بیشترین مضامین مرتبط با گفتمان سازی و استقرار گفتمان، در دوره تشکیل و تثبیت جامعه ایمانی قرار گرفته اند. در این دوره علاوه بر مضامین مرتبط با هنجارسازی و تبیین مفاهیم و ارزش های اساسی گفتمان جدید شاهد بیان مضامین مرتبط با تنظیم شیوه عمل درخصوص موضوع های اجتماعی مهم و مبتلا به عموم از قبیل وصیت، ارث، ازدواج و طلاق نیز هستیم.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، حجت الاسلام عبدالکریم بهجت پور دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سید محمدحسین هاشمیان دانشیار دانشگاه باقرالعلوم و رحمان یاسی دانشجوی دکتری دانشگاه باقرالعلوم در مقاله ای به بررسی «الگوی خط مشی گذاری انسجام اجتماعی از منظر قرآن کریم» می پردازند که در ادامه متن بخش دوم آن تقدیم حضورتان می شود؛

خط مشی گذاری فرهنگی و انسجام اجتماعی در دوره سوم(تشکیل و تثبیت جامعه ایمانی)

گفتمان سازی و استقرار گفتمان

بیشترین مضامین مرتبط با گفتمان سازی و استقرار گفتمان، در این دوره قرار گرفته اند. در این دوره علاوه بر مضامین مرتبط با هنجارسازی و تبیین مفاهیم و ارزش های اساسی گفتمان جدید، شاهد بیان مضامین مرتبط با تنظیم شیوه عمل درخصوص موضوع های اجتماعی مهم و مبتلا به عموم از قبیل وصیت، ارث، ازدواج و طلاق نیز هستیم.

شناسایی و طرد مفاهیم نامطلوب گفتمان قبلی در این دوره نیز همچنان ادامه دارد و آسیب شناسی و نقد رفتارهای نامطلوب و نامتجانس نسبت به گفتمان جدید نیز در دستور کار قرار می گیرد، اگر چه اوج آسیب شناسی نقد، اصلاح و پالایش مربوط به دوره چهارم است.

مهم ترین موضوع های مورد بحث در این دوره شامل صبر، نماز، شهادت، وصیت، برخورد با قتل و آدمکشی، نهی از حرام خواری و رشوه، ازدواج، طلاق، قرض، انفاق، صدقه، زشتی ربا، کتابت معامله، خمس، انسجام، امر به معروف و نهی از منکر، اطاعت ولی، نقد سست ایمانان، حجاب، رسیدگی به ایتام، قیمومیت مردان نسبت به زنان، ارث، ارث زنان، امانت، توحید، عدالت، سلام و پاسخ سلام، فضل مجاهدین، شهادت صحیح، تشکیک های منافقین، برخورد قاطع با کفار، لزوم گردش اموال در دست تمام مردم، روابط زن و مرد نامحرم، پرهیز از شعارزدگی، اقامه نماز، زکات، ویژگی های منافقین، نهی از دوستی با دشمنان خدا و رسول، آداب تعامل با ولی جامعه، لزوم برقراری صلح میان مؤمنان، اخوت، پرهیز از تمسخر، غیبت، سوءظن، تقوا، توبه نصوح و جهاد است.

در میان مفاهیم جدید مرتبط با گفتمان سازی و استقرار گفتمان در این دوره برخی مفاهیمی مانند اطاعت از ولی جامعه و آداب تعامل با او، منافقین و ویژگی های آنان، جهاد و شهادت، اخوت و انسجام و همچنین پرداختن به برخی امور به ظاهر سطحی ـ اجتماعی که در واقع اثری عمیق بر روی عواطف و نزدیکی قلوب دارند مانند سلام کردن و جواب سلام از مهم ترین امور است.

مدیریت گروه ها و افراد

با توجه به این که وجه غالب دوره سوم پیاده سازی و استقرار گفتمان جدید است بدیهی است بیشترین حجم مضامین مرتبط با مدیریت گروه ها و افراد نیز در این دوره خود را نشان بدهند. مهم ترین افراد و گروه های ذکر شده در این دوره و نکات مرتبط با ایشان در قالب دسته بندی سه گانه شامل مجریان، مخاطبان و مخالفان می شود.

مجریان خود شامل راهبر، عاملین و حامیان غیبی می شوند.

نقش راهبری خط مشی های الهی علی القاعده همچنان بر عهده پیامبر(ص) است ولی نقش رهبری و ولایت جامعه نیز به نقش قبلی ایشان اضافه شده است، بنابراین بخشی از آیات این دوره به بیان روابط دو طرفه مردم و ولی جامعه می پردازد.

مصداق اصلی عاملین مؤمنان هستند که پیگیری و انجام فرامین الهی را وظیفه خویش می دانند. درباره حامیان غیبی نیز پروردگار متعال بارها به حمایت های غیبی در قالب ارسال ملائکه و مواردی همچون القاء ترس اشاره می کند.

مخاطبین این دوره هم عموم مردم، مؤمنان، اهل کتاب و پیروان سایر ادیان هستند. در این دوره بخشی از آیات ناظر به مخاطب عام بوده و ضمیر و فطرت انسان ها را مخاطب قرار می دهد. درباره مؤمنان نیز با توجه به تشکیل جامعه اسلامی، پرداختن به موضوع های اجتماعی و تنظیم روابط اجتماعی بخش مهمی از آیات این دوره را به خود اختصاص می دهند که مخاطب اصلی این آیات افراد جامعه اسلامی هستند. پاره ای از آیات دوره سوم نیز به موضوع اهل کتاب به خصوص یهودیان می پردازد. در برخی از آیات این دوره پیروان تمام ادیان الهی مورد خطاب قرار گرفته و به کلمه توحید که وجه مشترک همه آن هاست، دعوت شده اند.

مخالفان دوره سوم کفار، عوامل غیبی، منافقان، اهل کتاب و غیر مسلمانان معرفی می شوند. کفار و بت پرستان همچنان به عنوان یکی از گروه های اصلی مخالفین و دشمنان محسوب می شوند با این تفاوت که تقابل ها بسیار علنی تر شده و موضوع جهاد و شهادت نیز متناسب با این موضوع در این دوره پررنگ تر از دوره های قبل مطرح می شوند.

در این دوره همچنان شیطان به عنوان مصداق بارز عوامل غیبی که بارها به دشمنی او با انسان ها اشاره می شود مطرح است. معرفی اهداف و شیوه های شیطان از مطالبی است که در آیات بسیاری به آن اشاره شد. گروه جدیدی که در میان مخالفین از آن ها نام برده می شود، منافقین هستند؛ گروهی که خطر آن ها مرتباً گوشزد و دائماً نیز مورد عتاب، خطاب و تهدید حضرت حق هستند.

همچنین اهل کتاب در پاره ای از آیات این دوره مخاطب فرمایش های پروردگار هستند و در پاره ای دیگر از آیات به عنوان دشمنی خطرناک معرفی می شوند. یکی از عوامل مؤثر در پایایی و مانایی یک گفتمان قدرت آن در غیرت سازی و ساخت یک هویت مستقل است. با توجه به این که برخی از مسلمانان هنوز علقه های دوستی یا فامیلی قبلی خود را به صورت کامل کنار نگذاشته بودند، برخی از آیات این دوره به خطر غیرمسلمانان و لزوم پرهیز مسلمانان از خوش خیالی و دوست پنداشتن آن ها اختصاص دارد.

بسترها

سه بستر اصلی مورد تأکید در این دوره شناسایی خطرات و مخاطرات، دشمن شناسی و سنت های الهی است. مخاطرات و خطرات معرفی شده در این دوره به دو دسته خطرات بیرونی و درونی تقسیم می شود. مصادیق اصلی مخاطرات داخلی در این دوره کفار و اهل کتاب هستند. مخاطرات درونی نیز شامل منافقین و فتنه گران می شود.

تأکید اصلی دشمن شناسی در این دوره بر معرفی دو گروه جدید که یکی اهل کتاب و دیگری منافقین است و به اقتضاء شکل گیری حکومت اسلامی در مدینه موضوعیت پیدا کرده است. مهم ترین سنت های مورد اشاره در این دوره شامل سنت آزمایش و ابتلای مؤمنان، گسترده بودن سطح فتنه های اجتماعی و همهگیری آن ها و... است.

شیوه ها

مهمترین شیوه های مورد استفاده در این دوره شامل انگیزش، جهاد، یادآوری الطاف الهی، داستان سرایی، روایتگری و عبرت آموزی، هجرت، صبر، هم افزایی، نمادسازی، ثبات قدم، ایمان قوی، سلم است.

خط مشی گذاری فرهنگی و انسجام اجتماعی در دوره چهارم(پایش و اصلاح جامعه ایمانی)

در دوره چهارم علاوه بر تداوم هنجارسازی، تبیین ارزش ها و ابعاد اساسی گفتمان اسلام و تنظیم شیوه عمل در موضوع های اجتماعی مهم و مورد ابتلا عموم، آیات بسیاری به موضوع آسیب شناسی نقد و در پاره ای از موارد ارائه راه حل اختصاص یافته است و وجه ممیزه این دوره از گفتمان سازی نسبت به سایر دوره ها را می توان در حجم بالای آیات ناظر به بحث آسیب شناسی دانست.

مدیریت گروه ها و افراد

در بحث مدیریت گروه ها و افراد در دوره چهارم سه نکته قابل تأمل و توجه است؛ نخست، توجه به تعریف رابطه دوطرفه صحیح رهبر جامعه با مردم، آسیب شناسی و اصلاح رفتارهای موجود. دوم، پرداختن مکرر به موضوع منافقین به عنوان یکی از خطرات اساسی پیشروی جامعه اسلامی و سوم، طرح موضوع رهبر جامعه اسلامی پس از پیامبر(ص) است.

بسترها

بسترهای مورد اشاره در این دوره شامل سنت های الهی در قالب معرفی سنت اصالت فرد در کنار اصالت اجتماع و سنت آزمایش و جداسازی سره از ناسره، معرفی خطرات و مخاطرات در قالب توجه دادن به دأب کفار بر خاموش کردن نور دین با تبلیغات، معرفی اصل استخدام با بیان برتری برخی مردان و زنان مومن بر برخی دیگر و معرفی یهودیان به عنوان دشمن ترین دشمنان مسلمانان می شود.

شیوه ها

مهم ترین شیوه های مورد استفاده در این دوره یادآوری الطاف الهی، ابلاغ و آگاهی بخشی، امر به معروف و نهی از منکر، نماز، زکات، انگیزش، برخورد قاطع است.

انتهای پیام/