عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان در مقاله ای مطرح کرد: اجتماع مسلمانان در مساجد و مراکز دینی ضـمن ایجـاد روحیـه نشـاط و سـلامت معنوی، منبع دگرگونی های فرهنگی و تحـولات سرنوشت سـاز تـاریخی است. مصداق عینی آن انقلاب اسلامی است.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، مریم سعیدیان، عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان در مقاله ای «دستاوردهای نماز برای سلامت معنوی و توسعه اجتماعی» را مطرح و تأکید می کند: نماز با ایجاد رابطه حقیقی میـان ارکـان و اجزاء عالم به مثابه یک اهرم هدایتی، نظارتی و حمایتی عمل نموده و از یک سو با تربیت انسان اجتماعی مانع انحراف جامعه شـده و از سـوی دیگـر بـا ترسـیم اهداف کلی و جایگاه انسان در نظام خلقت زمینه پیوستگی و همراهـی او را بـا خالق و اراده او فراهم مـی آورد.

سعیدیان، ایجاد بینش صحیح نسبت به حقیقت عالم، امکان فعلیت یافتن استعدادهای بشری از طریق ایجاد ارتباط با عوالم وجود، اثبات تلازم میان نظام تکوین و تشریع و تصریح بر قانونمندی نظام عالم، ارائه الگوی جامع ولایت مدار با اتصال و تبعیت از سیره و سلوک انبیاء و اولیاء الهی، احیای شریعت و گسترش دین، اصلاح بینش انسان نسبت به خود و جامعه و ایجاد زمینه خود نظارتی در او، ایجاد اطمینان برای برخورداری از حیات طیبه در دنیا و آخرت را از دستاوردهای نماز در حوزه اجتماعی از حیث نظری برشمرد.

وی دستاوردهای نماز برای سلامت معنوی و توسعه اجتمـاعی از حیـث کارکردی را نیز در شش محور مورد بحث قرار می دهد و این گونه تشریح می کند؛

نخست، عمومی

منظور از این حوزه تأثیرات عمومی و کلان نماز در جامعه انسانی و ایجاد تعـدیل و تعادل در روابط بین فردی، روابـط سـازمانی و حقـوقی و توجـه بـه حـوزه هـای حقـوق شهروندی است. در این حوزه نماز مدعی است که بـا تـأمین مقـولاتی کـه امـروزه در دانش کلاسیک جامعه شناختی مورد توجه است، انتظارات بشری از زندگی اجتماعی را تأمین، تضمین، جهت دهی و به کمال می رساند.

عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان آثار و برکات عمومی نماز را هم بدین شکل بر می شمارد؛

* وحدت و هماهنگی

نماز یک عمل صرفاً فردی نیست و مراتب و اقسام نماز بیانگر آن اسـت کـه شـارع مقدس مصلحت جمعی را با این فریضه همسـو کـرده اسـت و اصـلاً شـرط برپـایی و صحّت نمازهای جماعت، جمعه، عید و امثالهم آن است که نمازگزاران بـه فـردی کـه صلاحیت دارد اقتدا کنند و به تبعیت از وی این فریضه را به جـا آورنـد. همـاهنگی و پیوستگی صفوف نماز، التزام نمازگزاران به انجام آداب نمـاز و ارزش گـذاری مسـجد بیانگر دیدگاه وحدت گرایی اسلام بر اساس اصالت و حقانیت آموزه های وحیانی است.

اقامه نماز به صورت جماعت یکی از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر است. نماز سهم به سزایی در تقویت مناسبات اجتماعی و یکپارچگی دینـی دارد. نبی اکرم(ص) می فرمایند «صف های نماز جماعت را هماهنگ و تنظیم نمائید تا دل هایتان متعادل شود و شانه ها در تماس با هم باشد، تا مهربانی افـزوده شـود.» این نشان می دهد آداب نماز و چگونگی قرار گرفتن مؤمنـان در کنـار یکـدیگر سـبب تقویت احساسات عاطفی و رفع کدورت ها و یکدلی مؤمنان می شـود.

* نظم اجتماعی

دغدغه انسان حرکت برای پیشرفت است. نماز امکانات، موانع و اهداف را همسو نمـوده، دستیابی به کمال حقیقی را ممکن می سازد. رابطه میان نماز و ولایت هم یـک رابطـه حقیقـی اسـت چنان کـه پیـامبر اکرم(ص) می فرماید «هر کس نماز بخوانـد و در آن بـر مـن و خانـدان مـن درود نفرسـتد، نمازش پذیرفته نیست.»

* امنیت اجتماعی

امنیت در لغت به معنای مصون بودن از هرگونه تهدید و تعرض است. نماز می تواند با ایجاد منـابع امنیـت بخش اجتمـاعی، حراست و بهره برداری از آن ها کمال فردی و اجتماعی را تضمین کند. نماز یک معیار هویت بخش اجتماعی است و همسو با اصلاح فـردی و اجتمـاعی معیارهـای زنـدگی صحیح را ارائه می دهد و طرفداران خود را از دیگران متمایز و حراست می کنـد.

* اعتماد اجتماعی

نتـایج تحقیقـات انجام شده در حوزه علوم اجتماعی بومی شده، بر این عقیده اند کـه ارتباطـات انسـانی، جامعه پذیری خانوادگی و اعتقادات دینی با اعتماد اجتماعی رابطـه مثبـت و مسـتقیمی دارد، لـذا بـرای تقویـت میـزان اعتمـاد اجتمـاعی در جامعـه بایـد ارزش های دینی، فرهنگی و اخلاقی تقویت شوند.

یکی از ابعاد مهم اعتماد اجتمـاعی اعتمـاد بـه نهادهـا و قـوانین آن اسـت. قـوانین نهادی این امکان و قابلیت را دارند تا از لحاظ درونی خـود بـه تولیـد و تقویـت اقـدام کنند و جاودانی شوند. مصـداق عینـی ایـن قضیه در ارزش های دینی و اخلاقی احکام انواع نماز و قوانین نهادی وابسته به آن مثل نهاد مسجد است. نماز از طریق نظام هدایت و اصلاح انحرافات عمده را منتفی می سـازد.

دوم، خانواده

اصول و ارزش هـای اخـلاق دینـی در تحکـیم و حراسـت از کیـان خـانواده نقـش به سزایی دارند و خانواده نیز بالتبع حافظ باورهای دینی و عامل انتقال رفتارهای دینی به نسل های آینده است. اهمیت آموزش دینداری به فرزند به ویژه با تأکید بر آموزش نماز و تشـویق آنان در سنین کودکی در احادیث و سیره پیشوایان معصوم به دفعات بیان شد.

با توجه به آن که فنون و مهارت های تربیت  کودک امروزه مورد توجه متخصصان و پژوهشگران حوزه های علوم تربیتی، روانشناسی و مشاوره قرار گرفته می توان این نکته را هم مورد تأمل قرار داد کـه تعلیم دینداری در کودکان صرفاً با ایجاد احسـاس دینـی تـأمین نمـی شـود، بلکـه بایـد آموزش پایدار و پویا باشد. با قرار گرفتن در محور مجموعه نهادهایی که ایـن رسالت را برعهده دارند مثل مسجد و مراکز دینی ضمن ایجاد زمینه انسجام و نزدیکـی اعضا امکان برخورداری از امنیت فردی و امنیت اجتماعی برای همگان وجود خواهـد داشت.

سوم، اخلاق و معنویت

یکی از اهداف مهـم آمـوزه هـای دینـی تحقـق ارزش هـای الهـی- انسـانی، تـأمین سلامت معنوی و  قرار گرفتن انسان در مسیر کمالی است که شریعت و دین برای او در نظر گرفته است. از منظر دینی، مناسبات اجتماعی و حضور فعال انسـان در جامعـه نـه تنها به عنوان یک تکلیف دینی که از عرصه های مهم تحقّق این هدف متعـالی اسـت. ولی پرسش این است چـه اصـول و ارزش هـای اخلاقی و اجتماعی در پرتو فریضه نماز قابل دست یابی است؟

* تأمین سلامت معنوی

نماز بیانگر حرکت انسان در مسیر درست و نشانه سلامت معنوی او بـه شـمار مـی رود. کارکرد اجتماعی این اندیشه، پایبندی به حقیقت و ارزش ها و ایجاد اطمینان در حضـور اجتماعی و مانع آشوب و اضطراب و انحراف انسان و آشفتگی اجتماعی می شود. نماز، کبـر را از انسان دور می گرداند و مانع دخالت اغیار در بندگی او می شود. در روایتی وارد شده «خداوند بندگان مؤمن را به وسیله نماز، زکات و روزه حفظ می کند تا اعضاء و جوارح را آرام، دیدگانشان خاشـع، جـان هایشـان و دل هایشـان خاشـع گـردد.»

* ابعاد و لوازم سلامت معنوی

1 - تطابق عمل با شریعت الهی

لازمه حصول سلامت معنوی در انجام فریضه نماز ایمـان بـه همـه حقـایق عـالم، همسویی با آموزه های وحیانی و اطاعت از اوامر و نواهی خدا و رسول او است.

2 - سلامت وجودی

گروهی بر این عقیده اند که انسان دارای سه عالم وجـودی اسـت. نماز با ایجاد ارتباط با مرحله روحـانی و عقلانی بشر امکان رشد و تکامل فردی او را در دیگـر زمینـه ها فـراهم مـی آورد. بـه همین جهت تأکید شده هرچه نماز با آگاهی و شناخت بیشتری اقامه شود بر درجات ایمان و عبودیت افزوده می گردد.

3 - ثبات شخصیت

شناخت معنوی، عواطف معنوی، کنش معنوی و ثمرات معنوی از مؤلفه های اصلی سلامت معنوی است. نمـاز خشـیت و خـوف مـی آورد. نماز معرفت عملی انسان نسبت به خداونـد و نشـانه محبـت و اطاعـت از اوست.

4 - خود شکوفایی

آموزه های وحیانی ضمن ارائه چارچوب و اصول اساسی حیات دینی، فرد را برای مواجهه با مسائل و پیشامدهای پیش رو آماده می کند. بدین ترتیـب خودشـکوفایی کـه یکی از مؤلفه های اصلی توسعه اجتماعی به شمار می رود، در پرتو اندیشه دینی فرصـت ظهور و بروز می یابد. مطابق با آموزه های دینی نماز امکان شکوفایی و عزت شایستگان را فراهم می کند.

* رضایتمندی از زندگی

نماز به انسان آرامش می دهد و مهارت مواجهه با مشکلات و دوری از شتاب زدگی و گرفتاری در شر را به او میآموزاند. حضرت محمد(ص) می فرمایند «هرگاه بنده به نماز می ایستد و گرایش و دلش به سوی خدا باشـد، از نماز فارق می شود همانند روزی که از مـادر متولـد شـده اسـت.»

می توان گفت از آنجا که نماز جمعه از بهترین راهبردهای دین اسلام بـرای دوری از رخوت، ارتباط میان دین و جامعه و ایجاد انسجام و وحدت در امـت اسـت، اثربخشی آن چنان است که اگر فردی در این محفل حضـور یابـد بـه خـاطر احسـاس مسئولیتی که دین در او ایجاد می کند نسبت به زندگی خود و دیگران متعهد شده و در نتیجه تلاش برای ایجاد زندگی مطلوب و جامعه مطلوب او را در مسـیر خوشـنودی و رضایتمندی قرار می دهد.

* جلوگیری از انحرافات اجتماعی

نماز هم چنین با ایجاد شرایط بهینه اجتماعی مانع انجام انحرافات و بی هنجاری هـا در سطح عمومی شده و به افراد جامعه اجازه طرد و تکـروی را نمـی دهـد. نقل شده بـه رسـول خدا(ص) گفته شد«فلان جوان که در نماز جماعت حاضر می شود، چشم چران است و به نامحرم نگاه می کند. فرمود: او را به حال خـود واگذاریـد کـه ایـن نمـاز جماعـت سبب ترک این عادت زشتش می شود.» بعد از مدتی همان طور که پیامبر اکرم(ص) خبـر داده بود آن جوان موفق به توبه از آن عادت زشت شد.

چهارم، عدالت اجتماعی

نماز اثبات بندگی انسان به خداوند، پایبندی به انجام ارزش ها و فضایل اخلاقی و نفی تمام رذایل و منکرات در قالب ارائه یک فرهنگ عمومی به تمام جامعـه اسـلامی است. نمـاز اعلام نیاز و اعتراف به بندگی انسان برای هدایت، قـرار گـرفتن در صـراط مسـتقیم، تبعیت از سیره صالحان و دوری از عاقبت منکران و گمراهان اسـت.

در پرتـو ایـن اتصـال و اتحـاد بسـیاری از ارزش هـای اخلاقی، احیاء و مکارم اخلاق تقویت می شود که از آن جمله مـی تـوان بـه مـوارد زیـر اشاره کرد؛

1 - عزت نفس

یکی از مصادیق عینی و بارز احیـاء ارزش هـای الهـی در حـوزه اجتمـاعی تقویـت مناسبات اجتماعی، ایجاد مودّت و دوستی و رفع کدورت ها است. علاوه بر این نمـاز با مقوله امر به معروف و نهی از منکر که نماد بیرونی و عینـی زنـدگی دیندارانـه اسـت، همبستگی مستقیمی دارد.

2 - مقاومت در برابر استکبار

از آموزه های وحیانی استنباط می شود که تعلق خـاطر مسـلمانان بـه انجـام تکـالیف دینی به ویژه نماز و ارزش گذاری به مراکز دینی نقـش مهمـی در شـکوفایی فکـری و کارکردی اهل ایمان دارد و استقامت و پایداری آنان را در مواجهه با مشرکان بالا می برد. بر این اساس یکی از آثار اجتماعی نمـاز طـرد اسـتعمار و مقابلـه بـا اسـتکبار درونی و بیرونی در همه عرصه ها و حوزه ها از یک سو و تکیه بر توان داخلی و خودی از سوی دیگر است.

3 - ارزشگذاری به شایستگان

یکی از مصادیق ارزش های اخلاقی بزرگداشت و احترام به نیکوکـاران و مصـلحان است. نماز عامل عزت مندی و تعیین منزلت اجتماعی و معیار ارزش گـذاری و اعتبـار انسان دیندار به شمار می رود، چرا که نمازگزار با اثبات بندگی خـود در درگـاه خداونـد نزد او تقرب می یابد. در آموزه های دینی اقبال یا عدم رغبت مردم بـه نمـاز جماعـت و امامـت آن را در گرو محبوبیت او نزد مردم دانسته و مـی فرمایـد «اگر مـردم از امـام جمـاعتی ناراضـی باشند و او محبوب مردم نباشد و وجود او را با اکراه پذیرفته باشند، نمـازش قابـل قبـول نیست.»

پنجم، تمدن سازی

یکی دیگر از پیامدهای اقامه نماز در عرصه اجتماعی تمدن سازی مبتنـی بـر تفکـر جامع توحیدمدار است که یکی از مصادیق بارز آن ساختن مسجد، آباد کردن آن هـا و رسیدگی به زائران خدا است. همان طوری که در تاریخ آمده، نخستین حوزه های تمدنی اسلام یعنی مسجدالنبی و مسجدالحرام با نظارت و جهت دهی وحی و رسول اللـه(ص) به وجـود آمـد. بـر ایـن اساس میان سلامت معنوی و سـلامت اجتمـاعی، ارتبـاط مسـتقیم، عینـی و ملموسـی برقرار است.

تفکر و نشرمعارف الهی یکی از آثار اجتماعی مورد انتظار از نماز را تأمین می کند. اجتماع مسلمانان در مساجد و مراکز دینی ضـمن ایجـاد روحیـه نشـاط و سـلامت معنوی، سبب تحرک و پویایی، بهره مندی از مشاورت و همیاری آحاد جامعه برای حل و فصل امور و منبع دگرگونی های فرهنگی و تحـولات سرنوشت سـاز تـاریخی در ادوار مختلف بوده است. مصداق عینی این مدعا انقلاب اسلامی ایران و قرار گرفتن مسجد به عنوان اصلی ترین پایگاه انقلاب است.

ششم، امنیت اقتصادی

امنیت اقتصادی یکی از اقسام امنیت اجتماعی به شمار می رود. یکی از دستاوردهای مهم نماز در حوزه اجتماعی، تـأمین امنیـت اقتصـادی اسـت. بدیهی است لازمه دستیابی به این سطح از امنیـت اقتصـادی، پایبنـدی بـه قـوانینی است که در پرتو اعتماد اجتماعی حاصل از ارزش های دینی به دست می آید. از این رو نماز انسان دیندار را متعهد می گرداند تا برای انجام امر الهی از پا ننشیند و در عین حال به حقوق دیگران احترام بگذارد. در عین حال اندیشـه ضـمانت مـی کنـد کـه فـرد در مضیقه قرار نگیرد.

انتهای پیام/