حجت الاسلام والمسلمین محمدابراهیم شمس ناتری، دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، درباره تخصصی شدن فقه اظهار کرد: از دیرباز در حوزه‌های علمیه موضوع اجتهاد مطرح بوده و اگر صحبت از فقیه شدن نیز طرح می‌شده است، توقع این بوده که افراد در تمامی گرایش‌ها فقیه باشند.

وی افزود: از آنجایی که یک فرد نمی‌تواند در تمامی امور مربوط به فقه تسلط کافی داشته باشد فتاوایی که صادر می‌کند یا نظر کارشناسی که می‌دهد، ممکن است بدون مطالعه یا با مطالعات کم عمق باشد، در نتیجه خروجی این مباحث ضعیف و در بسیاری موارد بدون حل مشکلات جامعه خواهد بود و تنها راه برون رفت از این مشکلات همانند سایر علوم، تخصصی شدن است.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان این‌که علوم مختلفی همانند پزشکی به سمت تخصصی شدن حرکت می‌کنند، خاطرنشان کرد: فقه نیز از این قاعده مستثنی نیست به ویژه این‌که جزو علوم انسانی بوده و بر خلاف علوم تجربی پاسخ پرسش‌هایی که در آن طرح می‌شود، به مراتب مشکل‌تر است، از این‌رو نیاز به مطالعه عمیق‌تر و دقیق‌تر دارد. لذا تخصصی شدن یک امر بدیهی است.

وی تأکید کرد: برای این‌که فقه را حکومتی کنیم بدین معنا که حکومت را بر مبنای آموزه‌های فقهی اداره کنیم چاره‌ای جز تخصصی کردن فقه نداریم. برای نمونه عده‌ای در زمینه فقه مدنی، عده‌ای در زمینه فقه جزائی، عده‌ای در زمینه فقه اداری و... کار کنند. این‌که یک فرد بخواهد در تمامی ابواب فقه کار کند عملاً خروجی او علمی نخواهد بود، لذا نکته‌ای که مقام معظم رهبری فرمودند نقطه معقول و دقیقی است. البته ایشان سال‌ها پیش در سفری که به قم داشتند این مسأله را مطرح کردند.

حجت‌الاسلام والمسلمین شمس همچنین با ابراز خشنودی از انجام کارهایی جهت تخصصی شدن در حوزه نیز اذعان داشت: در حوزه کم و بیش به این مسأله پرداخته می‌شود ولی یقیناً باید در سطح وسیع‌تر و به صورت دقیق‌تر انجام شود.

دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران درباره این‌که آیا تخصصی شدن به اجتهاد رایج خدشه‌ای وارد می‌کند یا خیر؟ نیز گفت: یک زمانی فقه را برای پاسخگویی به امور فردی زندگی افراد می‌خواهیم در این‌جا هیچ اشکالی ندارد که تعدادی از افراد همانند پزشک عمومی در تمامی امور مربوط به تکالیف و حقوق یک انسان مسلمان تسلط نسبی داشته باشند. فقهای گذشته نیز عمدتاً این‌گونه بوده‌اند.

وی ادامه داد: اگر بیشتر فقهای گذشته را در نظر بگیریم معلومات فکری آن‌ها به قدری گسترده، دقیق و ریز نبوده که بخواهند پاسخگوی‌ تمامی نیازهای جامعه اسلامی باشند، گرچه جامع بوده ولی عمیق نبوده است. علت آن می‌تواند این مسأله باشد که در گذشته فقه ما مدعی اداره یک جامعه نبود بلکه برای مدیریت زندگی شخصی افراد برنامه‌ریزی می‌کرد و نه بیشتر. چون یا تشیع، حکومتی نداشته و یا اگر هم داشته به گستردگی امروز نبوده است.

استاد حوزه و دانشگاه تأکید کرد: امروزه در جامعه جهانی فقه مدعی حاکمیت است، در این‌جا مسلماً باید تخصصی کار کنیم لذا اگر منظور از اجتهاد به ویژه حاکمیت آموزه‌های فقهی در حد زندگی فردی افراد باشد، باز هم تخصصی شدن به آن آسیبی وارد نکرده و همانند حالت گذشته وجود دارد. یعنی فرد می‌تواند همانند پزشک عمومی در تمامی ابواب فقه جامعیت داشته باشد. ولی یک زمانی فردی می‌خواهد مشکل اساسی حکومت را با آموزه‌هایی که به دست آورده حل کند، در اینجا یقیناً اجتهاد کامل و جامع نمی‌تواند این مشکل را حل کند، چرا که در این صورت ممکن است از عمق کمتری برخوردار باشد.

حجت‌الاسلام والمسلمین شمس درباره آثار و نتایج تخصصی شدن نیز بیان داشت: امروزه ما مسائل خاصی داریم، برای نمونه یکی از دلایل مشکلات بانک‌ها این است که تخصصی کار نشده است. از یک سو می‌خواهند براساس آموزه‌های فقهی موجود سود نگیرند، می‌بینند ورشکسته می‌شوند، از سوی دیگر می‌خواهند سود بگیرند، با مسائلی مانند ربا مواجه می‌شوند.

وی یادآور شد: اگر بخواهیم این مسائل را به صورت دقیق و کاربردی حل کنیم، چه بسا لازم باشد قواعدی که تاکنون طرح شده را بر هم زده و قواعد جدید کشف و ارائه دهیم. یا نمونه دیگر این‎که اگر در امور جزائی بخواهیم با آنچه به صورت سنتی طرح شده، برخورد کنیم با مشکلات زیادی روبرو می‌شویم چون در جامعه جهانی هستیم و توسط این جامعه نظارت می‌شویم. لذا می‌بینیم قانون مجازات سال 92 مقداری تخصصی‌تر به این موضوع پرداخته است.

این استاد حوزه خاطرنشان کرد: به هر حال ما با فقه حکومتی مواجه هستیم و قرار است این فقه یک حکومت و جامعه را مدیریت کند، در نتیجه شکی نیست باید دقیق‌تر، عمیق‌تر و به صورت گروهی این کار را انجام دهیم. چه اشکالی دارد با یک نگاه جدید بحث شورای فقها را مطرح کنیم کما این‌که در برخی از کشورهای اسلامی شورای علمای کبار را دارند. این‌جا می‌تواند مناسب‌تر انجام شود.

دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران درباره نگاه حوزه به تخصصی شدن نیز گفت: در این موضوع جریان کلی و خاص وجود دارد. جریان کلی ادامه جریان سابق بوده و همان دروس و روش را طی می‌کند و شاید بتوان گفت این بخش از کار زمینه را برای وارد شدن به مراحل تخصصی فراهم می‌کند، ولی جریان خاص با تأسیس مراکز تخصصی فقهی، پژوهشگاه‌ها، آموزشکده‌ها در صدد تربیت طلاب است، ولی بایستی بسیار گسترده‌تر، دقیق‌تر، مطابق نیازهای واقعی جامعه و هدفمندتر پیش بروند. تا حدودی به این سمت پیش رفته‌اند ولی امیدواریم کارها دقیق‌تر و تخصصی‌تر ادامه پیدا کند.

انتهای پیام/