جوانان برای ازدواج به جای معیارهای اسلامی به معیارهای عرف توجه می‌کنند/ پاکدامنی معیار نخست دختران و پسران
تحقیقات نشان می دهد توافق و هماهنگي پسران و دختران بر سر معيارهاي جاري در جامعه بيش از توافق آن ها بر سر معيارهاي ديني در ازدواج مؤثر است، يعني هر دو جنس معيارهاي سطح اول اسلامي را در اولويت دوم خود قرار می دهند. البته «معيار پاک‌دامني» که ريشه در فرهنگ ديني و اسلامي آنان دارد در رأس معيارهاي آنان است.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، سیدرضا موسوی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بافت در مقاله «همسرگزيني؛ بررسي تطبيقي معيارها در انديشه اسلامي» دیدگاه های جوانان کرمان درباره این موضوع را مورد بررسی قرار می دهد و می نویسد: هدف پژوهش بررسي معيارهاي پذيرفته شده براي همسرگزيني و تطبيق آن با معيارهاي توصيه شده بر اساس آموزه‌هاي ديني است. بدين منظور با مراجعه به آيات و روايات معيارهاي توصيه شده در شرع مقدّس براي يک ازدواج سالم و موفق استخراج گرديد.
وی نخست معیارها را این گونه تشریح می کند؛
معيارهاي همسرگزيني در انديشه اسلامی
معيارهاي ازدواج به معيارهاي اوليه(بايسته) و ثانويه (شايسته) تقسيم مي شود. برخورداري از معيارهاي اوليه در هر زمان و مکاني ضروري است، ولي ملاک‌هاي ثانويه بر حسب شرايط زماني و مکاني قابل تغيير و بازنگري است و پس از وجود ملاک هاي اوليه اهميت مي‌يابد.
نخست، ملاک‌هاي اوليه و بايسته
ايمان: رسول خدا(ص) مي‌فرمايند «اگر كسي به عنوان خواستگاري به نزد شما آمد كه خُلق و دينش را مي پسنديد با او ازدواج كنيد و اگر به اين دستور عمل نكنيد فتنه و فساد بزرگي در زمين به وجود خواهد آمد.»
حُسن خلق: مردى به امام رضا(ع) نوشت «يكى از بستگانم از دخترم خواستگارى كرده ولى او داراي اخلاق بدي است چه كنم؟ حضرت فرمودند: اگر بد خلق است دخترت را به ازدواج او درنياور.»
پارسايي: سومين صفت لازم براي يك همسر مناسب برخورداري از تقوا در حدي است که همسر از گناهاني مانند زنا و شراب‌خواري اجتناب کند و به طور علني و آشکار مرتکب گناهان ديگر نشود.
پاك‌دامني: پاک‌دامني زن او را از خيانت به کانون خانواده و همسر خويش حفظ مي‌کند و پاک‌دامني مرد او را از نگاه هوس‌آلود به نامحرمان و از خيانت به حريم خانواده و همسر بازمي‌دارد. حضرت صادق(ع) مي‌فرمايند «كفو بودن در اين است كه عفيف بوده و از امكانات اقتصادي نيز برخوردار باشند.»
هوشمندي: همسر عاقل امکانات خانواده و شرايط و اوضاع زندگي را خوب درک مي‌کند، توقّعات بيجا و بلندپروازي ندارد تا همسرش را در فشار قرار دهد. بيشتر اختلافات خانوادگي معلول جهالت و ناداني زن و شوهر يا يکي از آن‌هاست. همسر عاقل گذشت و بردباري دارد و با بهانه‌هاي کوچک زندگي را متلاشي نمي‌سازد. امام علي(ع) مي‌فرمايند «با انسان احمق و نفهم ازدواج نكنيد؛ زيرا معاشرت با او بلايي است عظيم و فرزندانش نيز ضايع خواهند شد.»
همتايي فرهنگي: همتايي و تناسب فرهنگي يعني آن دو به طور نسبي از يک ديدگاه و نگرش در مسائل گوناگون زندگي(سياسي، مذهبي و ارتباط با ديگران) برخوردار باشند. هنجارها و ارزش هاي پذيرفته شده آن دو در شيوه ارتباط، استفاده از ابزارها و رسانه هاي تصويري نوين، شنيدني ها و ديدني ها و چگونگي گذران اوقات فراغت و مانند آن نسبتاً برابر باشد و يا نحوه تربيت يكى از زن و شوهر بر خلاف ديگرى نباشد مثل آنكه شوهر در خانواده اى بزرگ شده و در اجتماعى تربيت يافته باشد كه كلمات خشن و تند و زننده زياد به كار مى رفته و او هم به آن سخنان عادت كرده است، ولى زن در محيط و خانواده اى متين و مؤدّب بزرگ شده باشد كه در تمام مدت عمرش آن‌گونه سخنان به گوشش نخورده و فكر نمی كرده كه ممكن است چنين کلماتي از دهان انسانى خارج شود.
سلامت جسمي: مقصود از «سلامت جسمي» اين است كه طرف مقابل داراي بيماري مزمن و حادي همچون جذام، پيسي، ايدز و مانند آن نباشد. نيز از اندام سالمي برخوردار باشد. اگر احياناً کسي بخواهد اين صفت را ناديده بگيرد بايد با منطق قوي و خواست ايماني اين کار را انجام دهد تا مبادا پس از ازدواج بگويد «اشتباه کردم» چرا که جبران خطاي ازدواج‌هاي غيرعاقلانه بسيار سخت، پرهزينه و طاقت‌فرساست.
سلامت جنسي: زوجين بايد از سلامت جنسي برخوردار باشند زيرا امروزه مسلّم شده علت بسياري از آشفتگي هاي رواني، لغزش هاي اخلاقي، خيانت ها، شكست هاي زندگي زناشويي، ناسازگاري ها، بدخلقي ها، خلاف‌كاري ها و حتي جنايات بي‌توجهي به مسائل جنسي است.
اصالت خانوادگي: معيارهاي همسرگزيني دو قسم است؛ معيارهايي که بايد آن ها را در شخص مقابل و همسر آينده جست‌وجو کرد و معيارهايي که بايد آن ها را در خانواده وي يافت زيرا خانواده در شکل‌گيري شخصيت انسان نقش بسزايي دارد. نديدن شخص در متن خانواده خطاي بزرگي است. اگرچه ممکن است انساني با تأثيرپذيري از ساير عوامل تربيتي، اثر تربيتي و فرهنگي خانواده اش را کم‌رنگ و يا بي‌اثر کند اما استثنا قاعده نيست. قرآن کريم مي فرمايد «از زمين خبيث و شورهزار جز محصولى اندك و بىفايده بيرون نمىدهد.»
البته رعايت اين اصل براي كساني الزامي است كه خود در خانواده اي اصيل رشد يافته باشند وگرنه براي كسي كه خانواده‌اش از اصالت لازم برخوردار نيست اشكالي ندارد با دختري از خانواده مشابه ازدواج نمايد.
دوم، ملاک‌هاي ثانويه و شايسته
زيبايي: زيبايي و جذّابيت ظاهري يکي از ملاک‌هاي مهم در پيوند ازدواج و استمرار آن است. جذّابيت و کشش زيبايي يک خصوصيت طبيعي است که در متون اسلامي شواهدي بر آن وجود دارد مانند «خداوند زيباست و زيبايي را دوست دارد.» بر اساس تعاليم اسلام نگاه به چهره و اندام جنس مخالف در صورتي که قصد لذتي در آن نبوده و براي ازدواج باشد نه تنها مجاز شناخته شده بلکه مورد تأکيد قرار گرفت.
فرزندآوري: از ديدگاه اسلام هرچند جذّابيت ظاهري حايز اهميت است ولي برخي ملاک‌هاي ديگر مانند دين‌داري و فرزندآوري بر آن ترجيح دارند. بنابراين اگر معلوم شود که شخصي فرزندآور نيست هر چند زيبا باشد از شرايط قابل قبول برخوردار نخواهد بود. زيرا يکي از اهداف مهم ازدواج توليد و پرورش فرزند است و از نيازهاي مهم رواني انسان تعلّق و پيوستگي به ويژه با فرزند است.
هم‌کفوي: کفويت و همسان‌گزيني در انتخاب همسر به عنوان يک قاعده جهاني همسرگزيني پذيرفته شده است. همساني در مکان زندگي و تولّد، طبقه اجتماعي، صفات اخلاقي و ويژگي‌هاي روان‌شناختي، مذهب و دين، سن و سال و ويژگي‌هاي فرهنگي و نژادي مورد تأکيد بيشتر محققان قرار گرفته است. در تبيين روان‌شناختي اين قاعده مي‌توان گفت: در مرتبه نخست همساني موجب جذب افراد به يکديگر به سبب برانگيخته شدن عواطف مثبت آنان مي‌شود. در مرتبه دوم همتايي بيشتر موجب سازگاري بيشتر است.
البته بايد توجه داشت که مفهوم «کفويت» و همسان همسري نسبي است و داراي مراتب متعدد است. بنابراين بايد همتايي دو نفر در جمع‌بندي همه ملاک ها در نظر گرفته شود. ممکن است کسي نسبت به همسرش در جنبه‌هايي بالاتر باشد در حالی که همسر وي در جنبه‌هاي ديگري از او بالاتر است.
سوم، ملاک‌هاي عرفي گزينش همسر
«سلامت ظاهري و جسماني فرد، تفاوت سنّي، زيبايي چهره و اندام، توانايي باروري و رنگ پوست» ملاك‌هاي جسماني، «هوشمندي و همگوني زن و شوهر، تحصيلات، تشابه در نگرش‌ها، عواطف و شخصيت و ملاک‌هاي رفتاري و اخلاقي» ملاك روان‌شناختي، «توانايي اداره خانواده، نوع شغل، ميزان ثروت و درآمد بالا، براي مرد، و کم هزينه بودن، توانايي کافي براي انجام کار و اداره خانه، براي زن» ملاک اقتصادي، «ازدواج درون‌ديني و همساني طبقات اجتماعي» ملاك اجتماعي و «ملاك‌هاي خانوادگي مانند ازدواج با خويشاوند يا بيگانه، وضعيت خانوادگي همسر، مانند نظر مثبت يا منفي اعضاي خانواده درباره يک فرد» بخشي از ملاک هاي همسرگزيني عرفي به شمار مي‌آيد.
تناسب سنّي: رشد عقلي، عاطفي، اجتماعي و اخلاقي انسان لزوماً با سن تقويمي و شناسنامه‌اي او هماهنگ نيست. بنابراين نبايد تناسب سنّي را يك شرط ضروري و الزامي براي تفاهم بين زن و مرد در نظر گرفت، به شرطي كه معيارهاي ديگري كه از ويژگي‌هاي مهم يك فرد رشد يافته است، مورد توجه قرار گيرد.
همتايي در تحصيلات: بهتر آن است كه زن و شوهر از نظر معلومات و تحصيلات علمي زياد با هم فاصله نداشته باشند تا تفاهم بيشتري در زندگي زناشويي وجود داشته باشد. اين ويژگي را بايد با ويژگي‌هاي ديگر بررسي كرد به اين معنا كه اگر مثلاً زن داراي تكبّر و غرور بي‌جاست و كم‌ظرفيت است، نبايد سواد و تحصيلاتش بيش از مرد باشد زيرا حتماً مشكلات فراواني در زندگي‌شان به وجود خواهد آمد. اما اگر عاقل و متواضع باشد احتمال بروز اين مشكل‌كمتر است.
تناسب در وضعيت اقتصادي ـ اجتماعي خانواده: داشتن شغل و امكان تأمين معاش خانواده از معيارهاي اصولي است كه هر مردي هنگام ازدواج بايد دارا باشد. بنابراين شروع زندگي با مردي كه كار ندارد، تنها به اميد آنكه در آينده شغلي خواهد داشت، چندان منطقي نيست. نكته مهم ديگر اين كه خانواده دختر و پسر بايد از نظر طبقه و وضع اقتصادي ـ اجتماعي همسان باشند تا سازگاري بيشتري را در كنار هم تجربه كنند.
شغل: هر مرد بايد به کاري اشتغال داشته باشد تا مخارج خود و خانواده اش را تأمين کند. اما دختر بايد توجه داشته باشد که هر شغلي آثار و لوازم خاص خود را دارد. برخي شغل‌ها پردرآمدند و بعضي کم‌درآمد. بايد توجه کرد که هر شغلى الزاماتى دارد كه چارهاى جز پذيرش آن ها نيست.
تناسب روحى و رواني: روان‌شناسان و مشاوران خانواده معتقدند زنان و مرداني که از لحاظ عواطف، حجم فعاليت و توان، درون‌گرايي و برون‌گرايي، سردي و گرمي مزاج و مانند آن وضعيتي معمولي دارند مانع خاصي براي ازدواج با يکديگر ندارند اما ازدواج پرتوان يا بيش‌فعال با کم‌تحرّک و سنگين، برونگرا و اجتماعي با درونگرا و مُنزوي، پرهيجان با سرد مزاج و مانند آن مشکلات فراواني(از جمله، بدبيني، غرور، تحقير، دل‌زدگي، و افسردگي) به دنبال دارد.
نتیجه گیری
نویسنده پس از بیان معیارها، نتیجه تحقیقات میدانی خود را این گونه عنوان می کند: در بررسي اولويت معيارها بين پسران و دختران در هر دو جنس چهار معيار «تناسب در پاک‌دامني، تناسب در بهره هوشي، همتايي تحصيلي و تناسب شغلي» در رديف‌هاي اول تا چهارم قرار دارد. ديگر معيارها با دو سه رتبه اختلاف در اولويت‌هاي بعدي قرار مي‌گيرد. تناسب ظاهري از ديدگاه هر دو جنس در آخرين رديف قرار دارد. با توجه به اين دو نوع دسته‌بندي مي‌توان گفت: توافق و هماهنگي پسران و دختران بر سر معيارهاي جاري در جامعه بيش از توافق آن ها بر سر معيارهاي ديني است؛ يعني هر دو جنس معيارهاي سطح اول اسلامي را در اولويت دوم خود قرار داده‌اند. نکته قابل تأمّل آن که اگرچه جوانان تمام معيارهاي ديني را در اولويت انتخاب خود قرار نداده‌اند اما «معيار پاک‌دامني» که ريشه در فرهنگ ديني و اسلامي آنان دارد در رأس معيارهاي آنان است.
پيشنهادها
وی همچنین با توجه به يافته‌هاي تحقيق و به منظور نزديک کردن معيارهاي مطرح جوانان با معيارهاي ديني پيشنهاد می دهد:
1 - تشکيل خانواده بر اساس الگوي انسان‌محور و غربي که خدا و معاد و ارزش‌هاي اخلاقي در آن انکار مي‌شود نمي تواند به تحکيم خانواده کمترين کمکي بنمايد. بنابراين با ايجاد تسهيلات همه‌جانبه براي ازدواج جوانان در ايران اما بدون توجه به معيارهاي همسرگزيني و زمينه هاي اسلامي تحکيم خانواده و روابط زناشويي نمي‌توان آمار روزافزون طلاق را کاهش داد.
2 - والدين به لحاظ نقش مؤثري كه در اين زمينه دارند، بايد شرايط مساعدي براي ازدواج جوانان و همسرگزيني آنان بر اساس معيارهاي اسلامي فراهم آورند مانند تربيت ديني و عاطفي فرزندان، آگاه ساختن جوانان با اهداف و معيارهاي منطقي و ديني انتخاب همسر، كمك به فرزندان خود در شناخت و... .
3 - به دليل آن که ايجاد تسهيلات در امر ازدواج سالم و با الگوهاي اسلامي تنها در توان و اختيارات خانواده‌ها نيست از اين‌رو بايد مراجع مهم اجتماعي از طريق تهيه طرح‌هاي كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و درازمدت شرايط را براي ازدواج جوانان با الگوي‌هاي اسلامي، قرآني و مکتب نبوي(ص) و اهل‌بيت(ع) مساعد سازند.
4 - به منظور آگاه ساختن جوانان و خانواده ها با موضوع ازدواج و حقوق همسران لازم است برنامه‌ريزي هاي لازم در اين زمينه صورت گيرد، همچون ايجاد دوره‌هاي آموزشي توسط انجمن اوليا و مربيان با به‌کارگيري کارشناسان قرآن‌باور و مسلمان، گسترش مراكز مشاوره خانواده که مشاوران آن معتقد به تعاليم قرآني و اسلامي باشند و... .
انتهای پیام/