حوزه در مدل‌سازی و نظامسازی اجتماعی موفق نبوده است
در نشست شاکله نظام اجتماعی اسلام عنوان شد: ما برای بقاء نظام اسلامی باید سیستم جامع داشته باشیم، ولی خرده سیستم‌ها هم باید تنقیح و تبیین شوند، البته کارهایی در این زمینه از جمله در آثار مطهری و علامه طباطبایی وجود دارد ولی این نقد بر حوزه وارد است که نظامسازی نکرده است.
به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، حجت‌الاسلام والمسلمین کریم خان‌محمدی، محقق و استاد حوزه و دانشگاه، ۱۷ شهریورماه در نشست علمی «بررسی شاکله نظام اجتماعی اسلام» در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم به طرح این سؤال پرداخت که آیا اسلام، نظام دارد یا نه؟ و گفت: اسلام خودش یک نظام و سیستم است و اگر این طور نبود ۱۴۰۰ سال باقی نمی‌ماند؛ البته برداشت‌های ما از اسلام بیشتر فردی و نه سیستمی بوده و باید با نگاه سیستمی سراغ آیات و روایات برویم.
وی با اشاره به آیه ۲۴ سوره مبارکه ابراهیم(ع) افزود: در این آیه، مراد از شجره طیبه، سیستم پاک و طیبه مبتنی بر مبانی اصیل دینی است، بنابراین براساس این آیه شریفه، بدون وجود اصول نمی‌توان سیستم پایدار داشته باشیم و اگر به اومانیسم و نسبیت‌گرایی مطلق معتقد باشیم، اساسا سیستم نمی‌تواند شکل بگیرد.
خان‌محمدی با بیان اینکه اصول مبتنی بر عدالت، خداخواهی، حق الله و … برای ایجاد و حفظ سیستم لازم است و روایات نیز موید آن هستند، عنوان کرد: پیامبر فرمودند: إِنَّ مَثَلَ هَذَا اَلدِّینِ کَمَثَلِ شَجَرَهٍ ثَابِتَهٍ اَلْإِیمَانُ أَصْلُهَا وَ اَلصَّلاَهُ عُرُوقُهَا وَ اَلزَّکَاهُ مَاؤُهَا وَ اَلصَّوْمُ سَعَفُهَا وَ حُسْنُ اَلْخُلُقِ وَرَقُهَا وَ اَلْکَفُّ عَنِ اَلْمَحَارِمِ ثَمَرُهَا فَلاَ تَکْمُلُ شَجَرَهٌ إِلاَّ بِالثَّمَرِ کَذَلِکَ اَلْإِیمَانُ لاَ یَکْمُلُ إِلاَّ بِالْکَفِّ عَنِ اَلْمَحَارِمِ؛ ایشان دین را همانند شجره ثابت معرفی کردند؛ بنابراین اگر جامعه در زمینه‌ای موفق نیست باید بدانیم در سیستم ایراد وجود دارد.
وی با بیان اینکه مراد از سیستم، مجموعه‌ای از اجزا و عناصر است که به صورت نظام‌مند کنار هم هستند و هدفی را دنبال می‌کنند، تصریح کرد: اسلام نظام دارد، ولی ما آن را به صورت نظام‌واره ملاحظه نکرده بلکه انحراف در آن ایجاد کردیم یعنی فقه فردی را باب کرده‌ایم و بیشتر به تکلیف فردی مکلف می‌پردازیم و چون سیستمی ادارک نمی‌کنیم بسیاری از ضعف‌های کشور ناشی از این مسئله است.
خان‌محمدی بیان کرد: هر نظام دارای خرده نظام‌هاست بنابراین هم باید کل سیستم را در سطح کلان مطالعه و هم باید خرده سیستم‌ها را مطالعه کنیم؛ از این رو در ابتدا باید سراغ سیستم سیاسی و فرهنگی و اقتصادی و … برویم و آن را ارائه دهیم.
عدم نظامسازی، نقد وارد بر حوزه
وی افزود: ما برای بقاء نظام اسلامی باید سیستم جامع داشته باشیم، ولی خرده سیستم‌ها هم باید تنقیح و تبیین شوند البته کارهایی در این زمینه از جمله در آثار مطهری و علامه طباطبایی وجود دارد ولی این نقد بر حوزه وارد است که نظامسازی نکرده است و البته نقد عمده هم به جای مراجع متوجه فضلا و محققان حوزه است زیرا این مباحث تخصصی است و باید در این سطح پیگیری شود.
خان‌محمدی با بیان اینکه نهادها تشکیل‌دهنده سیستم جامعه هستند، عنوان کرد: فقه سیستمی سؤالات را از جامعه، دانشگاهیان و نخبگان و … می‌گیرد، ولی فقه فردی سؤال را از افراد کوچه و بازار می‌گیرد. همچنین فقه اجتماعی نیازمند تخصص‌گرایی است.
این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه تفکیک مبانی از نظام ممکن نیست، عنوان کرد: زمانی می‌توان مدعی شد که سیستم ما هارمونی دارد که از مبانی شروع کرده و به عملیات برسیم یعنی مثلا به بانکداری بگوئیم مولفه‌ها و عناصر بانکداری اسلامی این است و خرده سیستم را باید از ابتدا تا انتها بیان کنیم.
وی ادامه داد: مدل‌سازی در نظام، امری ضروری است و انتظار ما این است که محققان حوزه این مدل‌سازی را در آثار خود ارائه بدهند؛ همچنین مباحث مطروحه از جامعه‌شناسان غربی با رویکرد تبیینی بیان شده، در حالی که رویکرد اجتماعی در اسلام به صورت هنجاری عنوان شده است که نوعی ناهمسازی و ناهمسانی است.
ضعف پژوهش‌های قرآنی
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین حسین اژدری‌زاده، محقق و پژوهشگر حوزه در این نشست با اشاره به کتاب حجت‌الاسلام خیری با عنوان «شاکله نظام اجتماعی اسلام»، با بیان اینکه اگر عنوان «نظام اجتماعی در اسلام» بود گویاتر بود گفت: همچنین اگر مبانی انسان‌شناسی نظام اجتماعی مورد بحث هم قرار می‌گرفت، بهتر بود.
وی افزود: تفاوت میان نظام و نظم اجتماعی نیز باید بیان می‌شد که البته بنده معتقدم که نظم اجتماعی مقدم بر نظام اجتماعی است.
اژدری‌زاده عنوان کرد: ایشان در بحث حق‌الله، آن را حق مرتبط با کل جامعه اسلامی برشمرده، در حالی که همیشه این طور نیست، مثلا ترک نماز حق‌الله است ولی ارتباطی با جامعه اسلامی ندارد. همچنین ضرورتی ندارد برخی حقوق را به این مقوله اضافه کنیم و می‌توان از تعبیر حق‌الناس بهره ببریم.
همچنین فرج‌الله میرعرب، محقق و پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این نشست اظهار کرد: یکی از اشکالات ما در پژوهش‌های قرآنی و دینی این است که در زمینه اجتماعی کار میدانی در کنار کارهای پژوهشی همانند کشورهای غربی نداریم، بنابراین تصور می‌شود که نظام اجتماعی اسلام قابل عملیاتی شدن نیست.
انتهای پیام/
منبع: ایکنا