به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، سیزدهمین شماره دوفصلنامه علمی - پژوهشی «مطالعات جنسیت و خانواده»، به صاحب امتیازی پژوهشکده زن و خانواده و مدیر مسئولی محمدرضا زیبایی‌نژاد منتشر شده است.

در این شماره مقالاتی با عناوین «معنای فقهی تمتع در روایات باب نکاح»؛ «مطالعه علم‌سنجی حوزه جنسیت، زنان و خانواده با استفاده از ترسیم نقشه هم‌رخدادی واژگان»؛ «تحلیل‌ گفتمان، چارچوبی برای شناسایی ویژگی‌های خط‌مشی‌گذاری عدالت جنسیتی در ایران»؛ «قاعده نفی غرر در نکاح در سخنان فقها و حقوق ایران»؛ «سبک‌های دلبستگی و صمیمیت زناشویی: نقش میانجی خودمهارگری اسلامی»؛ «تحلیل نقش خانواده در پیمان برادری براساس نظریه همبستگی اجتماعی دورکیم» به چاپ رسیده است.

معنای فقهی تمتع در روایات باب نکاح

در چکیده مقاله «معنای فقهی تمتع در روایات باب نکاح» می‌خوانیم: روایات امامیه در مسئله عقد موقت با دختر باکره رشیده، مضمون واحدی ندارند؛ گاهی ازدواج موقت با دختر باکره منع شده و گاه با شرایطی خاص تجویز شده است. در روایات جواز عقد موقت با باکره، گاهی در سؤال راوی و گاه در بیان امام معصوم،7 واژه «تمتع» با عناوینی همچون «التَّمَتُّعِ مِنَ الْأَبْکارِ» و «التَّمَتُّعِ بِالْأَبْکارِ» به کار رفته است. بسیاری از فقها به پشتوانه ارتکاز فقهی، واژه تمتع در این روایات را به معنای اصطلاحی آن، یعنی نکاح موقت با دختر باکره معنا کرده و جواز چنین ازدواجی را نتیجه گرفته‌اند؛ اما آیت‌الله شبیری زنجانی این واژه را بر معنای لغوی آن حمل کرده و این روایات را بیانگر جواز استمتاعات جنسی از دختر باکره در فاصله بین عقد دائم و عروسی دانسته است. طبق معنای اخیر، این روایات هیچ ارتباطی با مسئله جواز عقد موقت با باکره نخواهند داشت. با توجه به نبود دلیل محکم در سخنان فقها بر مدعایشان و نقد و بررسی نشدن دیدگاه اخیر، در این پژوهش سعی شده ضمن نقد این دیدگاه، با استناد به کثرت استعمال و اثبات انصراف، تحلیل متن روایات و بررسی قراین تاریخی، از دیدگاه مشهور دفاع و مفهوم «التَّمَتُّعِ بِالْأَبْکارِ» تبیین شود.

مطالعه علم‌سنجی حوزه جنسیت، زنان و خانواده

در طلیعه مقاله «مطالعه علم‌سنجی حوزه جنسیت، زنان و خانواده با استفاده از ترسیم نقشه هم‌رخدادی واژگان» آمده است: هدف پژوهش حاضر که از نوع پژوهش‌های کمّی و کاربردی به شمار می‌رود، آن است تا با روش تحلیل هم‌رخدادی واژگان نشان دهد ساختار تحقیقات حوزة جنسیت، زنان و خانواده بر پایة چه واژگانی استوار است؛ گرایش‌ها و دسته‌های موضوعی مطرح، اصلی و داغ در این حوزه و خوشه‌های موضوعی شکل‌گرفته در آن چیست؛ ارتباط شکل‌گرفته میان واژگان این حوزه که نقشه مفهومی این حوزه را شکل می‌دهد، چگونه است و نیز روند پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه به چه صورت است؟ جامعه این پژوهش شامل 17566 پیشینه از بروندادها و تولیدات علمی پژوهشگران حوزه جنسیت، زنان و خانواده در قالب مقاله‌های مندرج در مجله‌های علمی فارسی‌زبان از پرتال «مرکز تحقیقات زن و خانواده» است. درا ین پژوهش داده‌های ذخیره‌شده به صورت فایل متنی به نرم‌افزار اکسل منتقل و تجمیع شد، به منظور خروجی نقشه‌های موضوعی گوناگون و ترسیم نقشه کلی از نرم‌افزار «ووس ویور»(VosViewer) استفاده شد و برای تشخیص میزان شباهت میان سه دوره، از شاخص «دربردارندگی»(شمول) بهره گرفته شد. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که کلیدواژگان «زن»، «رضایت زناشویی»، «خانواده»، «جنسیت» و «طلاق» بالاترین فراوانی را به خود اختصاص داده‌اند؛ همچنین کلیدواژگان دهة هشتاد در پژوهش‌های سال‌های پیش از سال 1380 نیز استفاده شده‌اند و حدود نیمی از کلیدواژگان دهة نود در پژوهش‌های پیش از سال 1380 نیز به کار رفته‌اند. توزیع فراوانی کلیدواژگان تولیدات علمی حوزة جنسیت، زنان و خانواده بر اساس میزان هم‌واژگانی نشان می‌دهد بیشترین تکرار واژگان مربوط به «اضطراب با افسردگی»، «خشونت علیه زنان با خشونت خانگی» و «زن با خانواده» است. بیشترین شمار تولیدات علمی توسط پژوهشگران ایران در حوزه جنسیت، زنان و خانواده از سال 1389 تا 1396 است. همچنین واژگان حوزه جنسیت، زنان و خانواده به ده خوشه «فرزندپروری»، «زناشویی»، «فمینیسم»، «جنسیت»، «سلامت»، «طلاق»، «ازدواج»، «خشونت»، «خانواده» و «زن» تقسیم شده است. واژه «زن» در دو سنجه «مرکزیت درجه» و «مرکزیت بینابینی» در رتبه نخست قرار دارد و در سنجة «مرکزیت نزدیکی»، رتبه اول از آن واژه «خانواده» است.

قاعده نفی غرر در نکاح در سخنان فقها و حقوق ایران

در چکیده مقاله «قاعده نفی غرر در نکاح در سخنان فقها و حقوق ایران» آمده است: درباره قاعده نفی غرر دو قرائت عام و خاص وجود دارد. از این جهت سه دیدگاه فقهی در مورد قلمرو قاعده نفی غرر شکل گرفته است: دیدگاه اول نفی غرر را مختص به بیع و اجاره می‌شناسد؛ دیدگاه دوم معاوضات را مشمول مفاد نفی غرر عنوان می‌کند؛ دیدگاه سوم اطلاق قاعده را پذیرفته است و نفی غرر را در تمامی عقود لازم میداند. در نتیجة این اختلاف‌نظر این پرسش مطرح است که آیا غرر از عقد نکاح نهی شده است یا خیر؟ به‌ویژه که در ماهیت نکاح اختلاف‌نظر است که آیا احکام معاوضات در مورد نکاح نیز جریان دارد یا خیر؟ و آیا بین نکاح دائم و موقت از جهت احکام معاوضات و نفی غرر تفاوت هست یا خیر؟ در این مقاله سعی شده جایگاه قاعده نفی غرر در نکاح مشخص شود و با رجوع به مواد قانونی معلوم گردد رویکرد قانون‌گذار پذیرش کدام دیدگاه فقهی بوده است.

تحلیل نقش خانواده در پیمان برادری

در آغاز مقاله «تحلیل نقش خانواده در پیمان برادری براساس نظریه همبستگی اجتماعی دورکیم» آمده است: به نظر بسیاری از جامعه‌شناسان، حیات اجتماعی یکی از بنیادی‌ترین وجوه فرهنگ بشری است که با تحقق همبستگی اجتماعی محقق می‌شود. در برخی از جوامع کوچک، کوچک‌ترین دلیل برای همبستگی می‌تواند باعث شکل‌گیری آن جامعه باشد؛ اما بی‌گمان شکل‌گیری جوامع بزرگ‌تر که در آن انسان‌های گوناگونی در قالب خانواده‌های مختلف با فرهنگ‌ها، عقاید، اندیشه‌ها و... متفاوت‌تری زندگی می‌کنند، نمی‌تواند با دلایل کوچک و خرد حاصل شود. تحلیل جامعة صدر اسلام در مدینه و پس از هجرت از مکه نشان‌دهندة یک جامعة منسجم متشکل از خانواده‌های به‌هم‌پیوسته و مرتبط با یکدیگر است؛ جامعه‌ای که با وجود قومیت‌ها و قبیله‌های مختلف، پیروزی‌های پرشماری را در برابر جوامع بسیار قدیمی‌تر از خود به دست آورد. به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین‌ حرکت‌های اجتماعی پیامبر اسلام در آن دوران، پیمان برادری بود. پیمانی که پیامبر(ص) با آن، خانواده‌ها را به هم پیوند داد. این پیوند‌های خانواده‌ها و برادر کردن پدر دو خانواده، تأثیر بسزایی در همبستگی آن جامعة سنتی داشت. با توجه به اهمیت این پیمان در شکل‌گیری جامعة صدر اسلام و همچنین همبستگی اجتماعی آن، این پژوهش بر آن است تا بر اساس نظریة همبستگی اجتماعی دورکیم، این پیمان را تحلیل و بررسی کند و نشان دهد پیمان برادری از طریق پیوند دادن دو خانواده باعث تحقق وجدان جمعی در جامعة آن زمان شد و توانست جامعة چندپارة صدر اسلام را با پشتوانة اندیشة اسلامی و پیمان برادری، صاحب موفقیت‌های چشمگیری کند.

علاقه‌مندان برای دریافت اصل مقالات می‌توانند به سایت مجله به نشانی http://www.jgfs.ir مراجعه کنند.

انتهای پیام/