکتر «فریبا علاسوند» عضو هئیت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواه و در موضوع عدالت جنسیتی برگزار گردید. وی ابتدا به بیان دیدگاهها و راهکارهای مختلف برای ایجاد برابری بین زن و مرد پرداخت و با بیان اینکه برابری حداکثری امری مطلوب است و رهاورد نظری اسلام نیز بر این امر استوار است اظهار داشت: پذیرش برابری حداکثری به معنای نادیده انگاشتن تفاوت های جنسیتی به ویژه در عرصه قانون‌گذاری و ساختارسازی نیست؛ لذا نباید از آنها صرف نظر نمود.

نویسنده کتاب «زن در اسلام» تصریح کرد؛ اسلام با انکار برتری نژادی، قومی و طائفه ای، رنگ پوست و طبقه؛ اولین مکتبی بود که پرچم تساوی انسان ها را بلند کرد و عقیده داشت همه ی انسان ها از خاک ایجاد شده اند و هیچ کس بر دیگری برتری ندارد ؛ اما در عین حال ما به تفاوت های اصلی و بنیادین بین مرد و زن معتقدیم که این تفاوتها آنها را در دایره کامل مردانگی و زنانگی و در کنار هم نگه می دارد.

دکتر علاسوند در پایان، سوء تفاهم در مورد مباحث حقوقی زنان را مباحثه ای معناشناختی دانست و به نگاه متفاوت شیعه و اهل سنت به زن در تفاسیر قرآنی پرداخت و عدم درک صحیح از فقه و قانون که باعث شده است برخی به اشتباه گمان کنند که قانون زنان در بستر فقه اعمال شده است و هر نارسایی در قانون زنان را باید به حساب فقه گذاشت را نگاهی سطحی و ناشی از عدم درک صحیح از قوانین اسلامی دانست.

در روز سوم این دوره آموزشی که 11 اسفند ماه برگزار گردید، «حجت الاسلام دکتر سعیدرضا عاملی» استاد تمام دانشگاه تهران طی سخنانی به ویژگی های فضای مجازی از جمله محیط متکثر، جهانی، غیر مرکزی، به هم پیوسته، دارای ماهیت متفاوت از جهان فیزیکی اشاره نمود.

عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی کشور در ادامه به بررسی چهار رویکرد در رویارویی با فضای مجازی پرداخت و در تشریح این رویکردها افزود:

رویکرد اول که در ایران نیز رایج و بسیار پر رنگ است، رویکرد آسیب‌گرا نام دارد. بر این اساس به فضای مجازی از منظر آسیب‌های آن توجه شده و فضای مجازی بر اساس این رویکرد، فضایی ضدخانواده و ضددین تلقی می‌شود.

این استاد دانشگاه در شرح رویکرد دوم، آن را رویکردی ابزاری دانست که می توان فضای مجازی را از منظر فناوری اطلاعات در نظر آورد.

 رویکرد سوم، راهبردی است؛ در به‌کارگیری این رویکرد تلاش می‌شود، در کنار نقاط ضعف و چالش‌ها؛ مزیت‌ها و نقاط قوت فضای مجازی نیز دیده شود تا بتوان راهبردهای اساسی درباره آن را تبیین کرد.

عضو هئیت علمی دانشگاه تهران رویکرد چهارم را رویکرد دو فضایی دانست که در این رویکرد هم نقاط قوت و هم نقاط ضعف با هدف رسیدن به هدفی مشخص لحاظ می‌شود. در این رویکرد، اساساً این اصل پذیرفته می‌شود که فضایی دیگر به زندگی ما اضافه شده‌است؛ این فضا آن‌قدر بزرگ است که دیگر نمی‌توان آن را ابزاری نگریست؛ یعنی نمی‌توان آن را در ادامه روزنامه و تلویزیون و رادیو دید و نمی‌توان آن را تنها رسانه دانست؛ این فضا، امروز در صنعت، کشاورزی، خدمات، پزشکی، مهندسی، شهرسازی، کنترل ترافیک و بسیاری از پدیده‌های پیرامونی ما حضوری قدرتمند دارد.

رئیس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در ادامه بیان کرد: باید قبول کنیم که پیش فرض های خانواده در حوزه ارتباطات تغییر پیدا کرده است و در پی این تغییرات، دوفضایی شدن خانواده شکل گرفته است که باعث ایجاد سبکی جدید از زندگی در مکان و فضا، زندگی در همه جا و ارتباط با همه جا، شبکه ای شدن عناصر متناجس و تکثر و تعدد منابع فرهنگی شده است.

وی در ادامه سخنانش تبدیل خانواده گسترده به خانواده مستقل، توسعه فردگرایی، افول رفتارها و روندهای طبیعی، تقلیل و تغییر ارتباط با دیگران در عرصه عمومی و حضوری، افزایش سرگرمی های تک کاربره و منزوی بودن و وصل شدن به مدل های مدرن و لاییک خانواده را از مهمترین چالش های خانواده دوفضایی دانست.

استاد تمام دانشگاه تهران در پایان بحث این نتیجه را گرفت که سیاست های آسیب گرا و محدود کننده نمی‌تواند عامل نجات خانواده شود و راه حل صیانت از فرهنگ اسلامی، خلاقیت در تولید سیستم، قوانین و مقررات، مدیریت داده و سواد اینترنتی می باشد.