ضرورت‌های تولید علوم انسانی اسلامی/ نمی‌خواهیم علوم انسانی را تعطیل کنیم
آیت‌الله علی‌اکبر رشاد، رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، هفته گذشته در جلسه‌ای با عنوان «علوم انسانی اسلامی، بایستگی و بایسته‌ها» که در دانشگاه علوم اسلامی رضوی برگزار شد، به تبیین دلایل و چرایی تولید علوم انسانی اسلامی پرداخت.
به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت الله رشاد در این نشست گفت: برخی تصور می‌کنند علوم انسانی یک‌سری احکام انضمامی را صادر می‌کند و از طرفی علوم انسانی دارای سه دسته قضایاست که هم قضایای هستی‌شناسانه دارد که از هست و نیست سخن می‌گوید و این موضوعات را تحلیل می‌کند و انسان‌شناسی دارد و انسان را تحلیل می‌کند و از کنش و واکنش انسان تعریف خاصی دارد و وجه هستی‌شناختی دارد. مجموعه‌ای از قضایای هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه در علوم انسانی وجود دارد که امروزه گاهی برخی از مباحث فلسفی جزو مباحث اصلی علوم انسانی شده است. جامعه‌شناسی معرفت در این زمره قرار می‌گیرد که به معنای تحلیل وجودی معرفت است و تبیین زیرساخت‌ها و مبانی معرفت در آن قرار می‌گیرد و تبیین عوامل مؤثر بر تکرر معرفت است و درعینحال قواعدی که معرفت در آن تکرر پیدا می‌کند. این‌ها مباحث فلسفی‌اند و علوم انسانی حتی ادعای فلسفی دارد و علاوه‌بر این حکم بایستی هم صادر می‌کند که چنان باید و چنان نباید است که اگر بخواهید رشد اتفاق بیفتد نیاز به حکم بایسته و شایسته است. علوم انسانی و شریعت به موازات هم در همه این سه عرصه به موازات این سه دسته از قضایا آموزه و گزاره دارند.
وی افزود: اگر بنا باشد جامعه‌ای اسلامی شود و شئون اسلامی شود نیاز است تا شریعت حاکم شود چرا که حاکم شدن شریعت به معنای فقه و اخلاق است. فقه و اخلاق اگر بخواهد حاکم شود بدین معنا است که همین عرصه‌ها باید علمی شود و در نتیجه به‌صورت عملی این ضرورت که جامعه باید اسلامی و شئون آن اسلامی اداره شود احساس می‌شود. اگر بناست که این عرصه‌ها و ساحت‌ها اسلامی شود آیا می‌شود بدون علوم انسانی جامعه را اداره کرد؟ از طرفی آیا می‌توان با وجود این شئون بدون داشتن نظریه و تئوری و نظام و مبنا در قلمروهای مختلف علوم انسانی جامعه را اداره کرد؟ بدین معنا که می‌شود علوم انسانی را از حیات حذف کرد؟ درواقع یکی از اتهاماتی که به کسانی که پیش‌آهنگ و جلودار شعار و آرمان تولید انسانی اسلامی زده می‌شود این موضوع است که برخی تصور می‌کنند یا می‌خواهند که این‌گونه تصور کنند ما می‌گوییم که به علوم انسانی نیاز نداریم و می‌خواهیم علوم انسانی را از عرصه حیات و مناسبات حذف کنیم و از دانشگاه‌ها حذف کنیم که چنین تصوری نادرست است و این بیش از آنکه تصور باشد، توهم است و حتی بالاتر از توهم این افترا و تهمت است.
آیت الله رشاد تاکید کرد: البته باید بگویم ما ممکن است نسبت به طبقه‌بندی علوم که بخشی از علوم را علوم انسانی بنامیم تردید کنیم اما ما فعلاً پذیرفته‌ایم که طبقه‌ای از علوم و معرفت‌ها به‌نام علوم انسانی وجود دارد و ممکن است برخی به لحاظ مبنایی علوم انسانی را به‌گونه دیگری تعریف کنند و این مسأله دیگری است.
ما ممکن است به صورت مبنایی با این طبقه‌بندی مشکل داشته باشیم و بگوییم چه کسی گفته است که علوم انسانی با طرزی که امروز طبقه‌بندی شده است درست است. ما بحث تاریخی و بحث عینی می‌کنیم چرا که علوم انسانی محقَق است و وجود دارد و فعلاً شئون بشر این‌گونه تدبیر شده است و براساس یک گروه دانش تدبیر می‌شود که اقتصاد و فرهنگ و جامعه و حقوق و مدیریت و روان‌شناسی و تعلیم و تربیت این‌گونه است.
آیت الله رشاد بیان کرد: علوم انسانی باید اسلامی شوند که اگر اسلامی نشود معضل و تعارض و چالش بین علم و دین در فرهنگ ما که عبارت‌است از علوم انسانی و شریعت حل نخواهد نشد. اگر حل نشود ما همراهی نخبگان را نخواهیم داشت و اگر این مشکل و معضل حل نشود جامعه را نمی‌توانیم اداره کنیم و نمی‌توان شئون را اسلامی کرد.
ما در فرآیند تداوم و تکامل انقلاب با توجه به اینکه انقلاب یک فرایند است برخلاف تصور برخی که فکر می‌کنند انقلاب یک پدیده و اتفاق و واقعه است اما فرایند سکون و یکنواختی ندارد و تداوم دارد که تداوم آن در گروتکامل آن است و انقلاب اسلامی اگر بخواهد انقلاب بماند باید تداوم پیدا کند که این امربه تکرار نیست و به تکامل است و برای تکامل باید رهنمودهای راهبردی را که سکان دار انقلاب طی این سه دهه اخیر و ماقبل آن رهبر فقید و بنیان‌گذار انقلاب اسلامی طرح فرمودند نیاز است تا تعقیب شوند.
وی گفت: الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت محقق نمی‌شود مگر اینکه قبل از آن ما علوم انسانی اسلامی تولید کرده باشیم چرا که در مقام طراحی و تحقق و اعمال، شئون را می‌خواهیم پیشرفت ورزانه طراحی کنیم که مبتنی بر اسلام و منطبق با شرایط دینی باشد که اگر این اتفاق بخواهد محقق شود در ابتدا باید علوم انسانی اداره‌کننده باشند یا در ابتدا علوم انسانی اسلامی‌سازی شوند تا براساس آن الگو طراحی شود و الگوی طراحی شده در قدم بعدی محقق شود که این امر در گرو تولید علوم انسانی اسلامی است وتمدن‌سازی هم به‌همین شکل است که طراحی و تحقق علوم انسانی اسلامی پیشرفت همان تمدن‌سازی نوین اسلامی است.
آیت الله رشاد در ادامه گفت: دانشگاه‌های کنونی و متعارف ما اگر هنری داشته باشند هنرشان این است که در علوم موجود برآمده از مرزها، متخصص تربیت کنند بدان معنا که جامعه‌شناسی موجود را یاد می‌گیرند و می‌دانند جرم‌شناسی چیست و مکاتب جامعه‌شناسی را می‌شناسند احکامی را که جامعه‌شناسان پذیرفته‌اند می‌شناسد و متخصص جامعه‌شناسی است اما یک گام فراتر نمی‌روند که یک مکتب و یک گزاره جامعه‌شناسی مستقل و جدید و بومی تولید کنند. دانشگاه‌های موجود ما مولد علم نیستند و در عین حال این ۷۰هزار عضو هیأت علمی مقصر نیستند و تقصیر دانشگاهیان ما نیست اما این تعداد هنوزنظریه‌ای در علوم انسانی تولید نکرده‌اند و درعینحال بسیاری از نظریه‌ها در فرآیند نیامده‌اند اما ما در این ۱۴سال، ۳۹ کرسی موفق برگزار کرده‌ایم که یک مورد آن‌ها، نظریه است و بقیه نوآوری و نقد است و از این 7000 عضو اگر یک‌صدم نظریه‌پرداز و حتی یک‌دهم نظریه‌پردازی مثل شهید صدر و شهید مطهری بودند و نظریات آن‌ها بومی بود چه اتفاقاتی ممکن بود بیفتد و ما امروز مشکل داریم و شرایط مساعد نیست و دانشگاهیان ما فقط علومی را که دنیا تولید کرده است فراگرفته‌اند و اما حوزه ما هم مجتهد تربیت می‌کند و فرایند با توجه به اینکه پژوهش‌محور است و اهتمام به روش‌شناسی و پژوهش در حوزه دقیق و جدی است و طلبه ما از پایه اول دوچیز یاد می‌گیرد که شامل روش فهم و روش فکر است.
انتهای پیام/
منبع: صبح نو