عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) گفت: در دنیا حقوق تابعیتی وجود دارد. یعنی گفته شده مثلا هر کس آمریکایی است حق اشتغال دارد و... آمریکایی ها در تابعیت این بحث را می کنند و ما در اسلامیت. این نقض حقوق بشر نیست.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری- تحلیلی مفتاح_اندیشه، «حقوق بشر» از مباحث اساسي و چالش‌برانگيز معاصر به شمار مي‌رود. وجه اهميت آن اين است که حقوق بشر مربوط به انسان است که خداوند همه موجودات زمين و آسمان را مسخر او قرار داده تا به کمال برسد. چالش‌ برانگيز بودن آن به اين است که نظام‌هاي حقوقي بر اساس شناختي که از انسان و جهان دارند حقوق بشر را تعريف مي‌کنند.

بررسي‌ها نشان مي‌دهد نظام‌هاي حقوق بشري از شناخت حقيقت انسان عاجز‌اند و هنوز در اين نظام‌ها انسان به عنوان موجودي ناشناخته مطرح است. مادامي که نظام‌هاي حقوقي به شناخت مشترک انسان نايل نگردند در تدوين و اجراي حقوق بشر نيز به اتفاق نظر نخواهند رسيد. با توجه به اهمیت این موضوع در زندگی بشری و به مناسبت روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی گفت وگویی با حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا باقرزاده، عضو هیأت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) انجام دادیم که تقدیم حضورتان می گردد؛

مفتاح_اندیشه – حقوق بشر در اسلام تا چه حدی مورد تأکید است؟

حقوق بشر کف هنجارهای حقوقی در هر نظام حقوقی است. هر نظام حقوقی قبل از هر چیزی باید تکلیف خودش را با بشر مشخص کند. یعنی حقوق بشر حقوق بین المللی و اولیه است. سوال اساسی در برابر هر نظام حقوقی این است قبل از این که بیان کند چه حقوقی را برای شهروندان خود رقم می زند، در محیط بین المللی نگاهش نسبت به انسان چیست. لذا اساساً نمی شود تصور کرد اسلام یک نظام حقوقی دارد بدون این که نگاهی نسبت به انسان نداشته باشد.

اسلام به دلیل این که وظیفه خود را تأمین سعادت بشر در همه مراحل زندگی او می داند طبعاً برنامه هایی فراتر از برنامه هایی حوزه داخلی خود(مسلمانان)، برای بشریت دارد. این که اسلام بگوید سعادت بشر را می خواهم تامین کنم ولی فراتر از نظام حقوقی خود هیچ برنامه ای برای انسان های دیگر نداشته باشد، قابل جمع نیست. اسلام قرار است که سعادت بشریت و بشر را در همه نقاط عالم و همه عرصه های وجود در طول تاریخ رقم بزند، نمی تواند نسبت به انسان فراتر از جغرافیا و نظام حقوقی خاص برنامه نداشته باشد. لذا اسلام عقلاً اگر هدفش تامین سعادت بشر است حتما باید برای بشر بماهو بشر فارغ از مذهب، تابعیت، جنسیت و... برنامه داشته باشد.

بخشی از برنامه های اسلام برنامه های بین المللی است که در خصوص بشر فارغ از این که مسلمان باشد یا نباشد وجود دارد و اساساً اسلام نمی تواند در مورد انسان برنامه های تعالی بخش نداشته باشد و در این مورد تدبیری نیندیشیده باشد، در حالی که برای حیوانات هم برنامه دارد و نوع رفتار انسان با حیوانات را مشخص می کند، حتی برای نباتات و جمادات و محیط زیست حقوقی به عهده انسان گذاشته است.

به طور کلی جامعه، حکومت و نظام سیاسی و اقتصادی چاره ای ندارند جز این که اگر بخواهند به برنامه های اسلام عمل کنند. در مورد محیط زیست و حیوانات نیز به تکالیفشان عمل کنند. به همین خاطر اسلامی که در مورد محیط زیست و حیوانات حقوق غیرقابل انکاری را دارد، نمی تواند نسبت به انسان بی تفاوت باشد چون انسان در یک مرتبه وجود طبیعی که هم ردیف حیوانات است و در یک مرتبه ای که انسان هست اما مسلمان نیست و در یک مرتبه ای که انسان هست و ایمان هم دارد و مسلمان است قرار دارد.

در این سه مرحله حیات طبیعی انسان، حیات روحانی انسان قبل از رسیدن به اسلام و حیات روحانی انسان بعد از رسیدن به اسلام وجود دارد. اسلام برای هر سه مرحله برنامه دارد و حتی در احترام به مشرک و رعایت اخلاق انسانی و رعایت حقوق اولیه بشری نسبت به او یک امر پذیرفته شده است. طبق قرآن اگر انسان مشرک در مورد اسلام می خواهد مطالعه کند براساس اصول انسانی باید به او فرصت و امکانات داد تا در مورد اسلام مطالعه کند و بعد از مطالعه نباید او را تفتتیش عقیده کرد که آیا اسلام را پذیرفته یا خیر.

به علاوه بدون تفتیش عقاید باید او را اسکورت کرد که با امنیت به کشور خود بازگردد. انسان مشرکی که خدا را قبول ندارد قبل از این که حقوق انسانی مسلمان ها شامل حال او شود از حقوق اولیه ای برخوردار است. انسان از آن جهت که انسان است دارای احترام است. حضرت علی(ع) می فرماید «حکومت حق ندارد در برابر مردم فرصت انگارانه عمل کند و مردم را فرصت دیده و سعی کند از فرصت به دست آمده برای خود کسب منفعت کند.» هم چنین حضرت در نهج البلاغه می فرماید «انسان یا برادر دینی است که حقوق دینی دارد یا برادر انسانی و تکوینی است که حق طبیعی و انسانی دارد و یک انسان حق ندارد با انسان دیگر رفتار غیر انسانی داشته باشد.»

این ها از اصول اولیه ای است که اسلام در برخورد با بشر چه مسلمان و چه غیر مسلمان، چه تابع اسلام و چه غیر تابع اسلام، چه تابع ملیت ایرانی و اسلامی و چه غیر آن به آن معتقد است. هم چنین طبق قانون اساسی وظیفه دولت اسلامی و مردم این است که نسبت به افراد غیر مسلمان برخورد انسانی داشته و به آن ها نیکی کرده و عدالت را در مورد آن ها رعایت کنند. لذا این یک برخورد حداقلی است که اسلام برای همه افراد انسانی در نظر گرفته است.

مفتاح_اندیشه – تأکید اسلام بر حقوق بشر، حقوق مسلمانان را کم اهمیت جلوه نمی دهد؟

البته وقتی می گوییم حقوق بشر در اسلام مورد عنایت است این به معنای نفی حقوق اسلامی نیست. ما دو بحث داریم: یکی حقوق بشر در اسلام و یکی حقوق انسانی و بشری اسلام. حقوق اسلام یک حقوق انسانی است یعنی اگر کسی داخل اسلام شد و به این حقوق عمل کرد کار غیر انسانی نکرده است. در هیچ جایی نمی توان ثابت کرد این حق و قانون اسلامی یک قانون غیر انسانی است و مثلا آیه «ولکم فی القصاص حیاه یا اولی الالباب» برای این است که بیان کند اگر عقل داری قانون قصاص عقلانی و انسانی است.

قرآن معتقد است که کشتن قاتل عادلانه است چرا که قصاص، کشتن نیست بلکه زنده کردن جامعه است. پس قانون اسلامی قانون انسانی است. همچنین اسلام قانون بشر چه برای مسلمان و چه برای غیر مسلمان دارد پس دو بحث جداگانه وجود دارد. این که در اسلام احکامی داریم که مخصوص جامعه اسلامی است مثلا در جامعه اسلامی معتقدیم قاضی نباید غیرمسلمان باشد. بعضی ممکن است بگویند شما به انسان غیر مسلمان توهین کرده اید. در حالی که این رفتار غیر عادلانه در دنیا محسوب نمی شود.

در دنیا حقوق تابعیتی وجود دارد. یعنی گفته شده مثلا هر کس آمریکایی است چنین حقی را دارد هرکس که آمریکایی است حق اشتغال دارد و... آمریکایی ها در تابعیت این بحث را می کنند و ما در اسلامیت. این نقض حقوق بشر نیست، نقض حقوق بشر این است که آن حداقل حقوقی که برای بشر قائل هستیم برای او قائل نشویم. این که فکر کنیم اسلام حقوق سقف ندارد و هرچه هست حقوق بشر است توهین به اسلام است. اسلام نسبت به غیر اتباع خود حقوق بشری دارد. نسبت به اتباع خودش، احکام انسانی و بشری دارد نه حقوق بشری. حقوق بشری یعنی حقوق کف و بشری بودن حقوق اسلام یعنی انسانی بودن.

پس این دو بحث جداگانه هستند و نباید با هم خلط شوند. ما می گوییم در نظام حقوقی اسلام حقوق کفی وجود دارد که آن حقوق کف شامل همه افراد می شود. اما حقوق سقفی هم در اسلام وجود دارد که آن حقوق سقف مربوط به جامعه اسلامی و اتباع اسلامی است. این اتباع اسلامی به دلیل تابعیت از اسلام از حقوق فراکف برخوردار می شوند. اگر اسلام معتقد بود که کسانی که مسلمان شده اند از آن حقوق برخوردار شده و کسانی که مسلمان نیستند نمی توانند، این حقوق غیر انسانی خواهد بود اما اسلام معتقد است همه افراد می توانند از حقوق اسلام به شرط اسلام آوردن برخوردار شوند. اما در عین حال حقوق کفی وجود دارد که آن حقوق کف برای همه افراد است چه مسلمان باشند و چه غیرمسلمان.

مفتاح_اندیشه - اعتقاد به اسلام و مسلمان شدن چه تاثیری در حقوق بشر اسلامی دارد؟

اعتقاد به اسلام و مسلمان شدن در حقوق بشر تاثیری ندارد. چون همه افراد از حقوق کفی برخوردارند. اما در برخورداری از حقوق اسلام تاثیر دارد. حقوق اسلامی شامل حال کسانی می شود که مسلمان باشند. افرادی که مسلمان نیستند حق ندارند توقع داشته باشند از حقوق اسلامی برخوردار شوند. مسلمان شدن مزایایی را می آورد. لذا هر کس به اسلام تن دهد از حقوق اسلامی برخوردار می شود. اما در حقوق بشر اگر انسان مسلمانی، غیر مسلمانی را به قتل برساند نمی توانیم از آن رد شویم بلکه باید فرد قاتل را مجازات کرد.

البته این مجازات طبق قانون متبوع خود فرد می باشد. او نمی تواند بگوید چنان که یک کافر در برابر مسلمان قصاص می شود چرا مسلمان در برابر کافر قصاص نمی شود. چون معتقدیم اگر کافر بخواهد از قانون قصاص برخوردار شود باید مسلمان شود.

مفتاح_اندیشه - جهان شمولی حقوق بشر اسلامی چگونه تحلیل می شود؟

جهان شمولی حقوق بشر اسلامی دو معنا دارد؛ یکی این که بگوییم حقوقی که همه دنیا پذیرفته اند. اما معنای دیگر آن حقوقی است که همه جهانیان را در برمی گیرد. عده ای در اسلام ممکن است بگویند که حقوق بشر اسلامی جهان شمولی ندارد. یعنی همه دنیا آن را قبول ندارند و صرفا سازمان کنفرانس اسلامی آن را قبول کرده است. اگر این را بگویند در پاسخ خواهیم گفت مگر اعلامیه حقوق جهانی بشر جهان شمولی دارد. مگر همه کشورها آن را پذیرفته و به استلزامات آن پایبند هستند؟

اعلامیه بماهو اعلامیه که یک اصول کلی حقوق بشری را اداره می کند از باب قضایای مهمله و فی الجمله مورد قبول ما هست. یعنی اگر بخواهیم بالجمله صحبت کنیم باید سراغ اسلام برویم. اما اسلام به معنای دیگری جهان شمولی دارد و آن این است که حقوقی را برای همه آحاد بشر در همه دنیا با هر تابعیت، مذهب، دین، ملیت، جنسیت، شغل و صنفی که باشند در نظر گرفته و آن حقوق انسانی و عادلانه و براساس هم زیستی مسالمت آمیز و هم زیستی با جهان براساس اخذ به وجوه مشترک است.

براساس آیه «یا اهل الکتاب تعالو الی کلمه سوا بیننا و بینکم» کلمه سوا یعنی اصول مشترک. هم زیستی براساس اصول مشترک از اصول مترقی اسلام و از پایه های حقوقی آن است. جهان شمولی بدین معنا در اسلام هست. اما جهان شمولی بدین معنا که کسی فکر کند اسلام جهان شمولی ندارد چون همه قبول ندارند، درست نیست. چون نمی شود مکتبی را مثال زد که همه دنیا آن را قبول داشته باشند. جهان شمولی بدین معنا در دنیا اتفاق نمی افتد. در اسلام هم شاید اتفاق نیفتد، اما اسلام می تواند احکام 100درصدی داشته باشد.

مفتاح_اندیشه - ضمانت های اجرایی حقوق بشر در اسلام چیست؟

یک سری از ضمانت های اجرایی، ضمانت اجرایی همه نظام های حقوقی است یعنی همین را که می گوییم شما اصول مشترک را مبنای حقوق بشر قرار دهید ضمانت اجرا محسوب می شود. یعنی کلامی که من از آن صحبت می کنم شما هم معتقدی و به خاطر همین اعتقاد باید به آن پای بند بود.

اصل برادری، اصل هم زیستی مسالمت آمیز، اصل نفی آپارتاید، اصل نفی تبعیض نژادی، اصل عدالت مواردی هستند که همه دنیا آن ها قبول دارند. لذا یکی از ضمانت اجرایی حقوق بشر اسلامی اخذ به آن چیزهایی هست که عقل و همه عقلای عالم قبول دارند که از آن به اخذ به مسلمات خصم تعبیر می شود. یعنی کسی که طرف مقابل ما هست اذعان می کنیم همان طور که به آن موضوع اعتقاد دارید به همان نیز عمل کنید. مثلا چون به برابری معتقد است خواهیم گفت برابری را رعایت کنید. نظام سلطه بابرابری سازگار نیست. حتی خودشان هم نظام سلطه را قبول ندارند. بنابراین اخذ مسلمات خصم به آن چیزهایی که خودشان آن را قبول دارند یک نکته است.

نکته دیگر در ضمانت اجرایی، ضمانت اجرایی کیفری در اسلام است. در درون جامعه اسلامی ضمانت اجرایی و احکام کیفری داریم که ضمانتی برای اجرای حقوق بشر در درون جامعه اسلامی محسوب می شود. مثل قانون قصاص، تعزیرات، حدود، مفسد فی الارض، قانون مبارزه با سرقت، قانون مبازره با ضد امنیت و محارب.

این ها همه ضمانت های اجرایی حقوق بشر تلقی می شوند. یعنی در واقع همه در راستای دفاع از انسانیت است. احکام اسلامی هم برای تضمین رشد انسان در جامعه است. عوامل مزاحم رشد انسان عبارتند از ترور، خشونت، افساد، قتل، سرقت و... برای هر کدام از این ها احکام تضمینی وجود دارد. حریم خانواده یکی از اصول بنیادین حقوق بشر می باشد که حق تشکیل خانواده، حق برخورداری از زندگی سالم و... در حقوق بشر مطرح است. مثلا هر کس رابطه خلاف شرع با نامحرم داشته باشد برای آن مجازات قائل شده است و این ضمانت های اجرایی حقوق بشر اسلامی محسوب می شود. لذا احکام جزایی و کیفری اسلام عموماً در راستای دفاع از حقوق انسان ها و حقوق انسانی است.

انتهای پیام/