به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ منصوریان در یادداشتی برای اندیشکده رهیافت به بررسی امر بودجه پرداخت که متن آن بدین شرح است؛

روش های متعددی در آماده سازی بودجه وجود دارد که از جمله آن ها می توان به روش بودجه ریزی متمرکز، بودجه ریزی خطی، بودجه ریزی فرمولی و بودجه ریزی عملیاتی اشاره نمود. هر یک از این روش ها اقتضائات و شرایط خاصی دارد که در تحقق آن ها مؤثر بوده و لازم است به آن ها توجه شود. در میان این روش ها روش بودجه ریزی عملیاتی از جهت تأکید بر اهداف و نتایج حاصل از فعالیت ها با سایر روش ها تفاوت دارد.

بودجه ­ریزی عملیاتی را می­‌توان ابزاری جهت شفاف­ سازی رابطه بین منابع مصرف ­شده و نتایج بدست آمده در سازمان قلمداد نمود. در این نوع بودجه­ ریزی علاوه بر تفکیک اعتبارات به وظایف، برنامه­ ها، فعالیت­ ها و طرح­ ها، حجم و هزینه­ های اجرایی عملیات دولت و دستگاه­های دولتی طبق روش­های علمی مانند روش حسابداری قیمت تمام­ شده محاسبه و اندازه ­گیری می­‌شوند. به عبارت دیگر ارقام پیش ­بینی­ شده در بودجه عملیاتی مستند به تجزیه و تحلیل تفصیلی برنامه­ ها و عملیات بوده و قیمت تمام­ شده آن­ها بر اساس اهداف و مقاصد سازمان دولتی محاسبه و تعیین می­ گردد.

به نظر می­رسد در میان انواع روش­ های آماده­ سازی بودجه بودجه­ ریزی عملیاتی به دلیل توجه به اهداف و هم­چنین در نظر گرفتن فعالیت­ها به صورت تفصیلی و دقیق، کارکرد تحقق صحیح امر بودجه را با اطمینان بیشتری محقق می­کند. بر همین اساس نیز ساختار بودجه ­ریزی کشورهایی نظیر ایران که در زمینه توجه به نتایج و اهداف در امر بودجه ضعف جدی دارند، باید روش بودجه­ ریزی عملیاتی را بکار بندند تا با نگاهی عملیاتی کارکردهای صحیح بودجه را تحقق بخشند.

مقام معظم رهبری نیز در بیانات خود پیرامون تحول، به امر بودجه ­بندی­ های دولتی به عنوان یکی از زمینه­ های تحول اشاره می­کنند و معتقدند دولت و مجلس باید به گونه­ ای بودجه را ببندند که به معنای واقعی کلمه ناظر به موضوع، مسئله و عملکرد باشد. ایشان بودجه عملیاتی را بودجه مطلوبی می­دانند که در کشور ادعاهایی درباره تحقق آن بیان می­‌شود؛ اما تنها ادعا بوده و تحقق نمی­یابد. بر همین اساس نیز می­توان اینگونه گفت که بودجه ­ریزی عملیاتی نیاز امروز اقتصاد ایران بوده و در زمینه تحقق آن ضعف­‌های جدی وجود دارد.

سؤال مهمی که در این زمینه مطرح می­شود مربوط به چگونگی تحقق این نوع بودجه­‌ریزی است؛ زیرا اصل تحقق بودجه ­ریزی عملیاتی در کشور مورد تردید نبوده و تنها ضوابط تحقق آن باید بصورت دقیق مورد توجه قرار گیرد. در چگونگی تحقق بودجه­ ریزی عملیاتی بایسته­ های متعددی باید مورد توجه قرار گیرد که از جمله آن­ها بایسته­ ها و ضوابط سیاسی است. مقصود از ضوابط و بایسته­ های سیاسی مجموعه رویکردها، اقدامات، مکانیسم­ ها و قواعدی است که لازم است کنشگران مختلف نظام اجتماعی با توجه به قدرتی که در اختیار دارند و می­توانند اثرگذار باشند آن را بکار بندند.

ضوابط و بایسته­ های متعددی را می‌­توان در تحقق بودجه­ ریزی عملیاتی برشمرد که در این میان به چند مورد از آن­ها اشاره خواهد شد:

اصلاح رویکرد مسئولان پیرامون بودجه­ ریزی عملیاتی: در میان مسئولان رده­ های مختلف حکومت تصورات غلطی پیرامون بودجه­ ریزی عملیاتی وجود دارد که لازم است اصلاح گردد. شاید بتوان گفت بخشی از این تصورات ناشی از عادت مسئولان به ساختار موجود در امر بودجه­ ریزی است که باعث می­‌شود بودجه­ ریزی عملیاتی به عنوان تغییر وضعیت موجود برای آن­ها سخت و دشوار تلقی شده و از آن دوری کنند. به عنوان نمونه می­‌توان به تصور محدودیت در کنش و واکنش سیاسی در صورت تحقق بودجه­ ریزی عملیاتی اشاره نمود. این در حالی است که بودجه­ ریزی عملیاتی به جای محدودیت کنش سیاسی آن را به مسیر دیگری راهنمایی می­کند و امکانات و فرصت­ های بیشتری را در اختیار مسئولان حکومت قرار می­دهد.

هماهنگی و اراده لازم در چرخه بودجه­ ریزی میان مسئولان: بودجه­ ریزی شامل مراحل مختلفی می­شود که از تهیه و تنظیم تا نظارت بر اجرای آن را دربرمی­گیرد. تغییر در روش بودجه­ ریزی و اجرای بودجه­ ریزی عملیاتی تمامی این مراحل را متأثر می­کند و به همین دلیل نیز لازم است اولاً میان مسئولان مختلف چرخه بودجه­ ریزی هماهنگی وجود داشته باشد و ثانیاً اراده لازم در میان همه این مسئولان جهت تحقق این نوع بودجه­ ریزی شکل گیرد. در صورتی که در هر مرحله این مهم به درستی انجام نشود بودجه­ ریزی عملیاتی تحقق نمی­ یابد. از عوامل مؤثر در این مورد که در کشور مشاهده می­شود تفاوت رویکردهای سیاسی به تبع جناح­ های سیاسی است که باعث عدم هماهنگی شده و بخش ­های مختلف در چرخه بودجه­ ریزی را از جهت اراده لازم دچار شدت و ضعف می­کند. در حالی که بودجه ­ریزی عملیاتی در ساختار جمهوری اسلامی به عنوان موضوع تضمین­ کننده منافع ملی مورد پذیرش واقع شده است؛ اما برخی جناح­ های سیاسی به دلایل مختلف به آن توجه ننموده و هنگامی که در حکومت قرار گرفته ­اند بدون توجه به ساختار و روند حکومتی به اقدامات شخصی و جناحی روی آورده‌اند.

استفاده از مشاوران باتجربه در امر بودجه­ ریزی فارغ از توجه به گرایشات سیاسی آنان: مشاوران مختلفی در امر بودجه ریزی را می­‌توان نام برد که هم از جهت تخصص و هم از جهت تجربه دارای سوابق درخشانی هستند. متأسفانه به دلیل غلبه ملاحظات سیاسی از این مشاوران به درستی استفاده نمی­شود و معمولاً مورد بی­ مهری قرار می­گیرند.

توانمندسازی سیاسی و حقوقی مسئولان ارشد کشور: تحقق بودجه­ ریزی عملیاتی بخش عمده ­ای از سودجویان و منفعت­ طلبان را دچار مشکل می­کند و به همین دلیل نیز در اجرای آن مانع­ تراشی می­‌شود. یکی از لوازم مهم در تحقق این نوع از بودجه­ ریزی با توجه به این مانع­ تراشی­ ها توانمندسازی حقوقی و سیاسی مسئولان و دادن اختیارات فراوان به آن­ها جهت مقابله با این سودجویان است. البته در کنار توانمندسازی مسئولان لازم است پاسخگویی نیز متوازن با آن ایجاد گردد؛ اما معمولاً تنها به مسئولیت و پاسخگویی اشاره می­شود. این امر سبب می­شود عواملی خارج از اختیار یک مسئول ارشد بر امر بودجه ­ریزی حاکم نباشد و سودجویان نتوانند با استفاده از آن عوامل به اهداف خود دست یابند.

در مجموع می­توان گفت امر بودجه­ ریزی از مرحله تنظیم تا نظارت بر اجرا نیازمند تحولات بزرگی است تا بتواند اهداف و مصالح ملی را تأمین کند. بودجه­ ریزی عملیاتی به عنوان یک روش می­تواند زمینه­ ساز این تحول باشد؛ اما به تنهایی کافی نبوده و تا زمانی که مسئولان متولی در چرخه بودجه­ ریزی اقدامات لازم را جهت تحقق آن بکار نبندند محقق نمی­شود. در این یادداشت قصد بر آن بود که به ضوابطی اشاره شود تا با استفاده از آن­ها بتوان مسائل موجود پیرامون کنشگران سیاسی را با تأکید بر امر سیاست و قدرت مرتفع نمود و بودجه­ ریزی عملیاتی را با توجه به این ضوابط به صورت کامل محقق کرد.

انتهای پیام/

منابع:

بیانات مقام معظم رهبری در سالگرد ارتحال امام خمینی مورخ 14/3/1399

امیرکبیری، علیرضا و دیگران. (1393)، «بودجه­ ریزی عملیاتی؛ ابزاری برای شفاف­ سازی رابطه بین منابع مصرف­ شده و نتایج بدست­ آمده در سازمان»، ماهنامه اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی کار و جامعه، شماره 174، آبان­ماه 1393، صص 23-12.

مصاحبه خبرگزاری تسنیم با بنیامین شکوه فر مورخ 15/5/1399