کتاب «مطالعات خانواده در سیره رضوی» مجموعه‌ای از مقالات استادان و محققانی است که دغدغه اصلی آنها شناسایی الگو‌ها و شاخص‌های رفتاری حضرت علی‌بن موسی‌الرضا(ع) در حوزه مسائل خانواده است.

این کتاب ۱۱ مقاله علمی را در ۱۱ فصل شامل می‌شود که در آنها با بهره‌گیری از رهنمودهای ارزشمند ثامن‌الحجج(ع) به بازخوانی خانواده و اصول، اهداف و آرمان‌های آن بپردازد. البته مشخصا خانواده در دنیای امروز تفاوت‌های بسیاری با خانواده در عصر امام هشتم دارد و آسیب‌ها و تهدیدهای امروزی قابل مقایسه با تهدیدهای آن روزگار نیست، اما مبانی فکری و اصول حاکم بر روابط خانوادگی و راه‌حل مشکلات را همچون گذشته می‌توان از آموزه‌های دینی استخراج کرد.

به عنوان نمونه، در یکی از عناوین فصل هفتم کتاب که به «خانواده از دیدگاه رضوی» اختصاص دارد، می‌خوانیم: امام رضا(ع) در طول دوران اقامت خود در طوس و در زمان خلافت مأمون عباسی به مناسبت‌های مختلف در جمع مشتاقان و علاقه‌مندان خویش حضور می‌یافت و به پرسش‌های آنان پاسخ می‌گفت و در هر مناسبتی سعی در هدایت آنان به سوی مسیر درست و انتخاب شیوه صحیح زندگی داشت. نگاه دینی نشان می‌دهد که تشکیل کانونی به نام خانواده اهمیت شایانی دارد، زیرا برای هر فردی در طول زندگی این فرصت پیش می‌آید که برای خود شریکی برگزیند؛ شریکی که مادر فرزندان و مربی آنان است. در صورت انتخاب درست به اعتبار، عزت و آبروی طرفین افزوده خواهد شد، بنابراین عقل چنین حکم می‌کند که درباره همسر آینده بررسی لازم به عمل آید. از این جهت امام رضا(ع) فرموده است: «النکاح رق فاذا انکح احدکم ولیده فقد ارقّها فلینظر احدکم لمن یرقّ کریمته». بر اساس این روایت نورانی، کسی که دختر خویش را شوهر می‌دهد، در واقع او را از حوزه اختیار خویش خارج می‌کند و در اختیار دیگری قرار می‌دهد. بنابراین خانواده‌ها باید بررسی کنند که دختر خویش را به چه کسی می‌دهند و پاره وجود خود را به دست چه فردی می‌سپارند. خانواده‌ها باید مراقب باشند دختر با ایمان خود را به جوانی ندهند که اهل حقیقت نیست و در باتلاق انحراف دست و پا می‌زند و برای جوان پاک خود دختری را که به ارزش‌ها و فضایل پشت‌پا زده است، انتخاب نکنند. امام رضا(ع) مسلمانان را از وصلت با شرابخواران نهی فرموده است: «و ایاک ان تزوّج شارب الخمر فان زوّجته فکانما قدّت الی الزنّا؛‌ اجتناب کن از این‌که دختر خود را به شرابخوار بدهی که اگر او را به چنین تبهکاری شوهر دهی، گویا آن پاکدامن را به زنا وادار ساخته‌ای». همچنین از نگاه امام رضا(ع)‌آداب و رسوم عقد و عروسی باید توأم با وقار، حفظ کرامت و دور از هر گونه محرمات و عوامل محرک شهوات باشد تا رحمت الهی را جلب کند. در فرهنگ اسلامی بهتر است این مراسم شب‌هنگام برگزار شود، چنان‌که عروسی حضرت زهرا(س) در هنگام شب انجام شد. امام رضا(ع) با الهام از بیانات رسول اعظم(ص) و تأسی بر سیره و سنت جد و جده‌اش فرموده است: «من السنه التزویج باللیل لأنّ الله جعل اللیل سکنا و النساء انما هنّ سکن؛ عروسی در شب‌هنگام سیره رسول خداست زیرا خداوند شب را مایه آرامش قرار داده و زن هم موجب تسکین روحی است». این حدیث یک نکته مهم را که جنبه روان‌شناسی دارد، مطرح می‌کند، زیرا معمولاً شب‌هنگام فشارهای عصبی کمتر می‌شود و روح آدمی فراغت بهتری دارد و برای انجام برنامه‌های فرح‌بخش مهیاتر است و اصولاً افراد خسته و افسرده و دچار مرارت نمی‌توانند مسرور و شادمان باشند. پذیرایی از میهمانان نیز در فرهنگ اسلامی استحباب فوق‌العاده‌ای دارد و رسول اکرم(ص) یکی از موارد ولیمه‌دادن را زمان عروسی دانسته‌اند. امام رضا(ع) در این باره فرموده‌اند: «من السّنه اطعام، الطعام عند التّزویج؛ از سنت پیامبر(ص) طعام‌دادن هنگام ازدواج است». در سیره رضوی بر این موضوع تأکید شده است که اصل محبت را خداوند در قلب زن و شوهر قرار می‌دهد. زن و شوهر در روابط عاطفی با یکدیگر باید این بیان گهربار حضرت را در نظر بگیرند که فرمود: اگر مؤمن خشمگین شود، عصبانیت او را از طریق حق بیرون نمی‌برد و اگر شادمانی یابد،‌ این خرسندی وی دچار باطل نمی‌سازد. امام رضا(ع) ‌می‌فرمود: اگر به کسی محبتی دارید، آن را آشکار کنید، زیرا اظهار دوستی نیمی از خرسندی است. بنابراین زن و شوهر باید عواطف خود را علنی کنند و در این مورد از خجالت و شرمساری بپرهیزند. از اموری که بر رونق و صفای خانه می‌افزاید، تلاوت قرآن است. امام رضا(ع) می‌فرمایند: در خانه‌هایتان برنامه‌ای برای تلاوت قرآن کریم ترتیب دهید که هرگاه در منزلی قرآن خوانده شود، امور اهلش آسان می‌گردد و خیر و برکتش بسیار شود. کتاب «مطالعات خانواده در سیره رضوی» همچنین روابط مالی و غیرمالی همسران را بر مبنای روایات رضوی بررسی می‌کند و به این نتیجه می‌رسد که در سیره رضوی، آموزه‌های اخلاقی همسرداری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و تمسک به آنها می‌تواند سعادتمندی و آرامش همسران را در کانون خانواده و نیز مصونیت خانواده را از آسیب‌ها تضمین کند.

فائزه عظیم‌زاده اردبیلی (استادیار دانشگاه امام صادق)، فریبا حاجی‌علی (استادیار دانشگاه الزهرا)، فرامرز سهرابی (دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی)، حجت‌الاسلام حسن مهدوی (پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار)، فروغ‌الصباح شجاع‌نوری (استادیار دانشگاه امام صادق)، محمدمهدی لبیبی (دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی)، مریم مشایخ (استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج)، قاسم ابراهیمی‌پور (دکتری اندیشه معاصر مسلمین مؤسسه آموزش عالی امام رضا)، معصومه شبستری (استادیار دانشگاه تهران) و حجت‌الاسلام محمد زرقانی (طلبه سطح 4 حوزه علمیه قم) از جمله افرادی هستند که مقالات آنها در این کتاب گردآوری شده است.

این مجموعه مقالات توسط دکتر اکرم جودی نعمتی تحت نظارت دکتر علی سروری‌مجد تدوین شده و به همت پردیس خواهران دانشگاه امام صادق (ع) و انتشارات بنیاد بین‌المللی فرهنگی - هنری امام رضا(ع) در۳۸۰ صفحه به زیور طبع آراسته است.

انتهای پیام/

منبع: رضوی