اسلام هراسی یکی از چالش هایی است که ایران در دهه آینده در پیش روي خود دارد که در قالب ایران هراسی به مثابه مهار جمهوري اسلامی در کشورهاي غربی دنبال می شود. اسلام هراسی و اسلام ستیزي ناظر بر تلاش بر مهار همه جانبه جمهوري اسلامی و تقابل آن با کشورهاي عربی در منطقه است.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، محمدرحیم عیوضی استادیار علوم سیاسی دانشگاه شاهد به همراه مهسا فلاح حسینی کارشناس ارشد روابط بین الملل دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین در مقاله ای اسلام هراسی و سناریوهای پیش روی آن را مورد کنکاش قرار می دهند.

در ابتدای مقاله، ایران کشوری معرفی می شود که به لحاظ تمدن کهن، وسعت و جمعیت فراوان، غناي فرهنگی، موقعیت استراتژیک و ژئوپلیتیک همواره کشوری تأثیرگذار در محیط پیرامون خود و منطقه خاورمیانه بوده است، ولی یکی از چالش های سیاسی آن اسلام هراسی است.

در ادامه گفته می شود: مشکلات افراطی یکی از معضلات امروز جهان اسلام بوده که توسط گروه هاي افراطی و تندرو منطقه به نام اسلام رخ می دهد و این کار چهره مسلمانان و اسلام را در غرب خدشه دار می کند.

نویسندگان در ادامه تلاش می کنند به پرسش «اسلام هراسی چرا و چگونه رخ می دهد؟» پاسخ دهند و در این زمینه نخست چهارچوب های نظری به ویژه نظریه آشوب را مورد بحث و بررسی قرار می دهند و می گویند: یکی از تئوري هایی که می توان تحولات امروز خاورمیانه و جهان اسلام را بر اساس آن تبیین و تحلیل کرد «تئوري بینظمی» است. تئوري آشوب یا بی نظمی، تئوري است که امروزه در همه جنبه هاي علمی وارد شده و باعث تغییر در نوع دیدگاه بشر به حل مسائل غیرقابل پیش بینی شده است.

در ادامه می افزایند: هر چند ماهیت تحولات جاري در منطقه خاورمیانه و جهان اسلام مستقل است، ولی تحت تأثیر شرایط بین المللی و منطقه اي قرار دارد و اسلام هراسی نیز در قلب جهان اسلام باعث ایجاد آشوب و بی نظمی در منطقه شده است.

این مقاله، ارائه کننده نظریه آشوب را «جیمز روزنا» می داند که یک دهه پیش از شکل گیری حادثه 11 سپتامبر آن را مطرح می کند و یادآور می شود: نظریه آشوب آخرین موج از نظریه سیستم ها محسوب می شود که تحولات اساسی در تحلیل پدیده هاي موجود در جهان را به دنبال دارد.

همچنین اضافه می کند: انگاره اصلی و کلیدي تئوري آشوب این است که در هر بی نظمی، نظمی نهفته است. منظور از بی نظمی و آشوب به مفهوم سازمان نیافتگی، ناکارایی و درهم ریختگی نیست. بی نظمی وجود جنبه هاي غیرقابل پیش بینی و اتفاقی در پدیده هاي پویاست که ویژگی هاي خاص خود را دارا است. بی نظمی و آشوب نوعی بی نظمی منظم یا نظم در بی نظمی است.

نویسندگان، اسلام هراسی را به معنای پیش داوري، هراس و تبعیض غیره منطقی بر ضد اسلام و مسلمانان بیان می کنند و در تبیین اهداف اسلام هراسان می گویند: این ها چند هدف را دنبال می کنند. نخست، اسلام را فاقد ارزش مشترك با دیگر فرهنگ ها بیان کنند. دوم، اسلام را در مقایسه با فرهنگ غرب در موقعیتی فرودست قرار دهند. سوم، اسلام را یک ایدئولوژي معرفی کنند نه دین.

همچنین اضافه می کنند: اسلام هراسی پدیده اي است که به طور سازمان یافته از سوي بخشی از محافل تصمیم گیري سیاسی و فرهنگی در غرب براي مقابله با اسلام طراحی شد و با استفاده از ابزار رسانه در اشکال گوناگون و در سطوح مختلف اعمال می شود.

این مقاله معتقد است: اگر چه اسلام هراسی به راهبردي فعال نزد بازیگران غربی تبدیل شده، ولی توفیق نسبی این بازیگران دو دلیل دارد؛

نخست، اسلام هراسی سلبی

در این روش اسلام هراسی توسط بازیگر عامل و از ناحیه بیرونی تولید می شود و هدف اصلی آن «تشویه واقعیت اسلام» است که در قالب سیاست هاي بزرگنمایی، تحریف و جایگزینی دنبال می شود. در این سیاست عملکرد و یا روش هاي به کار گرفته شده توسط برخی از بازیگران مسلمان به جاي اصول و مبانی اسلامی به جامعه مخاطب عرضه می شود و از این طریق حساسیت منفی نسبت به اسلام تشدید می شود.

دوم، اسلام هراسی ایجابی

این روش راهبردی تعریف شده درون جهان اسلام است که سیاست هاي آن به نوع برداشت ها، تصمیم ها و رفتارهاي بازیگران مسلمان استوار است. مهمترین این سیاست ها افراطی گري و تأیید و تجویز خشونت ورزي است. کاهش یا زوال سرمایه اجتماعی از طریق دامن زدن به «بی اعتمادي» مهم ترین روش این راهبرد است.

موضوع بعدی که محور مقاله قرار می گیرد، «پیشران ها و روندهاي مؤثر در اسلام هراسی در منطقه» است که برای آن چهار موج «انقلاب اسلامی»، «ماجرای یازده سپتامبر»، «حمله آمریکا به عراق» و «داعش» متصور شده و در تشریح هر کدام از آن ها می گوید؛

انقلاب اسلامی 

موج نخست اسلام هراسی عمدتاً از دهه 1980 شکل گرفت و ریشه آن به پیروزي انقلاب اسلامی ایران و پیامدهاي گسترده آن در جهان اسلام باز می گشت. چرا که انقلاب اسلامی، ایران را کانون توجهات جهان اسلام قرار داد و سبب برخی حرکت های اسلامگرایانه شد. برای خاموش کردن انقلاب اسلامی و حرکت های اسلامگرایان نیز موضوع اسلام هراسی مطرح و دنبال شد.

یازده سپتامبر 

موج دوم اسلام هراسی را می توان بعد از حادثه یازده سپتامبر دانست. حادثه یازده سپتامبر تأثیر شگرفی بر چگونگی نگرش به اسلام و مسلمانان و نحوه تعامل با آنان در جوامع غربی بر جاي گذاشت. این حادثه بر روند رو به رشد اسلام هراسی تأثیر گذاشته و فضاي دشواري را براي مسلمانان در کشورهاي غربی ایجاد کرد. حتی برخی صاحب نظران غربی تلاش کردند اسلام هراسی را به عنوان یک روند واکنشی و به عنوان یکی از پیامدهاي اصلی حادثه یازده سپتامبر و حملات تروریستی در اروپا معرفی کنند.

اشغال عراق توسط آمریکا

سومین موجی که در روند اسلام هراسی در منطقه تأثیر گذاشت اشغال عراق توسط آمریکا بود. حمله آمریکا به عراق در سال 2003 فرصت و فضاي مناسبی را براي حضور و نقش آفرینی گروه هاي مسلح و تروریستی مختلف از جمله گروه هاي مرتبط با القاعده در این کشور به وجود آورد. بر این اساس گروه هاي مسلح مختلفی به ویژه در سال هاي پس از 2004 در عراق ظهور کرد که با جذب نیرو و منابع مالی در تلاش براي مقابله با نیروهاي نظامی آمریکایی و همچنین نیروهاي عراقی بودند.

داعش 

موج چهارم اسلام هراسی در واقع بعد از اشغال عراق توسط آمریکا شکل گرفت که منجر به شکل گیري دولت اسلامی عراق و شام با نام اختصاري داعش که در حال حاضر خود را دولت اسلامی نامیده است، یک سازمان شورشی جهادي است. داعش یکی از رادیکالترین گروه هاي اسلام گرا در خاورمیانه است که به لحاظ اعتقادي این گروه معتقد به سلفیسم است.

هدف اصلی در تفکر سلفی پاکسازي دین از تفکرات شرك آمیز است. به زعم سلفی ها این تفکرات با گذشت زمان وارد اسلام شده و اسباب تحریف شریعت الهی را فراهم کرده اند. در واقع داعش حاصل رقابت هاي بلوغ نیافته استراتژیک بین قدرت هاي منطقه اي است.

نویسندگان مقاله، مهم ترین عوامل زمینه ساز ظهور داعش در منطقه را نیز این گونه بر می شمارند؛

نخست، رقابت هاي ایدئولوژیکی در منطقه میان جمهوري اسلامی ایران و عربستان سعودي دانست که اگر در دهه هاي گذشته به صورت خاموش دنبال می شد امروز حالت علنی و آشکار به خود گرفته است.

دوم، پول سرشار حاصل از فروش نفت که این مسأله سطح مطالبات و درخواست هاي دولت فعال منطقه بالا برده و دست آن ها را براي صرف هزینه هاي گزاف براي خواسته هاي جاه طلبانه باز گذاشته است.

سوم، القاي تفکر شیعه هراسی و ایران هراسی بین اعراب توسط گروه هاي ذي نفوذ موجب شده است تا رقباي ایران با القاي این تفکر احساسات عقیدتی و روانی مردم منطقه را هدف قرار دهند.

چهارم، نبود فضاي گفت وگو بین نخبگان در سه سطح حکومتی، دانشگاهی و دینی منطقه به چشم می خورد که فضاي ذهنی هر سه گروه به شدت از ی کدیگر دور کرده است.

در ادامه تأکید می شود: البته داعش با گروهک هاي تروریستی از جمله قاعده یک تفاوت اساسی دارد. القاعده داراي اصالت ذاتی است اگر چه مورد سوء استفاده غرب قرار می گیرد، اما هسته اصلی داعش ساخته و پرداخته سرویس هاي اطلاعاتی و امنیتی است که اهداف بزرگی از جمله اسلام هراسی براي آن تعریف شده است.

مقاله، گام بعدی پس از تعیین پیشران ها را «عدم قطعیت هاي بحرانی» عنوان می کند و در تقسیم و توضیح هر کدام از آن تصریح می دارد؛

بی ثباتی در خاورمیانه

دلیل بررسی آشوب جهانی این است که ابهامات و نتایج آن با آینده رفاه افراد در چهار گوشه جهان سروکار دارد و خاورمیانه مرکز این آشوب و بی ثباتی است. خیزش هاي عربی نظم منطقه اي پیشین را بر هم زد و فضا را براي سرریز تنش هاي سیستمی قدرت هاي بزرگ نظام بین الملل به این منطقه مهیا ساخت. در پی این فرآیند آشوب هاي منطقه در سطوح گوناگون شکل گرفت.

تعارض و شکاف بین اسلام و غرب

ترس غربی ها از خطر رو به فزونی اسلام گرایی و بیم آنان از جنگ احتمالی اسلام و غرب در آینده و تغذیه این هراس ها از سوي گروه هاي صهیونیست در ذهنیت غربی تثبیت شده و موجب شده تا آنان اسلام را چونان خطر جدي بنگرند که تهدیدکننده هر چیز غربی است.

گسترش شکاف بین مسلمانان

جنبش ها و انقلاب هاي مردمی خاورمیانه و شمال آفریقا شرایطی را فراهم کردند که تقابل شیعه و سنی که از دیرباز در ساخت اجتماعی کشورهاي این منطقه وجود داشته، یکبار دیگر تغذیه هویتی شود و به صف بندي گروه ها در مقابل هم و شکل گیري ستیزه در میان آن ها بینجامد.

تأثیر رسانه بر گسترش تحولات منطقه

رسانه ها با استفاده از تاکتیک هایی مثل برجسته سازي، بزرگ نمایی اخبار منفی مربوط به کشورهاي اسلامی و فعالیت اسلامگرایان افراطی در منطقه و تبلیغات منفی باعث تقویت اسلام هراسی در افکار عمومی می شوند و امروزه یکی از بحث هاي مهم در شکل گیري و گسترش تحولات منطقه خاورمیانه نقش رسانه هاي جدید در این تحولات است.

نویسندگان مقاله، درباره آینده اسلام هراسی نیز دو سناریو «نامطلوب» و «محتمل» را متصور شده و آن ها را این گونه تشریح می کنند؛

سناریوی اول(نامطلوب)

بر اساس این سناریو تعارضات فرق هاي میان شیعه و سنی به یکی از مهم ترین اختلافات سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد. این اختلافات جنگ هاي متعددي را در لبنان، سوریه، عراق و یمن به پا کرده و منجر به احیاي افراط گرایی، بروز داعش و تشدید اختلافات میان ایران و عربستان شد که یکی از دلایل عمده بروز چنین خشونت هایی فعالیت ها و اقدامات گروه هاي بنیادگراي سلفی در سطح منطقه است.

گروه هاي سلفی همزمان با اتخاد راهبرد ایجاد تقابل بین «قومیت ایرانی و مذهب شیعه» با «قومیت عربی و مذهب اهل سنت» استراتژي تکمیلی بر مبناي تمایزگذاري بین شیعیان عراق و ایران طرح می کنند که هدف آن جذب شیعیان عراق است. البته در هر جریانی افراط و تفریط وجود دارد. به همین دلیل ما در آینده شاهد رشد افراطی گري در خاورمیانه خواهیم بود که سبب ایجاد شکاف و اختلاف میان شیعیان می شود.

سناریوی دوم(سناریوی محتمل)

بر اساس این سناریو اسلام هراسی پس از حوادث یازده سپتامبر به شکل ویژه اي در دستور کار کشورهاي غربی قرار گرفت. در حقیقت چهره اي که از مسلمانان نمایش داده می شود زمینه بسیاري از اقدامات غیر قانونی کشورهاي غربی در جهان و منطقه را فراهم کرده است.

استفاده از تروریست به عنوان ابزاري براي به راه انداختن جنگ هاي نیابتی در منطقه، حمایت هاي مالی و اطلاعاتی از تروریست ها همه و همه از دلایلی است که می توان از آن ها به عنوان اتخاذ «سیاست خارجی تروریسم پرور» از سوي کشورهاي غربی نام برد.

تروریسم از دیدگاه غرب از مهم ترین مشکلات جهانی بعد از یازده سپتامبر 2001 به شمار می رود که همه دولت و ملت ها را تهدید می کند. به گونه اي که مبارزه با تروریسم محور اصلی سیاست خارجی خود قرار دادند که باعث به راه انداختن جنگ هاي نیابتی در منطقه شدند. همین امر باعث تشدید جریان گروه هاي تکفیري و حوزه فعالیت آن ها در غرب شد.

مقاله در پایان جمع بندی خود را این گونه عرضه می کند: اسلام هراسی یکی از چالش هایی است که ایران در دهه آینده در پیش روي خود دارد که در قالب ایران هراسی به مثابه مهار جمهوري اسلامی در کشورهاي غربی دنبال می شود. اسلام هراسی و اسلام ستیزي ناظر بر تلاش بر مهار همه جانبه جمهوري اسلامی و تقابل آن با کشورهاي عربی در منطقه است.

انتهای پیام/