موضوع جنسیت در آیات قرآن کریم زیاد مورد استفاده قرار نگرفته است، مگر در مورد اسامی و ضمائر زنانه و مردانه. در مقابل این مفهوم ما در قرآن کریم یک مفهوم کلیدی و مهمی به نام زوجیت داریم، این همان تناقض مهم در تفکر اسلامی و تفکر مدرن است.

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، برنامه عصر زندگی از سلسله نشست های علمی و پژوهشی زن و خانواده با موضوع «چالش های فرزندآوری» با حضور جمیله علم الهدی، دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی و مدیر هیأت اندیشه‌ورز خانواده، تعلیم و تربیت و سبک زندگی حوزه علمیه خراسان و سید محسن اصغری نکاح، استاد دانشگاه فردوسی مشهد 12 تیر در بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد.

جمیله علم الهدی در ابتدای این نشست به بررسی موضوع جنسیت در صد سال قبل و دوران معاصر پرداخت.

وی با بیان اینکه در یک قرن قبل موضوع جنسیت برای متفکران واندیشمندان مطرح نبوده است،تصریح کرد: در واقع در آن دوران متفکران و اندیشمندان دراین باره بحث نمی کردند و حتی در منطقه شرق و غرب فلاسفه وارد این مبحث نشده اند.

مدیر هیأت اندیشه ورز خانواده، تعلیم و تربیت و سبک زندگی حوزه علمیه خراسان در ادامه با بیان اینکه در دوره جدید و بعد از انقلاب صنعتی کم کم موضوع جنسیت پر رنگ شد، اظهارکرد: در شرایط فعلی یکی از حوزه هایی که موضوع جنسیت درآن سرو سامان نگرفته است حوزه تعلیم و تربیت است که دراین حیطه نظریه های کارآمدی هنوز وجود ندارد.

وی درادامه با اشاره به این مطلب که در آیات و روایات یک مفهوم کلیدی که جهت دهنده در مسئله جنسیت باشد، پیدا نشده است،تصریح کرد: در عین حال مفهوم زوجیت یک مفهوم کلیدی در قرآن کریم است که تعارض بین تفکر اسلامی وتفکر مدرن از اینجا شروع می شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به طرح مفهوم زوجیت در مقابل مفهوم جنسیت ادامه داد: موضوع جنسیت در آیات قرآن کریم به فراوانی مورد استفاده قرار نگرفته است، مگر در مورد اسامی و ضمائر زنانه و مردانه؛ در مقابل این مفهوم ما در قرآن کریم یک مفهوم کلیدی و مهمی به نام زوجیت داریم که این همان تناقض مهم در تفکر اسلامی و تفکر مدرن است.

علم الهدی با اشاره به این مطلب که مفهوم زوجیت در تفکر اسلام بسیار اهمیت دارد به اندازه ای که این مفهوم به یکی از عناصر تاثیرگذار که در نظریه وجود شناسی مطرح بوده و خاص انسان نبوده است، در حالیکه در تفکر غرب بیشتر بر مفهوم جنسیت تاکید شده است، تصریح کرد: موضوع جنسیت در تمدن غرب پررنگ می شود و برنامه ریزی ها براساس آن صورت می گیرد اما در قرآن کریم زوجیت حائز اهمیت است که نظریه ای وجود شناسی درباره کل جهان است.

وی با بیان اینکه مفهوم زوجیت در زبان محاوره ما به واژه زناشویی کاسته شده است، گفت: این مفهوم لزوما در آیه های قرآن کریم به این معنا نیست، بلکه زوجیت تمامی روابط اجتماعی مانند خواهر و برادر، پدر و مادر، پدر و فرزند، امام و امت و حتی روابط بین اشیاء را نیز شامل می شود و هر نوع رابطه مکمل بین دو نفر را دربرمی گیرد و پیوندهای زوجیت در همه روابط اجتماعی قابل تعمیم است مثل امام و امت که این دو بدون یکدیگر معنادار نیستند.

مدیر هیأت اندیشه ورز خانواده، تعلیم و تربیت و سبک زندگی حوزه علمیه خراسان ادامه داد: بر این اساس می توان نتیجه گرفت که فرهنگ و فلسفه فردگرا در غرب بر شخصی شدن، جزئیت و ذات معین که خیلی نگاه بسته و راکدی ایجاد می کند، تاکید می کند و در مقابل مفهوم زوجیت که توسط دین اسلام مطرح می شود به پیوند، همبستگی و نیاز به یکدیگر توجه می شود و قرآن به مفهوم زوجیت اهمیت داده است.

وی با بیان اینکه اگر بخواهم مفهوم جنسیت را در مقابل زوجیت تعریف کنیم در جنسیت  شما یا یک زن و یا یک مرد با رفتار و خصوصیت های معین دارید که بعد ممکن است این ها با یکدیگر ارتباط داشته باشند یا نداشته باشند، اظهارکرد: ولی اگر بر مفهوم زوجیت تأکید شود اصل بر پیوند است ویعنی این رابطه تعیین کننده و تاثیرگذار است ورابطه در هویت افراد موثر است.

دکتر اصغری نکاح، عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه با اشاره به این مطلب که پرداختن به مسئله جنسیت و فهم درست از آن در فرزندپروری به ما کمک می کند، اظهارکرد: جنسیت یکی از مباحث پیچیده عینی است که در فضاهای فرهنگی و اجتماعی به آن پرداخته شده است.

وی با بیان اینکه باید این موضوع را در نظر گرفت که جنسیت دارای کارکرد مثبت و منفی است و در تربیت موثر است، بیان داشت: اما باید دقت داشت که مداخلات نابجا، ارزش گذاری های نابجا و نگرش های تبعیض آمیز به جنسیت اختلاف هایی است که حاصل برداشت ما و آسیب آفرین است.

اصغری نکاح با اشاره به توجه به جنسیت گفـت: از طرفی هر چیزی که در طبیعت وجود دارد دارای حکمتی است و وقتی ما دوجنس داریم تفاوت این دو جنس طبیعی است اما آنچه که حائز اهمیت در تربیت است اختلافی است که ما بین دو جنس ایجاد می کنیم چرا که ما نباید تبعیض در اصل وجود و فرصت های رشد و تعالی این دو جنس قائل شویم چرا که هر دو جنس از لحاظ اینکه مسیر رشد و تعالی را باید طی کنند، برابر هستند.

وی افزود: در کنار نگاه جنسیت در تربیت باید به مفهوم زوجیت نیز توجه کرد، ما نباید براساس جنسیت در فرصت های رشد و تعالی افراد تبعیض قائل شویم، چرا که هر دو جنس مرد و زن در ملاک های دینی ما یکسان هستند و هر فرد براساس میزان تقوا نسبت به دیگری برتری و رشد دینی دارد اما وقتی به صورت طبیعی زیست متفاوت است معلوم می شود افراد برای کارکردهای مختلف خلق شده اند.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه به لحاظ کارکرد تربیتی برای دختران و پسران  و مردان و زنان نقش متفاوتی قائل هستیم، تاکید کرد: باید در نظر داشت که تفاوت های جنسیتی باعث رفتارهای متفاوت می شود، بسیاری می خواهند با برابری جنسیت وجود زن یا مرد را نفی کنند، در حالیکه ما باید  به دنبال عدالت جنسیتی باشیم چرا که تفاوت های طبیعی بین دو جنس وجود دارد.

وی با بیان اینکه در قرآن کریم هر دو جنس در مسیر رشد دینی برابر هستند، تصریح کرد:  از طرفی نگرش ما به فرزند از جنس هدیه است واز طرفی خداوند هر گاه می خواهد مثالی از افراد مومن بزند از زنان می گوید که افراد مومن چه زن و مرد در رشد جنسیت مطرح نیست و وقتی حرف از رشد در قرآن است از زنان مثل همسر نوح یاد می کند و در سیره تربیتی اهل بیت(ع) نگاه ویژه ای به دختران وزنان شده است.

اصغری نکاح با اشاره به این مطلب که جنسیت موقعیت طبیعی است که باعث تکامل افراد است وبکارگیری معنی جنس مخالف درست نیست، اظهارکرد: در واقع ما جنس مکمل از دختر و پسر هستیم و هر دو به رشد یکدیگر کمک می کنند تا به تکامل برسند و در عین حال درامور تربیتی زن و دختر محور تربیت هستند و خانواده کانون اصلی تربیت است که اگر در خانواده تربیت نشود فرصت دیگری برای تربیت پیدا نمی کند و در خانواده محور تربیت برعهده مادران است.

وی با بیان اینکه اگر قرار باشد دختران و زنان محور تربیت باشند باید از همان دوران کودکی احساس کفایت و ارزشمندی داشته باشند، تصریح کرد: به همین دلیل در سیره اهل بیت(ع) از همان دوران کودکی به دختر داشتن و تربیت دختر نگاه ویژه ای شده است.

وی درادامه با رد صحبت های اصغری نکاح براین مبنا که براساس طبیعت ما باید تربیت های متفاوت برای دو جنس دختر و پسر داشته باشیم، گفت: این تربیت بایستی بر محور نقش ها و مسؤولیت هایی باشد که دخترو پسر در جامعه  در آینده برعهده خواهند داشت و این درحالی است که در شرایط فعلی بسیاری از نقش های مادری را سازمان ها و نهادها انجام می دهند.

علم الهدی در ادامه این نشست با طرح پرسش دیگری مبنی بر اینکه که امروز با پیشرفت فناوری و ژنتیک نیاز به تربیت های زنانه و مردانه، یا نقش مادری و پدری نداریم؟ پس چرا باید فرزندان مان را برای نقش هایی تربیت کنیم که در آینده سازمان ها و نهادهای آموزشی و تربیتی هستند که می توانند وظایف آنان را بسیار بهتر انجام دهند، گفت: سازمان و نهادهایی وجود دارد که این مسؤولیت های مادری را با روش های پیشرفته تری انجام می هند و بنابراین چرا باید یک دختر و پسر را برای نقش هایی که دیگران نیز می توانند به عهده بگیرند آماده کنیم چرا که فردای جامعه ما نیاز به نقش مادری ندارد.

وی ادامه داد: امروز ما به فناوری ها و مهندسی ژنتیک دست پیدا کردیم که می توانیم با برخی تغییرات در ژنتیک افراد خوبی های دخترانه و پسرانه را در یک فرد واحد ایجاد کنیم، لذا تربیت بر حسب جنسیت و کارکرد هر کدام بی معنی است یا چرا بایستی تمام تعلیم و تربیت و برنامه ریزی فرهنگی خود را باید بر روی چیزهایی بگذاریم که در حال تغییر است و طبیعت امروز در دست فناوری است و تغییرات بسیاری ایجاد می کند و اگر این تغییرات در کشور ما هنوز مشهود نیست به این دلیل است گه گفتمان فرهنگی ما هنوز تغییر نکرده است.

اصغری نکاح؛ در پاسخ به این پرسش گفت: در وضع موجود که فرصت و امکانات بسیار زیاد شده ما می توانیم فرصت های مادر بودن را به گونه دیگری تامین کنیم اما در عین حال تغییر طبیعت به نفع ما نیست و مادربودن طبیعی جایگزین دیگری ندارد و خانواده و پدر و مادر طبیعی ترین نهاد تربیتی است و هرگونه جایگزینی برای آنان آسیب زا است.

وی تصریح کرد: اما باید دقت داشت که علم به معنای ساده خود طبیعت را بررسی می کند تا به انسان کمک کند که به صورت مناسب تری و با بهره وری بیشتر با طبیعت زندگی کند، لذا ما هر چیزی که طبیعی باشد را اصل می گذاریم، در آفرینش هر پدیده یک فلسفه و حکمت خاصی دارد، کما اینکه ما در مواد غذایی این دستکاری را انجام دادیم که همانطور که مشاهده شده زیاد موفق نبوده و ما امروز به دنبال مواد غذایی ارگانیک هستیم و از طرفی انسان وقتی در بستر طبیعی به دنیا می آید و تربیت می شود، یک ارتباط هیجانی بین مادر و فرزند شکل می گیرد که هیچ جایگزین دیگری ندارد.

اصغری نکاح افزود: تغییرات فیزیولوژیک موجب می شود تا زنان ما برای مادر شدن آماده شوند، لذا هر گونه دستکاری در این مسیر باعث آسیب هایی می شود که بعدها ما را دچار مشکل می کند، به طور مثال سپردن کودکان به مربیان هر چقدر هم که آنان ماهر باشند باز هم نمی تواند جایگزین مهر مادر شود؛ فردی که مادر می شود رشد هیجانش افزایش پیدا می کند، دختران و پسران ما وقتی به مقام پدری و مادری می رسند به سطح دیگری از رشد دست پیدا می کنند.

جمیله علم الهدی نیز درادامه با اشاره به آیه نخست سوره نساء مبنی بر طبیعت زوج محور عنوان کرد: آفرینش انسان و پدیده ها بر حسب زوجیت به دلیل مکمل بودن در جنس است، ما در تقسیم کارهای اجتماعی نیز به طبع باید به این زوجیت توجه کنیم. همانطور که فرزند نباشد مفهوم خانواده کامل نیست، اگر یکی از والدین هم نباشد خانواده کامل نیست، یا اگر طلاق عاطفی باشد آن خانواده باز هم کامل نیست، زیرا مفهوم خانواده شامل پیوندها و روابط افراد با یکدیگر و نه اجزای آن است.

وی با تأکید براینکه عالم طبیعت و ماوراء طبیعت بر اساس زوجیت قرار دارد،ابراز کرد: در تربیت غربی ازهمان کودکی به فرد استقلال و اعتماد به نفس آموزش داده می شود تا بتواند در بزرگسالی درفضای رقابتی جامعه زندگی کند لذا افراد به صورت فردگرا و خود محور تربیت می شوند اما درتفکر و تربیت اسلامی ضمن اینکه کودک باید خود به استقلال برسد و پیشرفت کند باید نسبت به رشد هم نوعان خود نیز حساس باشد، ما در تفکر اسلامی معتقدیم که نه تنها فرد باید به استقلال برسد، بلکه باید به دیگران هم کمک کند، به طور مثال اینکه فرد حجاب و عفاف خود را رعایت کند کافی نیست بلکه باید این صفت را در سایر افراد نیز توسعه و ترویج دهد.

سید محسن اصغری نکاح، استاد دانشگاه فردوسی مشهد درادامه به بررسی خطاهای تربیتی والدین در ایران پرداخت.

وی با بیان اینکه عشق و محبت به فرزندان به معنای دردانه پروری نیست، تصریح کرد: به بهانه محبت ورزی نباید فرزندان لوس شوند چرا که تفاوت محبت تربیتی با غیر تربیتی در درک درست از محبت است چرا که محبت معنای مختلفی دارد و یک معنای آن این است که در مسیر رشد و تعالی فرزند خودم را همراهی کنم و مسئولیت پذیر و صبور باشم.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با تأکید بر این مطلب که فرزندان در برخی موارد نیاز به سخت گیری دارند، تصریح کرد: ما محبت را محدود کرده ایم و فکر می کنیم که محبت یک ابراز علاقه غریزی است در حالی که محبت یک ابراز علاقه آگاهانه در مقابل فرزند برای رشد است.

وی با بیان اینکه ما اگر می خواهیم که فرزندمان رشد کند باید برای او وقت بگذرام، خاطرنشان کرد: مشکلی که ما در جامعه داریم این است که ما مبتلا به فقر ارتباطی هستیم و این امر سبب می شود که تربیت انجام نشود چرا که تربیت نیازمند ارتباط است به خصوص که زمان و فرصت های با هم بودن در عصر فعلی چالش است.

اصغری نکاح با اشاره به این مطلب که مادران باید زمینه رشد در تربیت فرزندان را فراهم سازند، تصریح کرد: آزادی عمل فرزندان به معنای اطاعت کامل از آنها نیست و باید برای فرزندان خدمتگزار حکیم بود که مانع آسیب رساندن به خودشان شویم و در عین حال مانع رشد او نشویم چرا که فرزند پروری مثبت، فرزند پرواری نیست.

انتهای پیام/

منبع: وسائل