به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله سید احمد خاتمی‌، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس مسائل مستحدثه موضوع «فقه رسانه» را مورد کنکاش قرار داد که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌‌کنید؛

مسألة 5: يسقط الأذان و الإقامة إذا سمعهما من مثل الراديو بشرط إذاعتهما مستقيمة، و إن أذيعت من المسجلات لم يسقطا بسماعهما، و لا يستحب حكايتهما في الفرض، و لا يسقطا بحكايتهما.(1)

سه فرض در این مساله مطرح شده است؛

فرض اول - وقت نماز شده رادیو، اذان را به صورت زنده پخش می‌‌کند. در این فرض اذان ساقط می‌‌شود بنابر نظر مشهور رخصت است، یعنی با پخش اذان می‌‌توان برای نماز اذان گفت. برخی گفته‌اند عزیمت ساقط می‌‌شود یعنی نباید دیگر اذان بگوید. از عبارت امام راحل عزیمت استفاده می‌‌شود.

فرض دوم - اذان و اقامه از ضبط صوت پخش شود، در این فرض اذان ساقط نمی‌‌شود. مستحب است با رادیو اذان و اقامه را بگوید و آن را حکایت کند.

فرض سوم - مستحب است حکایت اذان و اقامه به عنوان ذکر مطلق و با آن اذان و اقامه ساقط نمی‌‌شود، حتی اگر بصورت زنده پخش شود.

بحث اذان و اقامه را در کتاب الصلاة به صورت مفصل به آن پرداختیم. مشهور شیعه معتقد به استحباب هستند. اما در نماز جماعت شرط دانسته است. برخی مانند سید مرتضی قائل به وجوب اقامه مطلقاً شده‌اند. برخی دیگر از فقهاء احتیاط کرده‌اند یعنی الاحوط الوجوبی عدم ترک الاقامه للرجال فی غیر موارد السقوط و غیرها للستعجال و السفر و ضیق الوقت. یعنی مسافر و یا کسی که عجله دارد و وقت آن ضیق است احوط وجوبی از او ساقط می‌‌شود. لکن نظر مشهور استحباب است.

مسالهء محل بحث، مربوط به سقوط اذان و اقامه است و چه بسا کسانی قائل به عدم جواز خواندن باشند یعنی عزیمت است.

موارد سقوط اذان و اقامه

1 - کسی داخل در جماعتی است که اذان و اقامه آن را گفته‌اند. می‌تواند نگوید و ثواب برای او نوشته می‌‌شود. حتی مشروعیت اذان در اینجا محل کلام است چون لا دلیل علیه، تشریع می‌‌شود.

2 - بعد از فراغ جماعت و صفوف جماعت متفرق نشده است، یا هنگام برگزاری جماعت می‌‌خواهد نماز را فرادا بخواند. اذان و اقامه استحباب ندارد و فتوایی به عدم مشروعیت آن در این صورت نداریم، یعنی با گفتن اذان و اقامه مرتکب گناه نشده است. در این صورت حتی اگر اذان و اقامه را نشنیده باشد روایات تصریح به سقوط اذان و اقامه کرده‌اند.

آیا با اقامه، دو نماز جماعت در یک مکان جایز است؟ وجه سوال از جواز چون شبهه وهن دین را دارد، برخی اصل شبهه را قبول ندارند ولی در هر صورت شبهه مطرح است. به عنوان اولی هیچ اشکالی ندارد و سخن در عنوان ثانوی است. اگر وهن شد لایجوز و الاّ کما این‌که هیچ یک از مراجع وهن ندانسته و قائل به جواز شدند. البته مورد تشویق نیست.

این دو فرض محل بحث نیست. بلکه محل بحث اذان و اقامه که زنده پخش می‌‌شود.

3 - نماز جماعت اقامه نشده ولی اذان و اقامه دیگری را می‌‌شنود، در این صورت اذان و اقامه ساقط می‌‌شود؟ سقوط اذان و اقامه در این صورت را رخصةً گفته‌اند؛ یعنی می‌‌تواند اذان و اقامه نگوید و اگر بگوید تشریع و بدعت نیست به شرطی که همه فصول را بگوید.

فان الاذان الناقص لایجزی عن الکامل منه و لم یقل به احدٌ. سید در عروه تصریح به آن حکم کرده و در مدارک ج3 ص299 می‌‌گوید مقطوع به فی کلام الاصحاب. صحیحه عبدالله بن سنان و روایت ابی مریم و عمرو بن خالد بر آن دلالت دارد.

اذان اهل سنت به خصوص اذان صبح به نظر شیعه اذان ناقص است، چون مقید هستند در اذان صبح «حی علی خیر العمل» را نگویند. طبق فتوای کسانی که شهادت به ولایت را واجب یا احتیاط واجب بدانند اذان اهل سنت نیز ناقص خواهد بود. نقصان سومی‌ اذان عامه دارد، برخی فصول اذان مانند اقامه را یکبار می‌‌گویند.

در این صورت اختلافی بین فقها نیست. بلکه صورت دیگر محل کلام است.

4 - اگر شخصی اذان یا اقامه غیر را حکایت کند آیا می‌‌تواند به اذان و اقامه حکایی اکتفا کند؟ این صورت محل کلام است. به عبارتی اذان حکایتی کفایت از اذان نمازگزار می‌‌کند. از عجایب هیچ بزرگی از قدماء و متاخرین به آن تصریح نکرده‌اند مانند مرحوم بروجردی و سید ابو الحسن اصفهانی در وسیلة النجاة و امام راحل در تحریر الوسیله و مرحوم حکیم در منهاج الصالحین تصریح به آن نکرده‌اند.

به نظر می‌‌رسد نگفتن آن‌ها حکمت دارد و آن حکمت این است؛ اگر حکایت اذان و اقامه همراه با سماع باشد و قصد حاکی ذکر الله باشد در این صورت اذان و اقامه به جهت سماع ساقط شده است، اما از جهت حکایت ساقط نمی‌‌شود و نیز اگر حکایت به قصد صلاه باشد و به قصد مجرد ذکر نباشد، به عبارت دیگر فرصتی دیده که همراه موذن اذان و اقامه خود را بگوید خصوصا اگر اذان و اقامه را بلد نباشد در این صورت اذان و اقامه ساقط است، چون مصداق واقعی اذان و اقامه است و حکایت در اینجا گره گشایی نکرده است، پس بخاطر حکایت نیست که بیان شده است. بنابراین فقهاء مانند بروجردی و سید و حکیم و امام راحل متعرض آن نشده‌اند، چون عنوان مستقلی نیست لذا متعرض آن نشده‌اند و یا آنچه گفته اذان و اقامه مستقل است خصوصا در صورتی که آن‌ها را بلد نباشد.

این کلیاتی درباره اذان و اقامه بود. اما بحث اصلی پخش اذان از رادیو و تلویزیون است. امام راحل، سه فرع مطرح کرده‌اند اگر زنده باشد ساقط می‌‌شود. اگر ضبط شده باشد ساقط نمی‌‌شود؛ و حکایت آن مستحب نیست.

انتهای پیام/

پی نوشت؛

1 - تحرير الوسيلة - ط نشر آثار، الخميني، السيد روح الله، ج2، ص671.