لزوم ارتقاء ظرفیت نظریه‌پردازی و نقد نظریه‌ها در کشور

به گزارش روابط عمومی دبیرخانه مفتاح_اندیشه به نقل از ایسنا، حجت‌الاسلام سعید بهمنی، در نشست “روش نظریه پردازی در علوم اجتماعی از دیدگاه شهید صدر” که در آمفی تئاتر دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، بیان کرد: در نظریه‌پردازی و نقد آن باید روش‌های خود را نوسازی کنیم، دانشجوی متدین ما تنها با علوم زیستی سروکار ندارد بلکه با اوامر و نواهی خداوند نیز در ارتباط است.

وی با تاکید براینکه ما نیازمند مهندسی علم در کشور هستیم، اظهار کرد: کشور از نظر علمی هنوز با اهداف و آرمان‌های‌خود فاصله بسیاری دارد، لذا باید روند علمی در کشور را راهبری کنیم، یعنی دانشجویان دانشی را فراگیرند تا بتوانند نیازهای کشور و در سطح بالاتر نیازهای اسلام و تشیع را در زمان غیبت پاسخگو باشند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه همزمان با ماجرای انقلاب فرهنگی در ایران، در کشورهای اسلامی جریانی مبنی بر اسلامی‌سازی علوم نیز شروع شد، افزود: در کشورهای عربی مثل فلسطین، عراق، مصر و … این جریان‌سازی شروع شده بود و مجموعه‌ای از دانشمندان عرب به دنبال اسلامی کردن علم بودند، در انقلاب ما نیز همین جریان و تفکر به وجود آمد.

حجت‌الاسلام بهمنی با تأکید بر اینکه با انقلاب فرهنگی به این جریان دامن زده شد، اضافه کرد: بعد از انقلاب فرهنگی، جریان اسلامی‌سازی علوم گسترش بیشتری یافت و بعد از‌ آن مقوله‌سازی‌های بسیاری شکل‌ گرفت.

 وی با اشاره به اینکه بعد از اسلامی کردن علوم به مرحله‌ اسلامی کردن علوم انسانی رسیدیم، ادامه داد: مرحله اسلامی کردن علوم انسانی حدود یک دهه بین متفکران و دانشمندان رد و بدل شد تا به مقوله جدیدی به نام نظام‌سازی رسیدیم.

وی گفت: در مرحله نظام‌سازی به قدری پیش رفتیم که این مقوله در اسناد راهبردی نیز راه یافته بود؛ به گونه‌ای که در سند منشور قرآنی کشور به این مرحله توجه ویژه‌ای شده بود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تأکید بر اینکه بعد از مرحله نظام‌سازی به مرحله‌ جدیدی به نام نظریه‌پردازی رسیدیم، عنوان کرد: در این مرحله، کرسی‌های نظریه‌پردازی در محیط‌های علمی گسترش یافت.

حجت‌الاسلام بهمنی با اشاره به اینکه در اسلامی کردن علوم از مفهومی به مفهوم دیگر کوچ کردیم، عنوان کرد: از اسلامی کردن علوم به اسلامی‌سازی علوم انسانی رسیدیم و بعد به نظام‌سازی و بعد از آن به نظریه‌‍پردازی که تقریبا هر کدام از این مراحل در کشور حدود یک دهه به طول انجامید.

وی با اشاره به اینکه در روش‌شناسی در مراحل ابتدایی هستیم، ادامه داد: مسئولان کشور در دهه ۶۰ و ۷۰، بر اساس «نظریه جمعیت توماس رابرت مالتوس» تصمیم گرفتند جمعیت را کنترل کنند، چرا که در این نظریه، مالتوس معتقد است رشد جمعیت بر اساس تصاعد هندسی و رشد منابع غذایی بر اساس تصاعد حسابی است، لذا چون این دو رشد با هم همخوانی ندارد، باید برای توسعه کشور، جمعیت کنترل شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه نظریه مالتوس به طرز نگاهی که نسبت به انسان دارد، برمی‎گردد، گفت: در اسلام انسان، خلیفه خدا است ولی مالتوس این دیدگاه را در مورد انسان قبول ندارد از همین رو نظریه‌ای همچون نظریه جمعیت را بیان می‌کند.

حجت‌الاسلام بهمنی با تأکید بر اینکه نظریه جمعیت مالتوس بر سراسر جهان مسلط شد و کشور را تا مرز عقیم شدن پیش برد، ادامه داد: نظریات وقتی شکل گرفته و توسط اذهان پذیرفته شود، بر جامعه مسلط شده و تأثیرگذار خواهد بود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به اینکه روش یعنی «مجموعه‌ای از عناصر معرفتی و عقاید و مهارت‌هایی که کمک می‌کند به هدفی برسیم»، گفت: نظریه‌پردازی یک گزاره توصیفی ـ معرفتی از یک حقیقت بزرگ است که هستی و روابط آن را تشریح می‌ کند.

حجت‌الاسلام بهمنی با تأکید بر اینکه قدرت نرم به معنای قدرت اثرگذاری بر خود، دیگری و دیگران است، اظهار کرد: نظریه قدرت نرم را «جوزف نای» یکی از متفکران آمریکایی حدود ۲۰ سال پیش مطرح کرد که تمام این نظریه معطوف به ایران بود.

وی با بیان اینکه اساس این نظریه اغوا کردن است، ادامه داد: جوزف نای بعدها نظریه خود را اصلاح کرد و نظریه اصلاح شده خود را به‌نام «قدرت هوشمند» که تلفیقی از قدرت نرم و سخت است، معرفی کرد، ولی باز هم تأکیدش بر قدرت نرم بود و اینکه آمریکا باید با قدرت نرم، ملت‌ها را دگرگون کند تا خود آنان از درون اغوا شوند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به کتاب «تفسیر موضوعی» شهید صدر، ادامه داد: شهید صدر در کتاب تفسیر موضوعی می‌گوید: «باید موضوعی وجود داشته باشد و این موضوع برخاسته از مسئله‌ای مهم باشد» که امروزه از‌ آن به عنوان پژوهش‌های مسئله‌محور یاد می‌شود.

حجت‌الاسلام بهمنی با بیان اینکه به اعتقاد شهید صدر مسئله باید دارای تأثیر کلان باشد، گفت: نظریه‌پردازی دارای سه سطح است؛ سطح خرد، متوسط و جهان‌شمول، لذا اگر مسئله حل شود، سراسر جهان متأثر خواهد شد. شهید صدر معتقد است که در گزینش مسئله باید به دنبال سطح کلان، راهبردی و جهان‌شمول آن برویم.

وی با اشاره به اینکه بعد از گزینش مسئله راهبردی باید پیامدشناسی مسئله صورت گیرد، گفت: امروزه قدرت نرم تنها راه اثرگذاری گسترده و جهان‌شمول است. قدرت نرم، دشمن را به دوست تبدیل می‌کند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه احراز اهمیت راهبردی مسئله یکی دیگر از مراحل مسئله‌شناسی است، گفت: تبیین مسئله بر اساس مشاهدات، پژوهش‌ها و گزارش‌های علمی، مرحله‌ بعدی در مسئله‌شناسی به شمار می‌روند.

حجت‌الاسلام بهمنی با اشاره به اینکه بعد از مسئله‌شناسی به عقیده شهید صدر باید پیشینه مسائل نیز شناسایی شود، اظهار کرد: از ابتدای خلقت انسان داستان قدرت نرم جریان داشت. ابلیس با تبیین جدید انسان را اغوا کرد و باعث جریان هبوط آدم شد، لذا همه ما از قدرت نرم متأثر هستیم.

وی ادامه داد: از ابتدای خلقت انسان سه داستان داریم که مربوط به قدرت نرم می‌شود؛ یکی داستان ملائکه است که وقتی متوجه خلیفه بودن انسان در روی زمین شدند، از خداوند سؤال کردند که آیا می‌خواهی بشری خون‌ریز را روی زمین خلیفه قرار دهی؟ خداوند فرمودند: «من می‌دانم ولی شما نمی‌دانید»؛ بر این اساس باید گفت علم یکی از مؤلفه‌های قدرت نرم است و از همین رو ملائکه چون دانششان محدود است سؤال کردند ولی قبل از سؤال اقدام نکردند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به اینکه حضرت آدم(ع) نیز دچار چالش شد ولی از خداوند سؤال نکرد و فقط اقدام کرد، اظهار کرد: حضرت آدم(ع) بعد از اقدام متوجه شد که چه خطایی کرده و توبه کرد و با این عمل خود را بازآفرینی کرد.

حجت‌الاسلام بهمنی با اشاره به داستان خودداری ابلیس از سجده بر‌ آدم، گفت: ابلیس از دستور الهی دوری کرد، بعد از آن اقدام کرد و بعد اصرار.

وی، پیشینه‌شناسی عوامل مسئله را یکی دیگر از مراحل پیشینه‌شناسی دانست و تصریح کرد: انسان اگر اغوا می‌شود به علت سادگی، غرور، شتاب، نپرسیدن، سستی در عزم و.. است لذا همه این موارد باعث می‌شود تا تحت تأثیر قدرت نرم دیگران قرار بگیرد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پیشینه‌شناسی پیامدها را مرحله بعدی معرفی کرد و ادامه داد: اغوا و توبه حضرت آدم(ع)، پیامد قدرت نرم است.

حجت‌الاسلام بهمنی، توانایی اغوای بیشتر با تأکید بر رسانه‌ها را اثر قدرت نرم دانست و گفت: پیشینه‌شناسی دستاوردهای بشری حل مسئله، یکی دیگر از مراحل پیشینه‌شناسی است که امکان افزایش توانایی اثرگذاری مطلوب در قلمروهای بسیار گسترده را فراهم می‌آورد.

وی با بیان اینکه شناخت خلأها و کاستی‌های بشری حل مسئله یکی دیگر از مراحل است، عنوان کرد: از جمله دستاوردهای این مرحله تمرکز قدرت نرم بر سلطه‌گری و استثمار و وابسته‌سازی جوامع به یک قدرت است و در این مرحله باید از همه جنبه‌های میراث علمی با گزینش جنبه‌های مثبت و پر کردن کاستی‌ها استفاده کرد.

انتهای پیام