حجت الاسلام سالاری فر در مقاله ای تأکید کرد: اولین تأثیر اجتماعی رعایت عفـاف از سـوي زنـان حفـظ حرمـت و کرامـت انسانی زنان در جامعه است. حـضور اجتمـاعی زنـان بـه شـرط رعایـت عفـاف موجب می شود که در سطح جامعه به ابعاد انسانی زنان از جمله توانمندي علمی، هنري و اجتماعی آن ها توجه شود.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، حجت الاسلام محمدرضا سالاری فر، عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در مقاله ای «مبانی روانشناختی عفاف و حجاب از دیدگاه اسلام» را مورد بحث و بررسی قرار می دهد که در ادامه متن آن را ملاحظه می کنید؛

روابط زن و مرد به عنوان اولین رابطه انسانی در تاریخ بشر اسـاس زنـدگی اجتماعی و عامل اساسی استمرار نسل انسانی بوده است. ایـن رابطـه طبیعـی در کنار کارکردهاي بسیار مهم و مؤثر آن در زنـدگی انـسان معمـولاً زمینـه اي بـراي انحراف و آسیب هاي اجتماعی نیز گردیده است، به همین دلیل نهادهاي اجتماعی ضوابطی براي روابط زن و مرد قرار داده اند.

ادیان الهی نیز بـه عنـوان مهـم تـرین عوامـل تأثیرگـذار در فرهنـگ و روابـط اجتماعی در مورد قواعد روابط زن و مرد بسیار سخن گفته انـد. دیـن اسـلام در آموزه هاي خود ارزش والایی براي زنان در نظر گرفته و آنان را هم ردیـف مـردان در کسب فضایل انسانی و نیل به حیات طیبه اعلام نموده اسـت.

در ایـن راستا فعالیت اجتماعی زنان پذیرفته شد و ورود آنـان بـه صـحنه هـاي اجتمـاعی میسور گردید. در این شرایط لازم بود که نحوه حضور زنان در موقعیت هایی غیـر از منزل که جنبه خصوصی دارد، معین شود. به علاوه حدود رابطه زنـان و مـردان تعیین گردد. بر این اساس آیات قرآن و سخنان پیامبر اسـلام(ص) در یـک رونـد تدریجی قواعد حضور زنان در جامعـه یعنـی محـدوده پوشـش شـرعی زنـان و ضوابط روابط زنان و مردان را در جامعه بیان نمود.

محدوده شرعی روابط زن و مرد نامحرم

در متون اسلامی رعایت عفاف در روابـط زن و مـرد نـامحرم در همـه ابعـاد روابط کلامی و غیرکلامی مورد تأکید قرار گرفته است. در مورد پوشش آیات خمار و جلباب به علاوه کلمات معصومان(ع) که ایـن آیات را توضیح داده است، محدوده پوشش زن را تعیین کرده و محدوده مجـاز را قرص صورت و مچ دست اعلام کرده است. در مورد تماس چـشمی و نگـاه در آیات 30 و 31 سوره نور آمده است «به مردان مـؤمن بگـو چـشم هـاي خـود را از نگاه به نامحرمان فرو گیرند.» سخنان بسیاري از اهل بیت(ع) نیز بر مهار نگاه زن و مرد نامحرم تأکید دارد.

در مورد حالت چهره می توان از ادلـه کراهـت خندیـدن در مقابـل نامحرمـان استفاده کرد که حالت چهره مرد و زن نامحرم در مواجهه با یک دیگر نباید حالـت تحریک آمیز داشته باشد. آهنگ و طرز صحبت کردن زن و مرد نامحرم نیز باید بـه گونه اي باشد که حریم شخصیتی خود را حفظ کرده و مـانع ورود هرگونـه امیـال نامشروع دیگران به محدوده روانی آنان گردد.

قرآن در مورد طرز صحبت زنان صریحاً به آهنگ صداي آنان مـی پـردازد و می گوید «با ناز سخن مگویید که بیماردلان در شما طمع کننـد و سـخن شایـسته بگوییـد.» رسول خدا(ص) زنان را از بلند صحبت کـردن نهـی مـی کـرد مگـر آن کـه ناچـار شوند. همچنین بلند «تلبیه» گفتن بـراي زنـان جـایز نیـست. خداونـد در مـورد وضعیت بدنی و حرکات اعضاي بدن در آِیه بعدي بـه زنـان پیـامبر(ص) توصـیه می کند که هوس انگیز راه نروند. به نظر می رسد طرز راه رفتن و حرکات دسـت و پا می تواند به نوعی حریم شخصیتی زن یا مرد را براي ورود دیگران بگشاید.

روایات زیادي تأکید دارد که بین زن و مرد نامحرم هیچ گونه تماس بـدنی روي ندهد. تماس بدنی به رابطه عاطفی عمیق دو نفر منجـر مـی شـود و باعـث گـشودن فضاي روانی دو نفر بر روي یک دیگر می شود و حریم روانی آن هـا را بـه راحتـی بـاز می کند. متون اسلامی به جهات فوق تماس بدنی زن و مرد نامحرم را به شدت نهی می کند.

از آنجا که بوي بدن می تواند عاملی براي جـذب افـراد بـه یک دیگر شـود، می توان آن را عامل دیگري براي شکـسته شـدن حـریم روانـی افـراد و ورود بـه آن دانست به همین جهت روایات اسلامی عطر زدن زن و معطر بودن او در مواجهـه بـا مردان نامحرم را نهی کرده و عواقب نامناسب براي آن بر می شمارد.

فاصله فیزیکی زن و مرد نامحرم نیز که در حفظ حریم روانی آن ها تأثیر دارد به گونه هاي متعدد در روایات اسلامی بیـان شـده اسـت. از خلـوت کـردن زن و مـرد نامحرم نهی شده است؛ چرا که فاصله روانی آن ها را کم مـی کنـد و زمینـه ورود بـه حریم خصوصی آن ها توسط دیگري فراهم می گردد، بر رعایت این فاصله بسیار تأکید شده است و حتی احساس گرماي بدن کـه در جـایی نشـسته اسـت امـر مطلـوبی نیست و پیشگیري از آن لازم است.

در مجمـوع حفـظ حـریم شخـصیتی زن و مـرد و پیشگیري از آن لازم است. حفظ این حـریم شخـصیتی توسط خود و طرف مقابل منوط به توجه و رعایت حدود شـرعی روابـط کلامـی و ابعاد آن در روابط غیر کلامی آن ها است. فقط از این طریق مـی تـوان بـه رابطـه عفیفانه زن و مرد نامحرم و دوري آن ها از انحرافات اخلاقی دست یافت.

نقش تفاوت هاي زن و مرد در رعایت عفاف

همان گونه که گفته شد تحقق عفاف به رعایت حـریم هـاي شخـصیتی زن و مرد باز می گردد. با این وجود در بخشی از این حریم مانند پوشش متون اسـلامی تکالیف و مسئولیت هاي بیشتري را متوجه زنان نموده است. بـه طور کلی تفاوت هاي زن و مرد را می توان در دو بعد جسمانی و روانی بیان نمود. در بعد جسمی زنان جذابیت و زیبـایی بیـشتر دارنـد همـین امـر موجب شده در همه دنیا زیبایی بدن زن ابزار مهمی براي تبلیغات تجاري در نظـر گرفته شود. همین تفاوت به شکسته شدن بیشتر حریم روانی زنان منجر می شـود. به همین جهت قوانین اسلامی براي پوشش، وضـعیت بـدنی و حرکـات اعـضاي بدن و بوي بدن زنان محدودیت بیشتري مقرر می کند. بی تردید ایـن محـدودیت به منظور حفظ حریم روانی زنان است.

تفاوت جسمانی دیگر زن و مرد به توان بدنی آنان باز می گردد. به طـور کلـی توان بدنی مردان در انجام کارهاي سخت مانند جنـگ و کارهـاي دسـتی سـنگین بیشتر است. به همین جهت در نزاع هاي اجتمـاعی زنـان آسـیب پـذیري بیـشتري دارند، به طوري که در جنگ هایی که به شهرها کشیده می شود این زنان هستند که بیشتر مورد تعدي و آزار قرار می گیرند. این امر ایجاب می کند کـه بـه طـور کلـی زنان در همه ابعاد کلامی و غیرکلامی بیشتر سعی در حفظ حریم روانـی خـویش داشته باشند.

در بعد روانی زنان از عواطف و احساسات مثبت تـري برخوردارنـد. آنان بهتر می توانند احساسات دیگران را درك کنند و در مجموع دو برابـر مـردان احساس همدلی می کنند. در کنار این بعد مثبت، آسیب پذیري عاطفی و روانی آن ها بیشتر است. با توجه به این نکات در مورد آهنگ صدا و محتواي کلمـات و حالـت چهـره توصـیه هـا بیشتر متوجه زنـان اسـت، چـرا کـه آنـان در ایـن زمینـه از ابزارهـاي قـوي تـري برخوردارند. در برخورد با جنس مخالف مردان بیشتر به ابعاد جـسمانی و زیبـایی زنان توجه دارند. در مقابـل زنـان بیـشتر نگـاه عاطفی و احساسی به جنس مخالف دارند.

به علاوه زنان معمـولاً در برخـورد بـا جنس مخالف نوعی سادگی و معـصومیت دارنـد و بیـشتر برخـوردي دور از بـار جنسی با مردان دارند. در مقابل مردان معمولاً نگاهی زیرکانـه و جنـسی بـه زنـان دارند. این تفاوت عاطفی و روانی زمینه اي براي توصیه بیشتر به مـردان در مـورد مهار نگاه ها، تماس ها و فاصله ها و گفت وگو با زنان نامحرم است.

از این نکات روشن می شود که لزوم رعایت حجاب و عفـاف امـري مـشترك بین زن و مرد است و در همه ابعاد کلامی و غیر کلامی چـارچوب هـاي شـرعی براي هر دوي زن و مرد در نظر گرفته شده است. البته در برخی ابعاد براي زن یـا مرد محدودیت هاي بیشتري مقدر گردیده است.

فلسفه روانشناختی حجاب و عفاف

به نظر می رسد که حکمت و دلیل تأکید ادیان الهی بر حجاب و عفاف بیـشتر در زنان به چهار جنبه حفـظ سـلامت جـسمانی زن، حفـظ سلامت روانی زن، شکوفایی همه استعدادهاي زن و رشد اخلاقی و معنـوي زن باز می گردد. یکی از فلسفه هاي حجاب در قرآن مورد آزار قرار نگرفتن زنـان اعـلام شـده است. بی توجهی زنان به رعایت حجاب و عفاف موجب جذب مردان بیمـار دل و طمع ورز به آنان بر می گردد. همین امر موجـب تعـدي و آزار نـسبت بـه زنـان می شود.

بحث آزار زنان در عـصر حاضـر توجـه بـسیاري از روانشناسـان اجتماعی را به خود جلب کرده است. این آزار در رفتار کلامی و غیر کلامی بـروز می کند و بـراي زنان شرایط آزار دهنده‌اي را پدید می‌آورد. خیره شدن به ظاهر زن، بیان عباراتی دربـاره چهره و ظاهر زن و ... از این موارد است.

بر اساس متون اسلامی هـر چه زنان در رعایت عفاف و حجاب تلاش بیشتري مبذول نمایند احتمـال مـورد آزار قرار گرفتن آن ها کمتر می شود و همین امر در حفظ سلامت جـسمی و روانـی آن تأثیر مستقیم دارد. البته سلامت روانی از نظر اسلام معناي وسیع تري دارد. تأثیر بـر سـلامت روانی در اموري مانند احساس ایمنی زنان متجلیّ می شود. پژوهشی نشان داد که دختران داراي نگرش مثبت و بالا به حجاب دچار اضطراب کمتري هستند.

زنان داراي استعدادهاي متعددي در امور علمی، تربیتی، هنـري، اجتمـاعی و امثـال آن هستند. رعایت عفاف و حجاب موجب می شود رابطه اجتماعی زنان بـا سـایرین در همه ابعاد انسانی آن ها تجلیّ یابد. این امر به فعلیت یافتن استعدادهاي مختلـف زنان منجر می شود.

بی تردید شکوفایی استعدادهاي ویژه زنانه نیازمند رابطـه هـاي اجتماعی آن ها در ابعاد مختلف علمی و اجتماعی اسـت.

رشـد اخلاقـی و معنـوي زنان نیز در پرتو رعایت حریم هاي شخصیتی آن هاست. نیل بـه فـضایل اخلاقـی، معنوي و دینی زنان فقط در ضمن برقراري روابط انسانی و سالم آن ها بـا دیگـران ممکن است و عفاف و حجاب به زنان کمک می کند تا در رابطه با دیگران به جاي توجه بـه ابعاد جسمانی آن ها، حریم شخصیتی آن ها ارج نهاده شده و زمینه اي براي آزار و بـد رفتاري با آن ها فراهم شود. از آیه 59 سوره احزاب می توان ایـن برداشـت را تلقـی کـرد. بـه عبـارت دیگر ثمره حجاب و عفاف شناخته شدن جایگاه واقعی زن به عنـوان انـسانی بـا ویژگی هاي خاص خود است. بی عفتی و برهنگی به زن جنبه جنـسی مـی دهـد و انسان بودن او را به فراموشی می سپارد.

آثار بی توجهی به حریم شخصیتی زنان

بی توجهی به عفاف در سطح فرهنگ عمومی و بین زنـان و مـردان عواقـب ناخوشایندي براي خود زنان دارد و مهم ترین اثر نامطلوب قـرار گـرفتن زنـان در معرض آسیب هاي جـسمانی و روانـی اسـت. رعایـت نکـردن حـدود کلامـی و غیرکلامی که شرح داده شد، نزدیک شدن به حریم شخصیتی زنان و تعدي به آن ها را تسهیل می کند.

دومین اثر منحصر شدن همه ابعاد شخصیتی زنان در بعد جنسی و جسمی است. وقتـی زنـان پوشـش شـرعی و سـایر حـدود عفـاف را رعایـت نمی کنند، به دلیل جذابیت جسمی آن ها برخی مردان متمرکز بر همین بعد شده و رابطه خود را با زنان در همین قالب و چـارچوب محـدود می بینند. عکس العمل و واکنش متقابل زنان نیز به دلیل نیاز هر انسان بـه توجـه و تشویق به طور طبیعی این خواهد بود که بر ابعاد جسمی خود تمرکز بیشتري پیدا کنند و به عبارت دیگر براي ظاهر و زیبایی هاي جسمی خود سرمایه گذاري روانی بیشتر مبذول نمایند. به نظر می رسد یکی از معضلات اجتماعی و فرهنگی در جوامعِ بی توجـه بـه حجاب و عفاف همین پدیده است.

سومین پیامد نامطلوب که با اثـر دوم در هـم تنیده است، بی توجهی به سایر استعدادهاي زنان و رکورد آن هاست. بی تردید زنان از استعدادهاي فردي و اجتماعی متعـددي برخوردارنـد. عـدم رعایـت عفـاف و حجاب موجب برجسته و افراطی شدن بعد جنسی و جسمی زنـان مـی گـردد در کنار این پدیده به استعدادهاي نهـان زن اعتنـا نمـی شـود و بـه طـور عـادي ایـن استعدادها به رکود و توقف کشیده می شود.

آثار خانوادگی رعایت عفاف و حجاب شرعی

یکی از اهداف مهم توصیه ها و قوانین عفاف در ادیان به سازمان خانواده بـاز می گردد. خانواده به عنـوان اسـاس و پایـه نظـام جامعـه حتـی در حـال حاضـر مهم ترین سازمان اجتماعی محسوب می گردد. سلامت هر جامعه و افراد آن منـوط به سلامت و کارایی خانواده هاي آن است. در این بخش به دو تأثیر عمـده عفـاف بر سلامت و کارایی خانواده اشاره می کنیم. اولین تأثیر تقویت محبت و صمیمیت بین زن و شوهر است که بسیاري از مؤلفان به آن اشاره کرده اند.

رعایت عفاف و حجاب موجب می شود هـر گونـه بهـره بـرداري بـه محیط خانواده و در محدوده ازدواج منحصر گردد. عدم رعایت حجـاب و عفـاف موجب جاذبه هایی بین زن و مـرد نـامحرم در بیـرون خـانواده مـی شـود. در ایـن وضعیت بروز علاقه مرد به زن هاي دیگر و کم شـدن علاقـه بـه همـسر خـود و دلبستگی عاطفی زن به مردهاي دیگر امري اجتناب ناپذیر است.

تأثیر دوم رعایت عفاف عبارت است از تولید و پرورش نسل سـالم است. هـر چـه عفاف بیشتر رعایت شود رفتارهاي نامشروع کـاهش مـی یابـد.

نکته دیگر به تأثیر غیـرمستقیم عدم رعایت عفاف در فرزندان باز می گردد. زن و شوهرهایی که انحـرافاتی دارند به وظایف والدینی خود به طور مناسب عمـل نمـی کننـد و فرزنـدان آن ها در فضاي بی اعتمادي، آشفتگی و دور از عواطف گرم پرورش می یابنـد. ایـن فرزندان با احساس عزت نفس پایین رشد می کنند و زمینه بسیاري از انحرافـات و بزهکاري ها در آن ها به وجود می آید.

آثار اجتماعی رعایت حجاب و عفاف

اولین تأثیر اجتماعی رعایت عفـاف از سـوي زنـان حفـظ حرمـت و کرامـت انسانی زنان در جامعه است. حـضور اجتمـاعی زنـان بـه شـرط رعایـت عفـاف موجب می شود که در سطح جامعه به ابعاد انسانی زنان از جمله توانمندي علمی، هنري و اجتماعی آن ها توجه شود.

در یک بررسی روان شناختی می توان به این واقعیت دسـت یافـت کـه عـدم رعایت عفاف و برهنگی به منظور خودنمایی است که این امر به نوبه خـود نـشان از کمبود عاطفی و نیاز به جلب توجه و احترام دارد. ارائـه جلـوه هـاي ظـاهري و نمایش زیبایی بدنی در نهایت این نیاز زنان را برآورده نمی کنـد.

در نهایت امروزه زنان همه کرامت و شخصیت خود را در رابطـه هـاي شهوانی در اختیار مردان قرار می دهند. در کنار حفظ حرمت زنان دومین تأثیر اجتماعی یعنی شـکوفایی اسـتعدادهاي آن ها تحقق می یابد. بی تردید بدون حضور زنان در جامعه استعدادهاي آن ها شکوفا نمی شود. با این وجود حضور بدون عفاف نیز چنین پیامدي دارد؛ چرا که به علت جاذبه زن و مرد و خصیصه هاي زیبایی شناختی زنان بـه ابعـاد دیگـر زنـان توجـه نمی شود.

سومین تأثیر عفاف فراهم شـدن فـضاي سـالم در روابـط زن و مـرد و دوري جامعـه از زمینه هاي تحریک آمیز است. هر چه رعایت عفاف کمتر باشد، آستانه تحریـک در جامعه کمتر می شود و در نتیجه هیجان و تنش هـا افـزایش مـی یابـد. ایـن امر آرامش روانی زنان و مردان را در جامعه کاهش می دهد. همراه با تأثیر سوم افراد جامعـه بـه رفتارهاي نابهنجار و انحرافات کمتري دچار مـی شـوند.

تأثیر مهم دیگر رعایت عفاف، تقویت امنیت اجتماعی زنان در جامعه اسـت. از عوامـل مهم ایجاد امنیت اجتماعی زنان پیشگیري از شرایطی است که موجب طمـع مـردان هـوسباز و سوء استفاده آن ها می گردد. کمترین تأثیري که رعایت حجـاب و عفـاف دارد، ایـن امـر است که چنین زنانی به دنبـال نگـاه هـا و رفتارهـاي جنـسی دیگـران نیـستند و از ایـن امـر ناخوشنودند. این امر موجب می شود که بسیاري از مردان به آن هـا نظـر سـوء نداشـته باشـند. پیامد نهایی و مهم فردي و اجتمـاعی رعایـت حجـاب و عفـاف را مـی تـوان معـصومیت و روحانیت افراد جامعه اعلام نمود.

انتهای پیام/