آیت‌الله خاتمی/ فقه رسانه8:
شنیدن غناء از رادیو/ فرد مسئولیت نهی از منکر دارد
آنچه غناء از رادیو پخش می‌شود به جهت استماع و شنیدن حرام است. در این صورت مسئولیت نهی از منکر را خواهد داشت.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله سید احمد خاتمی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس مسائل مستحدثه موضوع «فقه رسانه» را مورد کنکاش قرار داد که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌‌کنید؛
خلاصه جلسه گذشته
سخن درباره اذان و اقامه‌ای بود که از رادیو پخش می‌شود. گفتیم اگر اذان و اقامه به صورت مستقیم از رادیو بخش می‌شود مجزی است. اما اگر پخش غیر مستقیم باشد مجزی نیست، یعنی مسقط اذان و اقامه نیست و حکایت آن مستحب نیست. جلسه گذشته حکم حکایت اذان و اقامه گفتیم که مسقط نیست، اما استحباب حکایت آن‌ها دارد یا نه؟
درباه استحباب حکایت اذان اگر به صورت غیر مستقیم یا توسط ضبط صوت بخش بشود، گفتیم در روایات سه عنوان داشتیم؛
عنوان اول، در صحیحه محمد بن مسلم این‌که، اگر اذان موذن را بشنود.
عنوان دوم، عنوان منادی بود که روایت آن چنین بود «اذا سمعت المنادی ینادی بالاذان و انت علی الخلاء فاذکر الله عزوجل و قل کما یقول الموذن.»
عنوان سوم، در صحیحه زراره که فرمود «اذکر الله مع کل ذاکر.»
این سه عنوان حقیقت در خصوص متلبس بالمبدء هستند، یعنی کسی که بالفعل اذان می‌گوید و یا به اذان منادی می‌کند و بالفعل ذاکر به اذان است؛ بنابراین به صدای ضبط شده این عناوین صدق نمی‌کند. بنابراین مبنای اذان امام راحل که اذان مباشری را از اذان غیر مباشری جدا کردند، روشن شد.
ولی اینجا عنوان اذان را داریم که شامل اذان ضبط صوت می‌شود. در روایت سلیمان بن مقبل این عنوان آمده است.
«وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ السِّنَانِيِّ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ الْكُوفِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَيْمَانَ الْمَرْوَزِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مُقْبِلٍ الْمَدِينِيّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع لِأَيِّ عِلَّةٍ يُسْتَحَبُّ لِلْإِنْسَانِ إِذَا سَمِعَ الْأَذَانَ أَنْ يَقُولَ كَمَا يَقُولُ الْمُؤَذِّنُ وَ إِنْ كَانَ عَلَى الْبَوْلِ وَ الْغَائِطِ فَقَالَ لِأَنَّ ذَلِكَ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ.»(1)
سند روایت:
محمد بن احمد سنائی مهمل نیست ولی مجهول متمایل به ضعف است. محمد بن احمد بن سنان است و نزیل الری بوده است و شیخ صدوق از او روایت دارد. حمزه بن قاسم علوی ثقه جلیل القدر و کثیر الحدیث است. جعفر بن محمد بن مالک الکوفی، مجهول است. جعفر بن سلیمان مروزی مهمل است. سلیمان بن مقبل المدینی مهمل است. پس با این روایت نمی‌توان استنباط نمی‌کرد روایت ضعیف است.
دلالت روایت:
سوال از استحباب حکایت اذان شده است. در این روایت سخن از اذان است و سخن از موذن نیست. در پاسخ امام علیه‌السلام فرمود حکایت اذان موجب زیاد شدن رزق می‌شود. این گونه روایات بنابر تسامح در ادله سنن برای اثبات مستحب بکار می‌آیند، ولی برای استنباط بکار نمی‌آید. یعنی با یک روایت ضعیف السند نمی‌توان سه روایت صحیحه را زیر سوال برد و بگوییم فرقی نمی‌کند، حکایت اذان مستحب باشد حتی اگر از ضبط صوت پخش شود؛ بنابراین حق با امام راحل است.
بخش سوم، حکایت اذان و اقامه که از ضبط صوت بخش می‌شود موجب سقوط اذان و اقامه می‌شود.
سید به عنوان چهارمین راه در عروه فرموده بودند. در اصل حکایت اذان حتی از کسی که تنها اذان می‌گوید ساقط می‌شود، ولی علما همراهی نکرده‌اند. چون کسی که حکایت می‌کند یا اذان خودش را می‌گوید این دیگر حکایت نیست بلکه اذان بالاصاله است و یا چون اذان را می‌شنود پس سقوط اذان للسماع است نه للحکایه. بنابراین وقتی حکایت پخش مستقیم مسقط نبود، به طریق اولی غیر مستقیم مسقط نیست.
مسألة 6 - يحرم استماع الغناء و نحوه من المحرمات من مثل الراديو، سواء أذيعت مستقيمة أو بعد الضبط في المسجلة.(2)
شنیدن غنا خواه پخش مستقیم باشد یا غیر مستقیم و نیز دیگر محرمات، حرام است. در سال‌های قبل به صورت مفصل غنا را بحث کردیم. در تعریف آن به این معنی رسیدیم که غناء عبارت از صوت لهوی که مخصوص مجالس لهو است. به عبارت دیگر آوازه خوانی لهوی که مخصوص مجالس لهوی باشد، حرام است.
اما هر صوتی غناء و هر ترجیع صوتی غنا نیست. بنابراین قرآن هم اگر با صوت لهوی خوانده بشود حرام است. خداوند می‌فرماید «واجتنبوا قول الزور» که مصداق آن غناء است. آنچه غناء از رادیو پخش می‌شود به جهت استماع و شنیدن حرام است، اما به جهت سماع حرام نیست.
در این صورت مسئولیت نهی از منکر را خواهد داشت. در امر به معروف و نهی از منکر احتمال تاثیر شرط است. اما اگر احتمال تاثیر ندهد مانند غناهایی که در زمان طاغوت توسط برخی راننده‌ها در اتوبوس‌ها پخش می‌شد که در صورت نهی از منکر، نهی کننده را از اتوبوس پیاده می‌کردند و چه بسا در مکان خطرناکی پیدا می‌کردند در این صورت نهی از منکر باید امنیت از ضرر داشته باشد.
مسألة 7 استماع الغيبة إذا أذيعت مستقيمة حرام، و إلا فليس بمحرم من حيث استماع الغيبة، نعم يمكن التحريم من جهات أخر ككشف سرّ المؤمن مثلا و إهانته.(3)
به عنوان غیبت بخواهد تحلیل سیاسی غیبت بکند آیا شنیدن آن حرام یا جایز است؟ در جلسه آینده مطرح می‌کنیم.
انتهای پیام/
1 - وسائل الشيعة، الشيخ الحر العاملي، ج1، ص315-314، أبواب احکام الخلوة، باب8، ح3، ط آل البيت.
2 - تحرير الوسيلة - ط نشر آثار، الخميني، السيد روح الله، ج2، ص672.
3 - تحرير الوسيلة - ط نشر آثار، الخميني، السيد روح الله، ج2، ص672.