اگر ما نتوانیم امروز حکومت ولی فقیه را قبول کرده و وظیفه خود را براساس اهداف ولی فقیه انجام دهیم، قطعا اگر امام زمان(عج) هم ظهور کند نمی توانیم کاری کنیم.

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه؛ بنابر آموزه‌های اعتقادی شیعی، نصب امام بر خداوند واجب است. این وجوب از دو قاعده اصلی حسن و قبح عقلی و قاعده لطف نتیجه گرفته می‌شود. بدین سان، امام که وظیفه سرپرستی و راهنمایی امور دینی و دنیوی مردم را بر عهده دارد، باید منصوب به نصب الهی باشد. در عصر غیبت که امام معصوم و منصوب، در جامعه حضور ندارد، وظایف او را فقهای واجد شرایط این مقام، بر عهده خواهند داشت. سرپرستی و امامت جامعه انسانی، در نظرگاه شیعه عهد و فرمانی الهی است و بنابر این، حکومت باید از خدا و رسول و جانشینان او و به نیابت از امامان منصوب و معصوم گرفته شده باشد. مشروعیت ولایت فقیه ناشی از نیابت عام و از این گذر به نصب الهی متصل است. از این رو بر آن شدیم گفت و گویی در این راستا با حجت الاسلام سعید باغستانی، عضو هیأت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) داشته باشیم که در ذیل آن را ملاحظه می کنید؛

مفتاح_اندیشه- سابقه تاریخی ولایت فقیه چیست؟ از چه زمانی در ایران جرقه های بحث ولایت فقیه زده شد؟

سابقه ولایت فقیه به زمان امامان معصوم برمی گردد. چون در اثبات ولایت فقیه دو دسته دلیل داریم: ادله عقلی و نقلی. ادله عقلی یعنی این که ولایت فقیه در زمان معصوم مطرح بوده و بحث جدید نبوده است. به عنوان مثال وقتی حضرت علی (ع)، مالک اشتر را به عنوان حاکم مصر مشخص می کنند، وصیت‌هایی که به مالک اشتر کردند، می رساند که مالک به عنوان یک فقیه کاربلد، متخلق، باتقوا، شجاع و مدیر باید حاکم آن جا شود. بعد از زمان معصوم، نزدیک ترین زمان به ایشان، از قرن چهارم توسط شیخ مفید شروع شده که ایشان در کتاب المقنع مطرح می کند که برخی مسائل مثل جهاد با کفار، نمازهای جمعه، زکات و... را اول امام معصوم متکفل انجام دادن است و اگر نبود، ممکن است نصب خاص انجام دهد و مرتبه سوم، فقهای شیعه باید انجام دهند. لذا از قرن ششم، ابن ادریس حلی، قرن هفتم محقق حلی، قرن هشتم علامه حلی، قرن دهم و یازدهم مرحوم کرکی، شهید ثانی یا علامه مجلسی، شیخ انصاری و صاحب جواهر به ارائه مطالبی در خصوص ولی فقیه پرداخته اند. مثلا صاحب جواهر معتقد است اگر فقیهی در مدت زمانی که در حوزه است، به رمز و رموز ولایت فقیه هنوز نرسیده باشد، مزه فقاهت را نچشیده است. آخوند خراسانی معتقد است مشروعیت تصرف در امور مسلمین اولا و بالذات برعهده فقیه است. در صورت عدم وجود ولی فقیه، مومنین می توانند این کار را انجام دهند.

در طول تاریخ، تمام علما ولایت فقیه را قبول داشته و حتی بعضا وارد می شدند. مثلا میرزای شیرازی فتوای تحریم تنباکو را مطرح می کنند که می رساند با این فتوا، در امور مسلمین و در جامعه دخالت می کند. چون وقتی می بیند دشمن در حال تسلط بر کشور است، از باب قاعده لن یجعل الله الکافرین علی المومنین سبیلا، فقیه وارد شده و حکم صادر می شود. لذا چه به لحاظ نظری و چه به لحاظ عملی فقها به بحث ولایت فقیه معتقد بوده اند.

البته شیعه در طول تاریخ در انزوا بوده است. این که علما از ولایت فقیه به طور گسترده بحث نکرده اند، به خاطر این بوده است که بحث روز  و مبتلابه نبوده است.

مفتاح_اندیشه - ولایت فقیه مسئله کلامی است یا فقهی؟

موضوع فقه، افعال مکلفین است. یعنی بایدها و نبایدهایی که مکلفین باید انجام دهند. موضوع کلام، فعل خدا و صفات اوست. مثلا آیا واجب است خدا پیامبران را بفرستد یا خیر؟ آیا خداوند مومنینی که کار شایسته انجام می دهند واجب است پاداش دهد یا خیر؟ در خصوص این سوال باید دید در حوزه ولایت فقیه درباب چه موضوعاتی بحث می شود. برخی از موضاعات رنگ و بوی فقهی دارد. مثلا این که فقیه امور مسلمین را برعهده بگیرد، آیا وظیفه فقه است یا خیر؟ آیا غیر مسلمان می تواند در امور مسلمین دخالت کند؟ اطاعت از اوامر و نواهی فقیه واجب است یاخیر؟ آیا پیروی کردن از دستورات ولی فقیه بر سایر مجتهدین نیز واجب است؟ اگر دراین حوزه باشد، بحث فقهی است. اما گاهی گفته می شود بحث ولایت فقیه در امتداد ولایت معصوم نگاه می شود که اولا و بالذات خداوند باید حکومت کند و خدا این ولایت را به پیامبر و ایشان هم با اذن خدا آن را به ولایت معصوم داده است. حال اگر امام معصوم نباشد، باید با اذن امام یا معصوم، فقیه عهده دار شود، این جا بحث کلامی مطرح می شود. لذا این سلسله مراتب در حوزه مباحث کلامی قرار می گیرد که در زمان غیبت نیز فقیه باید عهده دار حکومت گردد. پس ولایت فقیه با یک دید، فقهی و با دید دیگر کلامی می شود.

ثمره بحث این است که اگر ولایت فقیه را صرفا یک امر فقهی دانستیم، انتخاب ولی فقیه هم به عهده مردم خواهد بود. اما اگر بحث کلامی دیدیم، همان طور که در نصب پیامبر و امام معصوم، مردم نقشی ندارند و اذن خدا هست، این جا هم مشروعیت ولایت فقیه برعهده خداست و مردم نقشی ندارند. تنها کاری که خبرگان انجام می‌دهند این است که شرایط را بر فقیه موجود تطبیق دهند.

مفتاح_اندیشه- اختیارات ولی فقیه در امور حسبیه است یا مطلقه؟

یک بحث عقلایی وجود دارد و آن این است که متناسب با وظیفه ای که برعهده شخص می گذارید باید به او اختیار دهید. با توجه به این که در اسلام سفارش شده است که مسلمانان سراغ طاغوت نروند، لذا در خصوص حل خصومت ها دستور داده است به جای رجوع به طاغوت به فقیه مراجعه شود. یعنی خیلی از امور اجتماعی به جای طاغوت به فقیه ارجاع داده شود. علما در طول تاریخ چون در اضطرار بوده اند و نمی توانسته اند حکومت تشکیل دهند، مواردی که برای شارع مقدس اهمیت دارد گفته اند این موارد را فقها متکفل شوند، یعنی محدود کردند به امور حسبه. به همین خاطر است که وقتی دست فقیه باز شود، امنیت را هم باید در جامعه برقرار کند. یک عده می‌گویند اگر دست فقیه باز بوده و بتواند، باید حکومت تشکیل دهد. این دیدگاه امام خمینی است که معتقد است فقیه باید در تشکیل حکومت دخالت کند و حتی نیاز نیست به اضطرار برسد.

این که در خطبه های نماز جمعه گفته می شود ولایت فقیه همان ولایت رسول الله است، اولا ولایت در اینجا ولایت تکوینی نیست، بلکه تشریعی است. هیچ فرقی بین ولی فقیه و معصوم در اداره مملکت نیست، یعنی اگر امروز امام معصوم در مملکت بود، وسایل و اختیاراتی که برای اداره مملکت می خواست همان اختیارات باید در اختیار ولی فقیه باشد. هم چنین اختیاراتی که به ولایت فقیه داده می شود، مقام نیست بلکه تکلیف و وظیفه است.

مفتاح_اندیشه- برخی نظریه شورای رهبری را مطرح کرده اند نظرجنابعالی در این خصوص چیست؟

ولی فقیه چه فردی باشد و چه این که چند نفر از فقها باهم مشورت کرده و به یک رای برسند، هرکدام فوایدی دارد اما باید در این مورد اهم و مهم کرد. به چند دلیل شورایی بودن رهبری اشکال داشته و به صلاح جامعه اسلامی نیست:

 1-عقل، موافق مملکت شورایی نیست. چون در یک جمع باید یک نفر حرف اول و آخر را بزند و احتمال اختلاف هم در این موارد هست و از طرف دیگر در مملکت گاهی باید تصمیمات فوری گرفته شود و نمی شود گفت منتظر بمانیم که شورایی برای مملکت‌داری تشکیل شود. اگر مردم متوجه شوند که همین شورا با هم اختلاف دارند اصلا قداست حاکم اسلامی شکسته می شود.

2-سیره معصومین را که ملاحظه می کنیم، این طور نبوده است که دو یا سه امام مملکت را اداره کنند. وقتی امام حسن (ع) هست، امام حسین (ع) دخالت نمی کنند.

3-آیات و روایات به ما نشان می دهد که یک نفر باید حرف اصلی را بزند. طبق آیه: «وماکان لمومن ومومنه اذا قضی الله لرسوله امرا ان یکون لهم الخیره». وقتی که خدا یا پیغمبر دستوری صادر کردند همه باید اطاعت کنند. یعنی یک نفر باید نظر دهد. حضرت علی می فرماید: کارهای روزمره را اگر مشارکتی انجام دهید، حسن خاتمه‌اش خوب است اما اگر بخواهید چند نفری مملکت داری کنید، هرج و مرج و اختلاف پدید می آید. لذا ارجح این است که مملکت فردی اداره شود تا شورایی. البته ممکن است خبرگان در انتخاب رهبری به فرد واحدی نرسد. این جا خبرگان می تواند موقتا اختیارات را به آن چند نفر فقیه دهد. البته موقتی است و از بین آن ها بالاخره باید مسئولیت به یکی سپرده شود. چون ممکن است یک نفر از دیگران اعلم باشد.

مفتاح_اندیشه- اگر مردم فقیهی را به عنوان ولی فقیه قبول نداشته باشند مثل زمان حضرت علی (ع) که مردم با او بیعت نکرده و خانه نشین شد، چه باید کرد؟

حکومتی که می خواهد شکل بگیرد دو رکن دارد : مشروعیت و مقبولیت. در نظام اسلامی مشروعیت با خدا و امام است. اما مقبولیت توسط مردم صورت می گیرد. حکومتی بخواهد شکل گرفته و دوام داشته باشد و اگر بخواهد به اهداف خود برسد قطعا باید مردم دخیل باشند. ولی فقیه، حاکم جامعه و زیر مجموعه او همه مردم تلقی می شوند حتی مسئولین. حضرت علی (ع) نیز وقتی مردم نباشند نمی تواند حکومت تشکیل دهد و مجبور است خانه نشین شود، اما همچنان امام و خلیفه مسلمین است. در زمان ما هم این مردم هستند که سبب شکل گیری حکومت شده اند و پیروزی انقلاب و جنگ تحمیلی و راهپیمایی ها به واسطه حضور مردم در صحنه محقق شده است. البته چه زمان معصوم و چه اکنون حاکم اسلامی نمی خواهد با زور، مردم را در صحنه نگه دارد، بلکه مردم باید به این بلوغ فکری برسند که پای کار بیایند.

اگر ما نتوانیم امروز حکومت ولی فقیه را قبول کرده و وظیفه خود را براساس اهداف ولی فقیه انجام دهیم، قطعا اگر امام زمان (عج) هم ظهور کند نمی‌توانیم کاری کنیم.

انتهای پیام/