به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، اولین نشست از نخستین مدرسه تخصصی حدیث با عنوان «چالش‌های نظریه سنت در فریقین» با ارائه حجت‌الاسلام و‌المسلمین مجتبی الهی خراسانی، مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد، از سوی مرکز تخصصی آخوند خراسانی برگزار شد.

مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد گفت: باید قبل از پرداختن به نظریه سنت، مفهوم نظریه را واکاوی و نقش آن را در فرآیند تولید علم تبیین کرد. مفهوم نظریه فراتر از آن چیزی است که ما در مکالمات روزمره استفاده می‌کنیم. نظریه یک اصطلاح علمی است که بیشتر در دانش مدرن استفاده می‌شود و به معنای هر نظر، دیدگاه و رأی نیست. نظریه بخشی از ساختار علم و مرحله‌ای از فرآیند تولید علم است.

وی با اشاره به معنای علم در فضای جدید افزود: علم مجموعه‌ای از قضایا یا گزاره‌هایی سازمان‌یافته است که بر اساس یک روش منظم و عقلایی و قابل تعمیم استخراج شده و حول یک محور معین گرد هم آمده است.

حجت‌الاسلام الهی خراسانی پس از اشاره به مفهوم علم بیان داشت: این معنا از علم، نه در مقابل فلسفه و نه در مقابل مطالعات تاریخی و نه در مقابل مطالعات دین‌شناسی و دین‌پژوهی بلکه شامل تمام اینهاست و هریک از اینها یک شاخه علمی (Discipline) محسوب می‌شوند.

وی ادامه داد: علم وقتی به این معنا باشد مثل هر مجموعه دیگری اجزایی دارد و این اجزا را می‌توان در کنار هم طبقه‌بندی کرد. پس بخشی از نظام‌واره علم شامل نظریه می‌شود. نظریات در حکم تفسیرهای عمومی هستند که در یک علم از موضوع مطالعات آن علم به دست می‌آید و در پرتو این تفسیرها و تبیین‌های فراگیر، اصول و قواعدی خلق می‌شود، سپس مفاهیم جزئی‌تری به علم افزوده می‌شود و برخی از مسائل جدید پدید می‌آید یا صورت‌بندی تازه‌ای پیدا می‌کند.

این پژوهشگر فلسفه علوم اسلامی پس از واکاوی مفهوم نظریه به تبیین مراحل آن پرداخت و گفت: وقتی یک ایده یا حدس علمی داریم این حدس را با یک شواهدی قرین می‌کنیم و وقتی این قرائن آماده شد آن گزاره محتمل را می‌بریم در علم مدنظر و بر اساس اصول معتبر آن علم را ارزیابی می‌کنیم.

وی ادامه داد: باید بررسی کرد که آیا می‌شود این گزاره را اثبات کرد یا نه؟ آیا ابطال‌پذیر هست یا نه؟ مثلا اگر این گزاره در علم تجربی باشد آیا با گزارش‌های تجربی سازگار هست یا نه؟

مدرس خارج فقه و اصول خاطرنشان کرد: پس فرضیه فقط یک ایده خام علمی نیست، بلکه فرضیه در حدی است که بتواند وارد یک جریان علمی آزمون‌پذیر شود. اگر اثبات شود، می‌شود یک قضیه علمی.

وی با اشاره به اشتباهات رایج در تعاریف علمی زمان‌های گذشته، گفت: بر خلاف سابق، در حال حاضر یک قضیه اثبات شده همان نظریه نیست. به عبارتی ما در عصر جدید علمی، دیگر تبدیل فرضیه به نظریه نداریم بلکه تبدیل فرضیه به قضیه داریم.

وی در ادامه مراحل تولید نظریه توضیح داد: حال اگر قضایای مختلفی را کنار هم گذاشتیم و با بعضی فرضیه‌های دیگر هم همراه شد این منظومه به ما یک دیدگاه تازه می‌دهد و می‌بینیم با یک قضیه بزرگتر در حد یک نظریه مواجهیم. یعنی اگر بتوانیم قضایایی را باهم گره بزنیم و بر اساس شواهد، به یک بنیاد تازه‌ای برسیم تا این قضایا با هم یک ارتباط تصدیقی کاملا جدید پیدا کنند و بعد در پرتو آن، قضایا هم اصلاح شوند آن وقت ما به نظریه دست پیدا کرده‌ایم. پس نظریه، وسعت بیشتر و دید بالاتری از قضیه دارد.

حجت‌الاسلام الهی خراسانی در پایان به نقش مهم نظریه پرداخت و گفت: نظریه به ما قدرت تبیین قضایا را می دهد. یک نظریه باید بتواند برای قضایای اثبات شده در یک علم، توضیح مناسبی بدهد. از این رو مفهوم «نظریه سنت» بر اساس مفاهیم علم مدرن و با فروکاستن «سنت» از یک «واقعیت مسلّم تاریخی» به «نظریه علمی» است و لذا یک مفهوم التقاطی وارداتی است که با آموزه‌های علوم اسلامی و باورهای دینی، سازگاری ندارد و قابل پذیرش نیست.