مواجهه متن با واقعیت‌های بیرونی عامل تطور و توسعه مرزهای علوم اسلامی است
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با پرداختن به نحوه گسترش علوم اسلامی بیان کرد: گسترش علوم اسلامی تحت تأثیر سلسله عوامل درونی و بیرونی است. وقتی که یک فقیه متون دینی را کاوش می‌کند، یقیناً مرزهای دانش را توسعه داده است، اما عامل مهم‌تر در این توسعه مواجهه متن، منبع و دین با واقعیت‌های بیرونی است که در جامعه وجود دارد.
به گزارش پایگاه خبری - تحلیلی مفتاح_اندیشه؛ به مناسبت سالگرد شهادت شهید محمد مفتح، نشست «نقش‌آفرینی حوزه و دانشگاه در گسترش علوم اسلامی»، امروز ۲۶ آذرماه، با حضور جمعی از علاقه‌مندان و سخنرانی آیت‌الله علیرضا اعرافی، رئیس حوزه‌های علمیه کشور، در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار شد.
وی در ابتدا با اشاره با آیاتی از سوره مبارکه رعد بیان کرد: در این آیات دو گروه در برابر یکدیگر تصویر شده‌اند؛ یک گروه خردمندان و خردورزان و به تعبیر آیه «اولوا الالباب» هستند که در مقابل افرادی که اهل خرد نیستند قرار داده شده‌اند. خداوند در بخش اول این آیات که تصویر سیمای خردمندان ترسیم شده است، ۹ ویژگی را برای این گروه برشمرده است که یکی از آنها این است که فرمود «الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ ... وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ ...»، یکی از نشانه‌های خردورزان این است که پیوندهایی که خدا بدان فرمان داده را برقرار می‌کنند و برقرارکننده پیوندهایی هستند که مایه خیر و سعادت است.
پیوند‌های اجتماعی در فقه و اخلاق
آیت الله اعرافی تصریح کرد: پیوند‌های اجتماعی مقوله بسیار مهمی در اخلاق و فقه اسلامی محسوب می‌شود و در واقع جامعه بشری با پیوست‌ها و پیوند‌ها در کنار هم قرار دارند و یکدیگر را تکمیل می‌کنند. آیه اشاره می‌کند به اینکه از نشانه‌های خردمندان این است که به پیوند‌های اجتماعی متعهد هستند. در عصر ما نیز پیوند نخبگانی حوزه و دانشگاه در مقام دو قشر سرنوشت‌ساز می‌تواند یکی از مصادیق بارز این پیوند باشد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور در ادامه بیان کرد: این پیوند‌ها فریضه‌ای است که مصداق آیه نیز محسوب می‌شود و نباید تعامل قشر‌های نخبه را که در حوزه و دانشگاه هستند امری تشریفاتی و دل‌بخواهی تلقی کنیم. این پیوند و ارتباط و تعامل که فرمان خدا نیز بدان تعلق دارد، به نوعی حق‌الناس نیز می‌تواند باشد. برای اینکه جامعه ما سهام‌دار اصلی دستاورد‌های حوزه و دانشگاه است.
هم‌افزایی حوزه و دانشگاه حق‌الله است
آیت الله اعرافی تصریح کرد: جامعه‌ای که پشتوانه حوزه و دانشگاه است، این حق را دارد که از ما بخواهد در کنار یکدیگر برای رشد و تعالی جامعه هم‌افرایی و تعامل داشته باشیم؛ بنابراین مقوله هم‌افزایی، هم‌گرایی و تعامل میان حوزه و دانشگاه هم حق‌الله است و هم حق‌الناس بزرگی محسوب می‌شود که به انتخاب ما نیست که بگوییم آن را می‌خواهیم یا نمی‌خواهیم، بلکه خیر و سعادت جامعه در گرو این تعامل است.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور در ادامه بیان کرد: نکته دیگر آن است که در تعامل حوزه و دانشگاه و ارزیابی این هم‌گرایی، دیدگاه‌های افراطی و تفریطی وجود دارد که باید به این مسئله نیز توجه داشت. برخی‌ها خوش‌بینانه می‌گویند که در این چند دهه یک روال تعامل بسیار خوب و قوی بین حوزه و دانشگاه حاکم بوده است که البته شاید نشود این نظر را قبول کرد، همان طور که برخی نیز ممکن است با نگاه منفی به طور کلی این تعامل را ارزیابی کنند. واقعیت این است که کار‌هایی انجام شده و نیاز است که کار‌های دقیق‌تری نیز انجام شود، اما در یک تصویر کلان به نظر می‌آید که در تعامل حوزه و دانشگاه شاهد دستاورد‌های بزرگی بوده‌ایم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: در قلمرو تولید علم، فرهنگ‌سازی، قضا، اجرا و اسناد بزرگی که در مراکز بزرگ کشور تولید شده، مانند قانون اساسی و ... شاهد این هستیم که حوزه و دانشگاه در کنار یکدیگر نقش‌های مهمی داشته‌اند. لذا پرونده حوزه و دانشگاه در زمینه تعامل پرونده خالی و منفی‌ای نیست. البته آفاقی پیش روی ما وجود دارد که در زمینه‌ها کوشش لازم انجام نشده است و قطعاً آسیب‌ها و آفت‌هایی در این مسیر به چشم می‌خورد که بدان کمتر توجه شده است. اما در هر صورت مقوله وحدت حوزه و دانشگاه می‌تواند عمق بیشتری پیدا کند.
لایه عمیق علم و دین
مدیر حوزه‌های علمیه کشور در ادامه با تأکید بر مسئله علم و دین در وحدت حوزه و دانشگاه بیان کرد: نکته مهم این است که تبعاً وقتی از بحث تعامل حوزه و دانشگاه صحبت می‌کنیم، اضلاع و ابعادی می‌بینیم که در جای خود بدان پرداخته شده و مقالات زیادی نیز در این زمینه نوشته شده است. بنده نیز بدان‌ها پرداخته‌ام، اما آنچه در ارتباط بین حوزه و دانشگاه اهمیت دارد لایه عمیق علم و دین و توجه به این مسئله است.
وی در ادامه با اشاره به مسئله نقش‌آفرینی حوزه و دانشگاه در گسترش علوم اسلامی بیان کرد: در این عنوان نقش‌آفرینی حوزه و دانشگاه در توسعه علوم اسلامی مطرح شده است. البته اگر بخواهیم به صورت دقیق و عمیق پیرامون این‌ها بحث داشته باشیم حرف و حدیث زیادی در این زمینه وجود دارد. وقتی سخن از دانشگاه و حوزه است، تطوراتی که در دو نهاد رخ داده، به نحوی این واژگان را نیز تحت تاثیر خودش قرار داده است که البته بحث مفصلی لازم دارد و در اینجا نمی‌خواهم که مداقه کنم.
آیت الله اعرافی تصریح کرد: بنده می‌خواهم برخی از محور‌هایی را که در توسعه مرزهای دانش اسلامی رویاروی ماست برشمارم که دانشگاه و حوزه می‌توانند در آنها همکاری داشته باشند. تطور علوم اسلامی تحت تاثیر سلسله عوامل درونی و برونی است و فقط این را می‌گویم که پیشرفت مرزهای علوم اسلامی در فقه و ... یک عامل درون متنی دارد که اگر مغز‌هایی تلاش کنند که متون دینی را بکاوند، در این تلاش مرزهای دانش دینی یقیناً توسعه می‌یابد.
مواجهه متن با واقعیت‌های بیرونی
وی در ادامه افزود: اما مواجهه متن، منبع و دین با واقعیت‌های بیرونی است که دومین عامل در تطور و توسعه مرزهای علوم اسلامی را تشکیل می‌دهد. در واقع آن گاه که فقیه و یا متکلم، فقط به متن بپردازد، حتماً می‌تواند با کاوش در متن به صورت مستقل مرزهای دانش را توسعه دهد، اما وقتی چشم خود را به روی وقایع بیرونی باز می‌کند و در این مرحله به متن بازمی‌گردد، در اینجا دنیایی از تحول و تطور رخ می‌دهد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور تصریح کرد: اینکه کسی مانند شهید صدر را داریم که در عصر ما در توسعه مرزهای دانش گام‌های بزرگی برداشته است. یک عامل آن تیزبینی و دقت‌های علمی ایشان و افراد شبیه به ایشان در منبع و متن است که عامل درون منبعی و متنی است. اما مهم‌ترین عامل تحول و توسعه، عامل برون‌متنی است. مواجهه‌ای که علامه طباطبایی با جهان غرب و فلسفه‌های غربی دارد و بعد در شاگردان ایشان مجسم می‌شود نیز از همین سنخ است. لذا مواجهه حوزه و دانشگاه این آفاق را باز می‌کند و مرزهای توسعه را گسترش می‌دهد.
آیت الله اعرافی با اشاره به دانش فقه و نحوه روزآمد کردن آن بیان کرد: فقه، دانش بسیار مهم و ریشه‌داری است و بخشی از این ده‌ها هزار حدیث و متن دینی که از پیشوایانمان، به ما رسیده است، به قلمرو تعیین تکالیف فرد و جامعه مربوط می‌شود، فقه ما اکنون اگر بخواهد توسعه یابد، قلمرو‌های مهمی را پیش روی خود دارد که در تعامل علم و دین محقق می‌شود، البته در طراحی‌های حوزه درصدد این توسعه مرز‌ها هستیم.
وی در ادامه افزود: در باب فقه باید بگویم که فقه موجود ما دارای پنجاه و چند کتاب است و اگر بخواهد مرزهای آن توسعه یابد، حتماً علوم انسانی، فناوری‌ها و تطوراتی که در عالم شاهد آن هستیم در این زمینه مؤثر خواهد بود؛ بخش زیادی از این تحولات در دانشگاه‌ها ترویج می‌شود که به شکلی بر فضای فقه تأثیرگذار هستند و در این زمینه گام‌های خوب، اما محدودی برداشته‌ایم.
تک‌مسئله، منظومه‌ها و ابواب
آیت الله اعرافی بیان کرد: یکی از مسائل مهم در توسعه فقه این است که در همه ابواب کتب فقه پرسش‌های نو داریم که به صورت تک مسئله باید پاسخ داده شوند؛ لذا پرسش‌های نو در همه مسائل فقهی وجود دارد و از طهارت تا همه ابواب مسئله‌های جدیدی داریم. دومین مسئله اینکه در برخی از این ابواب شاهد تک‌مسئله نیستیم، بلکه شاهد این هستیم که مثلاً در باب شرکت که کتاب‌الشرکة وجود دارد و مربوط به شرکت‌های قدیمی و معمولی است، اما امروز انواع شرکت‌هایی را داریم که باید فقه به آنها جواب دهد. بانکداری نیز به همین صورت است و این قبیل مسائل به صورت تک‌مسئله نو نیست، بلکه منظومه مباحث جدیدی است که باید در فقه پاسخ بگیرد. مرحله دیگر این است که فقه ما نیازمند ابواب جدید است.
وی با اشاره به دانش تفسیر تصریح کرد: حوزه دیگری که می‌توان آن را گسترش داد حوزه تفسیر است. در این چند روز اخیر بحثی را در قم بررسی می‌کنیم پیرامون آیه‌ای که خداوند قرآن را تفصیل همه چیز معرفی می‌کند، در باب تفصیل حتماً نیاز داریم که با بهره‌گیری از حوزه‌های علوم اجتماعی و ... به قرآن رجوع کنیم. با برداشت‌های سطحی از قرآن موافق نیستم، اما در حوزه‌های علوم اجتماعی و انسانی دنیای عمیقی از معارف قرآنی داریم و کاری که علامه طباطبایی کردند، یک گام بزرگی به پیش بود که این کار نیز امتداد یافت. اگر نقشه جامع تطور علوم اسلامی و آفاق پیش روی گسترش آن را بخواهیم طرحی کنیم، در بسیاری از بخش‌های آن تجلیات بیرونی و پرسش‌های نو در گسترش مرزهای علم اثرگذار خواهد بود.
نقش پسینی دانشگاه در الگوپردازی‌های اجتماعی از دین
آیت الله اعرافی بیان کرد: نکته دیگری که از تعامل بین حوزه و دانشگاه شکل می‌گیرد این است که وقتی نظریه دینی در یک قلمرو استخراج شد، تجلی این اندیشه در هنر، ادبیات، معماری و ... بروز پیدا کند که این کار را دانشگاهیان می‌توانند انجام دهند؛ به این معنا که اندیشه ناب نهایی که از منظومه دینی گرفته شده است در فیلم، تئاتر و ... بروز یابد. دانشگاه و علم می‌تواند در مبادی تطور علوم اسلامی نقش‌آفرین باشد و از سوی دیگر دانشگاه می‌تواند به شکل پسینی در الگوپردازی‌های اجتماعی از دین الهام بگیرد.
انتهای پیام/ منبع: ایکنا