موضوعات مدنظر در چارچوب فقه نظام اقتصادی اسلام در سه سطح موردبررسی قرار می گیرد و رعایت هرکدام از این سطوح جهت دستیابی به حکم الزامی است. حکم واقعی نزد خداست و باید کشف گردد. لازمه رسیدن به حکم حقیقی شناخت موضوع است هموار می گردد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، حجت الاسلام والمسلمین احمدعلی یوسفی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس خارج فقه نظام های اسلامی که از سوی دبیرخانه مفتاح_اندیشه برگزار شد، به موضوع شناسی در نظام اقتصادی اسلام پرداخت که متن آن به شرح ذیل است؛
مقدمه
در جلسه اول مباحثی جهت شناخت مفاهیم مورداستفاده در طرح درس فقه نظامهای اقتصادی مطرح گردید. در این جلسه، نقش موضوع شناسی در نظام اقتصادی اسلام موردبحث قرار میگیرد.
سطوح بررسی موضوع
موضوعات مدنظر در چارچوب فقه نظام اقتصادی اسلام در سه سطح موردبررسی قرار میگیرد و رعایت هرکدام از این سطوح جهت دستیابی به حکم الزامی است. حکم واقعی نزد خداست و باید کشف گردد. لازمه رسیدن به حکم حقیقی شناخت موضوع است هموار میگردد. از بررسی موضوع به متعلقات حکم و از متعلقات حکم مسیر دستیابی به حکم فراهم میگردد. بهعنوانمثال، صلاه موضوعی است که نمازخواندن متعلق آن و وجوب نماز حکم آن است.
سه سطحی که موضوع در بستر آن میتواند مورد بررسی قرار گیرد عبارتاند از:
۱ – حالت اول بررسی یک موضوع آن است که بدون توجه به روابط و احکام و آثار موضوع آن موضوع را به فقه عرضه میکنیم.
۲ – در حالت دوم، با توجه به سیر و تحولات تاریخی ماهیت موضوع، آثار و پیامدها و فلسفه پیشینی آن، متعلقات حکم را بررسی و نهایتاً به حکم میرسیم. بهعنوانمثال در بحث پول، فلسفه ایجاد آن در روابط مالی و اقتصادی، تحولات ماهیتیاش در طول تاریخ، کارکردها و نهایتاً آثار و پیامدهای بحث پول بهعنوان ارکان موضوع شناسی پول مورد بررسی قرار گرفته و از آن در جهت استخراج احکام تکلیفی استفاده میگردد. در چنین صورتی، خروجی فرآیند استنباط احکام فقهی باحالت اول متفاوت خواهد بود و میتوانیم بهواقع حکم الله نزدیکتر شویم.
۳ – در حالت سوم، موضوع در چارچوب نظام جامع اقتصادی اسلام تحلیل میگردد. کارکرد فقه به دست آوردن احکام وضعی و تکلیفی در حوزههای مختلف بر اساس منابع و ادله فقهی است. در این حالت موضوع را مستقیماً به دستگاه فقه ورود نمیدهیم بلکه ابتدا آن را به نظام جامع اقتصادی اسلام عرضه میکنیم تا موضوعاتی که اساساً قابلیت بررسی دارند شناسایی شوند. وقتی نظام جامع اقتصادی اسلام را بررسی میکنیم نهاد پولی اساساً میتواند متفاوت از بانک باشد.
اسقاط عناوین
آیا شارع بهعنوان شارع و نه بهعنوان خالق، میتواند عناوین عرفی را الغاء و انتزاع کند؟ در این خصوص دو نظر وجود دارد. یک نظر آن است که شارع نمیتواند عناوین عرفی را اسقاط کند. بهعنوانمثال، مال عنوانی نیست که بتواند مصالح و مفاسد را بر آن بار کرد بلکه خود عرف است که میتواند آن را اسقاط کند. نظر دیگر آن است که شارع میتواند عناوین را اسقاط و الغاء کند. مثلاً ممکن است عرف چیزی را مال بداند اما شارع بگوید مال نیست. مرحوم نائینی (ره) این نظر را مختار میدانند.
عرف معیار در شناخت موضوعات عرفی
هرچند در شناخت موضوع ناگزیر هستیم موضع خود را در قبال عرفی که در بحث موضوع شناسی معیار است بیان کنیم:
۱ – عرف دقیق که با عرف اهل تسامح متفاوت است: هرچند گاهی شرع برخی تسامحات را شرع میپذیرد اما اگر در عرف دقیق تسامحی هم وجود داشته باشد درهرصورت عرف اهل تسامح نیست و در اصل نمیتوان آن را تسامح نامید. این نظر را امام خمینی(ره) برگزیدهاند.
۲ – عرف غیر متأثر که با عرف اهل احتیاط متفاوت است: منظور از عرف اهل احتیاط عرفی است که وقتی در معرض شبهات قرار میگیرد موضوع را وا مینهد. در بحث عرف معیار، عرفی که فارغ از شبهات و احتیاطهای غیرضروری، با موضوع ارتباط برقرار میکند مدنظر قرار میگیرد.
۳ – عرف مختص زمان و مکان: برخی عناوین عرفی یک عنوان عرفی دارند امام مختص زمان و مکان خاصی است و در زمان و مکان خاص دیگری کاربرد ندارد. بهعنوانمثال ممکن است یک شیء در یکزمان مثلی باید و در زمان دیگر قیمی باشد. مثلاً وقتی میگوییم احل الله البیع و حرم الربا و میگوییم بیع حلال است و اطلاق دارد مگر بیع غرری، ضرری و ربوی؛ در چنین حالتی آیا میتوان هر قسم دیگری از بیع در زمان حاضر را در اصل همان بیع زمان پیامبر(ص) نامید؟
ریشه نظام اقتصادی متعارف
در نظامات اقتصادی متعارف اولین کاری که صورت میپذیرد آن است که تکلیف خود را با نوع رابطهای که با خدا خواهند داشت روشن میسازند. آنها خالقیت را قبول دارند امام ربوبیت خداوند را در زندگی نمیپذیرند و او را در حد یک معمار بازنشسته در نظر میگیرند. نظام کمونیستی نیز اساساً خداوند و هر چیز غیر محسوس را موجود نمیداند. چگونه است که ما در مبنا، به اقسام توحید اعتقاد داریم اما در عمل با سایر نظامات، احکامی یکسان داریم.
انتهای پیام/
https://ihkn.ir/?p=8484
نظرات