باید بدانیم خدای فضای بیرونی و حقیقی همان خدایست که در فضای مجازی بوده و حکم می دهد. بالاخره کاربر فضای مجازی انسان است و انسان نیز باید احکام الهی را رعایت کند. شما چه کاربر معمولی باشی، چه سازنده باشی و چه حکومتی باشی که بخواهی این فضا را در کشور ایجاد کنی بالاخره انسانی هستی.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت الله محمدحسین ملک زاده، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در نخستین جلسه از درس خارج فقه فضای مجازی که از سوی دبیرخانه مفتاح_اندیشه برگزار شد، حقیقت و ماهیت این فضا را مورد بررسی قرار داد که در ادامه متن آن را ملاحظه می کنید؛
مسأله فضای مجازی موضوعی نیست که به راحتی بتوان از کنار آن گذشت چون تعداد افرادی که از آن بهره می برند میلیاردی هستند و آرام آرام تعداد افرادی که مستقیم و غیر مستقیم از فضای مجازی بهره می برند به تعداد کل بشریت خواهد بود، آیا نسبت به این موضوع می توانیم بی توجه باشیم؟
البته بحث نیز تا زمانی که اصولی، مبنایی، قاعده و ضابطه مند نباشد فایده ای ندارد به همین دلیل ما نمی خواهیم در این جلسات سخنرانی و خطابت آتشین داشته باشیم. امروز باید در مکاسب و رسائل درباره مسائل روز مانند بیت کوین صحبت کنیم. البته بحث های سنتی را نیز داشته باشیم ولی نسبت به این موضوعات نیز بی توجه یا کم توجه نباشیم. هر چند ممکن است بحث در ابتدا نیز به آن نتیجه مطلوب نرسد ولی آرام آرام مطرح شده و درباره آن بحث می شود.
البته بزرگواران توجه داشته باشند بحث هایی که ما می خواهیم انجام دهیم برای زمانی است که فضای مجازی وجود داشته باشد ولی اگر روزی قرار باشد برای نمونه فضای مجازی مانند اینترنت و… را نداشته باشیم بحث درباره آن نیز نیاز نیست.
فضای مجازی و فضای حقیقی را از یک دیگر جدا نکنیم
تعبیر فضای مجازی خود منشأ مغاللات شده و مهم ترین مغالطه این است که بگوییم دو نوع فضا داریم؛ فضای حقیقی و فضای مجازی. اولین خروجی این نوع نگاه سبب می شود افراد بگویند خدا و پیامبر(ص) فضای حقیقی و واقعی در فضای مجازی وجود ندارد. شریعت در فضای مجازی ملغاست. برای نمونه فردی که در فضای مجازی دروغ می گوید تصور می کند دروغ نمی گوید چون معتقد است که این ها رمز است و ساخته ذهنیت اوست. این افراد می گویند فضای مجازی مجاز بوده و حقیقت ندارد بنابراین احکام فضای مجازی بر آن ها مترتب نیست در حالی که این گونه نیست.
موضوع دیگر أثرگذاری فضای مجازی بر فضای حقیقی است حتی اگر کسی بر فرض فضای مجازی را در حد یک رویا هم ببیند أثرگذاری رویا بر بیداری چیست؟ برای نمونه حداقلش این است اگر فردی در رویا چیزی را ببیند در واقعیت باید غسل کند. بنابراین حتی اگر برفرض فضای مجازی را یک رویا بدانیم در واقعیت آثاری بر آن حمل می شود. در حالی که أثرگذاری فضای مجازی بیش از این حرفهاست. چون فرد در عالم خواب مکلف نیست و ممکن است گناهی مانند دروغ گفتن، غیبت کردن و… را انجام داده باشد ولی در فضای مجازی این ها معنا داشته و فرد نسبت به اعمال خود مسئولیت دارد.
حکم دریافت پول برای بالا بردن فالوئرهای اینستاگرام چیست؟
درباره فضای مجازی پرسش های مختلفی وجود دارد. برای نمونه یکی از پرسش ها درباره فضای مجازی این است که برخی کارشان بالا بردن فالوئرها و منبرها است. حکم دریافت پول برای این کار چیست؟ این موضوع باید از چند زاویه مورد بررسی قرار گیرد. نخست، محتوا و کلیات فضا چگونه است مثبت، منفی و یا نسبتاً خنثی؟ فضای مثبت فضایست که مفید دینی یا علمی باشد. فضای منفی فضایست که مروج منکرات باشد. فضای نسبتاً خنثی فضایست که سرگرمی محض باشد. هر کدام از این فضاها احکام جداگانه خود را دارد.
برای نمونه برخی می گویند بالا بردن فالوئرها و منبرها در فضای مثبت خوب است چون سیاه لشکر جبهه حق را بیشتر نشان داده و سبب تقویت آن می شود ولی برخی می گویند درست نیست چون به نوع دروغی گفتن است. درباره بالا بردن فالوئرها و منبرهای فضای منفی گفته می شود این کار درست نیست چون سبب تقویت جبهه باطل می شود. درباره فضای خنثی نیز عده ای می گویند اشکال ندارد ولی عده ای می گویند ممکن است وبگردی الکی باشد که سبب اتلاف عمر فرد شود.
دوم، شیوه و طریقه عمل است. آیا فردی که آمار را بالا می برد فضا را هک می کند و عدد فالوئرها و منبرها را جابه جا می کند؟ از حساب های شخصی متعدد و با شماره های مختلف این کار را می کند؟ از حساب شخصی دیگران استفاده می کند؟ از سایت های غیر فعال استفاده می کند؟
والدین حق نظارت بر فضای مجازی کودکان خود را دارند؟
نمونه دیگر این است که نظارت والدین بر فرزندان خود در فضای مجازی باید چگونه باشد؟ وظیفه پدر در قبال دختر و پسری که در فضای مجازی با یک دیگر صحبت می کند چیست؟ ما باید دقت کنیم هر چیزی که در فضای مجازی وجود دارد در فضای حقیقی نیز مابه ازا دارد و خیال نکنیم تمام احکام فضای مجازی مانند هم است.
برای نمونه ممکن است دختر و پسری در فضای مجازی تنها با یک دیگر تایپ کنند که ما به ازای آن در فضای حقیقی نامه نگاری می شود. ممکن است برای یک دیگر پیام صوتی بگذارند که ما به ازای آن در فضای حقیقی پیام صوتی است. ممکن است تنها صدای یک دیگر را بشنوند که مابه ازای آن در فضای حقیقی تماس تلفنی است و… .
ما باید بدانیم خدای فضای بیرونی و حقیقی همان خدایست که در فضای مجازی بوده و حکم می دهد. بالاخره کاربر فضای مجازی انسان است و انسان نیز باید احکام الهی را رعایت کند. شما چه کاربر معمولی باشی، چه سازنده باشی و چه حکومتی باشی که بخواهی این فضا را در کشور ایجاد کنی بالاخره انسانی هستی. برای نمونه باید بررسی شود نظارت والدین بر فضای مجازی فرزندان یا نظارت حکومت بر فضای مجازی مردم مصداق تجسس از زندگی و ورود به حریم خصوصی دیگران است یا خیر؟ مورد دیگر این است که اگر فردی فضای مجازی خصوصی یک نفر را هک کند و محتوای آن را بردارد سرقت به شمار می آید یا خیر؟ اگر سرقت است حرز در آن صورت گرفت؟
انواع موضوع شناسی
بحث بعدی موضوع شناسی است. موضوعات به سبب دخالت یا عدم دخالت فقیه حداقل به چهار دسته تقسیم می شود؛
۱ – موضوعات مستنبطه ای شرعی که در حوزه ماهیات اختراعیه است. مانند صلاه، صوم، حج و… . شکلی نیست که کارشناسی در این باب بر عهده فقیه و مجتهد است. تنها فقیه در این زمینه می تواند نظر بدهد.
۲ – موضوعات عرفیه ای مورد استفاده در احکام حکومی و قضایی است. تشخیص و تطبیق این موضوع بر مصداق باید به وسیله فقیه صورت گیرد مانند مشخص کردن ارتداد یک فرد.
۳ – موضوعات عرفیه ای که به شکل و قیود خاص متعلق دلیل حکم شرعی است. تشخیص این موضوع بستگی به استنباط فقیه از آیه و روایات دارد. مانند مشخص کردن میزان جواز خون در لباس نمازگزار.
۴ – موضوعات عرفیه ای بهته است. این موضوعات مربوط به عرف است. مانند تشخیص رنگ قرمز که آیا خون است یا خیر. موضوعات عرفیه ای بهته خود به دو نوع تقسیم می شود. نخست، موضوعات عمومی و سوقی. دوم، موضوعات دقیق و کارشناسانه.
در موضوع شناسی فضای مجازی مقلد مؤظف به تقلید از فقیه است؟
اکنون باید ببینیم در حوزه فضای مجازی با کدام یک از این موضوعات مواجه هستیم؟ در بحث فضای مجازی با چهار نوع موضوع شناسی (۴ گزینه فوق) مواجه هستیم. حال این پرسش مطرح است مقلد موظف است در موضوع شناسی که منجر به حکم و فتوا شد از فقیه خود تقلید کند یا خیر یا براساس شناخت خود عمل کند؟ شناخت این موضوع بسیار مهم است.
براساس این مطالبی که بیان کردیم به سراغ بیت کوین می رویم. درباره بیت کوین اولین موضوع این است که ماهیت آن چیست؟ بیت کوین ارز رمز است. نخست باید ببینیم بیت کوین پول، کالا و یا اعتبار است؟ تشخیص این موضوع بر عهده کارشناس نیست بلکه باید فقیه بیان کند البته کارشناس باید ماده اولیه آن را بگوید تا فقیه تشخیص دهد. سپس باید بحث شود آیا مالیت و ملکیت دارد یا خیر؟ باید کار فقهی در این زمینه صورت گیرد و… .
جایگاه فقهی بیت کوین چیست؟
ما در این سطح اصلاً کار نداریم که بیگانگان بیت کوین را اختراع کرده اند تا اقتصاد ما را نابود کنند. این ها بحث های مهمی است ولی فعلاً با آن ها کار نداریم. باید نخست مشخص کنیم جایگاه بیت کوین در فقه ما چیست؟ سپس وارد مباحث دیگر شویم. آیا بیت کوین به ارث می رسد یا خیر؟ اگر کسی مدیون باشد می تواند در برابر دین خود بیت کوین بدهد؟ و… .
تمام این بحث های که مطرح کرده و خواهیم کرد تنها لایه نخست از بحث ما است که اصطلاحاً به آن فقاهت با رویکرد فردی می گویند. لایه دوم فقاهت اجتماعی است یعنی با نگاه اجتماعی جایگاه آن را مشخص می کنیم. لایه سوم فقه حکومی می شود یعنی مشخص می کنیم با وجود حکومت اسلامی این موضوع چه جایگاهی می گیرد ولی تا لایه نخست حل نشود پرداختن به لایه های دوم و سوم خروجی چندانی ندارد. برای نمونه ممکن است گفته شود بیت کوین در موضوع فردی اشکالی ندارد ولی در موضوع اجتماعی مشکل دارد، چون نیروی انسانی کشور را مشغول خود می کند.
انتهای پیام/
https://ihkn.ir/?p=8684
نظرات