هدف اصلی زوج درمانی اسلامی ایجاد یک رابطه رضایت بخش بین زوجین و فراهم شدن یک زندگی با نشاط و انگیزه همراه با آرامش و لذت در چارچوب آموزه هاي اسلامی با رنگ خدایی در همه ابعاد زندگی زناشویی می باشد.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، محمدرضا سالاری فر عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سید جلال یونسی عضو هیأت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی و محمدحسین شریفی نیا عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و آیت الله سید محمد غروی مدیر گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه مقاله «مبانی و ساختار زوج درمانی اسلامی» را به رشته تحریر در آورده اند که در ادامه آن را می خوانید؛

مبانی زوج درمانی اسلامی

تدوین یک نظریه مشاوره زناشویی و مداخله براي حل اختلافات زوج ها از نگاه اسلامی مبتنی بر پایه هایی است که بدون پذیرش آن ها نمی توان از زوج درمانی اسلامی سخن گفت. این مبانی به شرح زیر است:

1 - جایگاه خانواده و اهمیت آن در رشد فردي اجتماعی: خانواده در نگاه اسلام مهم ترین و محبوب ترین نهاد اجتماعی است.

2 - ویژگی هاي خانواده سالم از نظر اسلام: از دیدگاه اسلامی تا ویژگی هاي خانواده سالم(کارآمد) روشن نشود، نمی توان مداخله ها را طرح ریزي واجرا نمود.

3 – آسیب شناسی خانواده از نظر اسلام: هرگونه مداخله در زندگی زن و شوهر مبنی بر این است که رفتار یا پدیده اي را آسیب یا مشکل بدانیم.

4 - اهداف تشکیل خانواده از نظر اسلام: از دیگر مبانی مهم زوج درمانی اسلامی روشن کردن اهداف تشکیل خانواده از نظر اسلام است.

5 - چارچوب هاي فقهی و اخلاقی مداخله ها در زوج درمانی: در دیدگاه اسلام چه مجوزي براي مداخله در خانواده ها وجود دارد؟

اهداف زوج درمانی اسلامی

هدف اصلی زوج درمانی اسلامی ایجاد یک رابطه رضایت بخش بین زوجین و فراهم شدن یک زندگی با نشاط و انگیزه همراه با آرامش و لذت در چارچوب آموزه هاي اسلامی با رنگ خدایی در همه ابعاد زندگی زناشویی می باشد. براي رسیدن به این هدف، اهداف زیر باید تحقق یابد:

1 - درك درست ابعاد شخصیتی خود و قوت ها و ضعف هاي خویشتن به عنوان یک همسر.

2 - درك درست از شخصیت همسر و قوت ها و ضعف هاي او به عنوان شریک زندگی.

3 - شناخت مسئولیت ها و وظایف خویش در قبال همسر و سعی در رعایت آن.

4 - تقویت عواطف مثبت(محبت، حمایت عاطفی، همدلی، ایثار و...) بین زوجین.

5 - مهار و تعدیل عواطف منفی(خشم، بی میلی، اندوه و...) در چارچوب اخلاق اسلامی.

6 - تقویت روابط کلامی مؤثر بین زوجین.

7 - توزیع عادلانه قدرت بین زوجین براساس آموزه هاي اسلامی.

8 - به کارگیري راه هاي مؤثر حل اختلافات و تعارض ها(مدارا، ملایمت، مصالحه و...).

9 - سعی در رشد و کمال علمی، اخلاقی و معنوي دینی خویش و همسر.

ساختار زوج درمانی اسلامی

زوج درمانی اسلامی در پنج بخش مداخله هاي شناختی، عاطفی، رفتاري، ساختاري و معنوي قابل ارائه است.

نخست، مداخله هاي شناختی

مهم ترین مداخلات در حل مشکلات زوج ها، اصلاح شناخت ها، معیارها و شیوه تفکر آنان در مورد زناشویی و خویشتن و همسر است.

اصلاح نگاه به ازدواج: عقد ازدواج پیمان محکم و بناي محبوب و عزیزي نزد خداوند است. از مشکلات زوجین به ویژه جوانان عدم شناخت اهداف ازدواج و ماهیت این پیوند است.

دیدگاه نسبت به خویش: یکی از مداخله هاي مهم در زوج درمانی اسلامی کمک به همسران در خودشناسی است. بخش مهمی از مداخله ها در روابط زوجین به بینش دهی نسبت به نقاط قوت و ضعف خویش باز می گردد.

دیدگاه ها نسبت به همسر واقع نگري: یکی از مشکلات بسیاري از زوج ها خصوصاً در اول ازدواج نگاه قطعی، ایده آلی و رویایی به جاي نگاه واقع نگري به همسر است. زوج ها باید بدانند همه جز انبیا و اهل بیت(ع) اشتباه می کنند.

نگاه به زن: آموزه هاي اسلامی در پی ترویج دیدگاه هایی در مردان هستند که بر رفتار آنان با همسرانشان بسیار تأثیر می گذارند. نخستین نکته توجه به لطافت هاي روانی و عاطفی زنان است. نکته دوم، متوجه ساختن مرد به ضعیف بودن زن از برخی جنبه هاي روانی و جسمانی در مقایسه با خود است. نکته سوم، امانت بودن زن از هنگام ازدواج در دست مرد است.

نگاه به مرد و تفاوت هاي جنسیتی: بخشی از مداخلات شناختی آگاهی بخشی زوجین به تفاوت هاي روانی زن و مرد اختصاص می یابد. اسلام به مسأله تفاوت هاي جنسی اشارات فراوانی دارد.

دوم، مداخله هاي عاطفی

دیدگاه اسلامی هدف از آفرینش دو جنس زن و مرد را براي تامین نیازهاي عاطفی آن دو می داند. مداخلات عاطفی در سه دسته نیازهاي جنسی، نیازهاي عاطفی مثبت و مهار و تعدیل عواطف منفی بررسی می شود.

ارتقاي روابط جنسی همسران: بدین منظور باید اصولی را مد نظر قرار داد: اول، ترغیب زوجین به پذیرش این نیاز و ایجاد تلقی مثبت از آن که با توجه به طبیعی بودنش و آثار مثبتی که از طریق آن در روابط زن و مرد پدید می آید، می توان به این نگرش رسید.

تقویت دلبستگی(نیازهای عاطفی مثبت): تشابه زن و مرد در جنبه هاي جسمانی و روانی و تفاوت آنان در همین دو بعد که موجب مکمل بودن ابعاد جسمانی و روانی شخصیت آنان می گردد، دو عامل مهم در جذب ایشان به هم و ایجاد انس و دلبستگی بین آنان است. زن و شوهر براي یک دیگر همچون لباس اند که از آسیب ها جلو گیري می کنند و عیوب را می پوشانند.

آموزش مهار عواطف منفی: بخشی از مشکلات زوج ها به مهار هیجان ها باز می گردد. براي نمونه خشم و خشونت زناشویی در بسیاري از مراجعان شکایت اصلی زنان است. آموزه هاي اسلامی براي این مشکل راه حل هاي جالب توجهی دارد.

سوم، مداخلات رفتاري

این مداخله ها را درباره آموزش روابط کلامی، روابط غیر کلامی، امور منزل، تصمیم گیري و حل تعارض است.

ارتقاي روابط کلامی مؤثر: روابط کلامی در دو بعد گوینده و شنونده بررسی می شود. در بعد گویند زوج ها باید صداقت و راستگویی را شاخص خود قرار دهند. به یک دیگر احترام بگذارند. سپاسگذاري یک دیگر باشند. نرم و ملایم صحبت کنند و منطقی، مستدل و براساس شواهد و مدارك معتبر سخن بگویند. روابط کلامی نامناسب پایه بسیاري از مشکلات زوجین است. به همین دلیل باید از مجادله، توهین، تمسخر و تحقیر دوری کنند. در بعد شنوندگی هم با توجه کافی گوش دهند و قبل از پاسخگویی از کامل شدن سخن همسر، اطمینان حاصل کنند.

حالات غیرکلامی: در اولین گام به زوجین کمک می شود تا انواع حالات غیرکلامی در چهره، چشمان، آهنگ صحبت، تماس و وضعیت بدنی را بشناسند. این بخش از خودشناسی محسوب می شود که در آموزه هاي اسلامی بر آن تأکید شد.

رفتارهاي درون منزل: کارهاي خانه با توافق و برنامه ریزي صورت گیرد تا امور منظم و قابل پیش بینی باشد. بخشی از مشکلات زوج ها به بی برنامگی و صرف نامناسب وقت ها باز می گردد. در آموزه هاي اسلام در تقسیم اوقات شبانه روز زمانی هم براي تفریحات و لذت و همراهی با خانواده و نیز زمانی براي رفت و آمد و صرف وقت با برادران ایمانی قرار داده شد.

تصمیم گیري و حل مشکلات: اصل مهم براي تصمیم گیري مشورت در خانواده است. از جمله مسائل ناظر به توزیع قدرت، موضوع مشورت در خانواده و حدود و ثغور آن است. بررسی آموزه هاي اسلام در قرآن و کلمات معصومان(ع) نشان می دهد که این دین امور زندگی مردم را بر اساس مشورت و همفکري استوار می کند. مسائل خانواده نیز از این امر مستثنا نیستند.

حل تعارض هاي عاطفی: براي حل تعارض هاي از دیدگاه اسلامی دو مسیر عاطفی و حل مشکل را به زوجین پیشنهاد می کنیم. معموًلاً زوجین در تعارض دچار برانگیختگی هیجانی می شوند. بنابراین اولین گام در حل تعارض ها سعی در رسیدن به آرامش است. مهم ترین توصیه اسلامی به زنان در تعارض زناشویی پیشقدم شدن در حل مشکل و استفاده از ابزارهاي عاطفی است. توصیه عاطفی مهم به مردان آن است که در هر شرایط از جمله تعارض ها با همسر مدارا کنند.

چهارم، مداخلات در ساخت خانواده

مداخله ها براي تغییر در سازمان خانواده در سه نوع توزیع قدرت، حقوق خانواده و مرزهاي خانواده ارائه می شود.

اصلاح توزیع قدرت در روابط زوجین: خانواده سازمانی اجتماعی است و مانند دیگر نهادهاي اجتماعی همه افراد آن در یک رتبه نیستند. از دیدگاه اسلام مانند بیشتر نظریه هاي خانواده درمانی والدین در خانواده اقتدار بیشتري دارند. آموزه هاي اسلام افزون بر پذیرش اقتدار والدین به شوهر نیز اقتدار بیشتري در خانواده می دهد.

مداخله هاي حقوقی: از نظر اسلام هر یک از زن و شوهر حقوق و مسئولیت هایی نسبت به طرف مقابل دارد که این امر حداقل تعهد زن و شوهر پس از ازدواج نسبت به هم را تشکیل می دهد. برخی از این حقوق مشترك بین زن و شوهر است که عبارتند از حق سکونت مشترك، حق معاشرت به معروف و... . هر یک از زوجین حقوق اختصاصی نیز دارند مانند اینکه اولین حق شوهر، ریاست خانواده است که به آن اشاره شد. دومین حق شوهر تعیین محل سکونت است. البته زن حق استقلال در سکونت دارد و در نوع مسکن باید به شئون زن توجه شود.

مداخله در مرزها: یکی از زمینه هاي بروز اختلاف در خانواده هاي مسلمان، حساسیت زن و مرد به ویژه شوهر درباره روابط همسر با نامحرمان است. در متون اسلامی این حساسیت مرد با عنوان غیرت امري لازم شمرده شده است. پس از ازدواج نکته مهم مرزبندي روابط خویشاوندي توسط زوجین است. ضعف در این مهارت آنان را با مشکلاتی از این قبیل مواجه می کند: وابستگی شدید زوجین به والدین خود، درهم آمیختگی مرزهاي خانواده جدید و خانواده هاي اصلی، ضعف ارتباط با خانواده همسر، ضعف ارتباط با خانواده خود، تعارض وابستگی به همسر و والدین و خواهر برادران و تفاوت هاي فرهنگی زیاد خانواده هاي اصلی همسران.

براي رعایت مرزها پس از ازدواج تذکر امور مفید است. اول، حفظ اسرار و امور درونی خانواده نوپا است. دوم، نکشیدن تعارض ها به والدین خود و همسر. سوم، تنظیم کیفیت و میزان روابط با والدین هر دو طرف با برنامه ریزي مناسب. چهارم، تنظیم روابط و مرزهاي دو خانواده اصلی با هم می باشد.

پنجم، مداخله هاي اعتقادی

یکی از مداخله هاي اساسی در کار با زوج ها، بینش دهی به نقش باورهاي اسلامی در روابط انسانی خصوصاً زناشویی است. باورهاي دینی به زندگی زناشویی معنا و مفهوم می بخشد و در مشکلات و تعارض ها راهگشا می باشد. ایمان به خدا، ناظر دانستن او، توکل به الله و... تأثیرات مهمی بر همه ابعاد شخصیت زوجین از جمله روابط آنان با یک دیگر دارد. در مداخله هاي زوج درمانی در دو جنبه از این باور استفاده می کنیم؛ آموزش قواعد زندگی زناشویی و الگوگرفتن از شیوه زندگی اولیاي دین.

ششم، مداخله هاي عبادی

در تعالیم اولیه تمام انبیاي الهی، پرستش خداوند و ترك پرستش هر موجود دیگرگنجانده شده است. انجام عبادات باعث کاهش احساسات خصمانه و واکنش هاي هیجانی منتفی آنان می گردد. به علاوه عبادات رفتارهاي اجتماعی و مشارکت با دیگران را در آنان می افزاید.

هفتم، مداخله هاي اخلاق اسلامی

اخلاق نیکو در نگاه اسلامی از مهم ترین ملاك هاي همسر مناسب و روابط مطلوب خانوادگی است و موجب مرتبه بالاتر ایمانی فرد میگردد. مجموعه مداخلات اخلاقی در روابط زوجین را می توان مربوط به سه نوع روابط کلامی، صفات متمرکز بر رابطه با خویشتن و صفات متمرکز بر رابطه با همسر تقسیم کرد.

صفات و رفتارهاي متمرکز شامل رعایت انصاف و عدالت، داشتن صبر و خویشتنداری، مراقبت و حسابرسی از خود و تمرکز بر اصلاح خود می شود. صفات و رفتارهاي متمرکز بر همسر نیز شامل داشتن حسن خلق، مدارا، عفو و بخشش، توافق و تفاهم، سعه صدر و امانتداري می شود.

انتهای پیام/