به گزارش پایگاه خبری - تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله محسن اراکی، استاد درس خارج حوزه علمیه، در ادامه مباحث فقه سیاسی خود که به صورت آنلاین برگزار شد با بیان اینکه اقامه عدل بر نظام اسلامی و حاکم آن واجب است، گفت: این عدل در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، اداری، فرهنگی و اجتماعی جاری و ساری است.

وی با بیان اینکه میان عدل و برابری، رابطه عموم و خصوص من وجه برقرار است، افزود: معیار عدل، هم تفاوت استحقاق و نیاز است؛ ممکن است کسی نیازش برآورده شود، ولی استحقاق او بیش از نیاز او باشد.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه مباحث فقه سیاسی در شرایط امروز از فقه الصلوة و ابعاد دیگر فقه ضروری‌تر است، ولی در حوزه کمتر وجود داشته یا نداشته و از خلأهای مهم در مباحث حوزوی است، اظهار کرد: جامعه اسلامی باید فقرا را به حد غنا برساند و ملاک غنا را هم یکسال تعریف کرده‌اند، ولی اگر در یکسال غنی نشدند، باید حمایت از او تداوم داشته باشد.

آیت‌الله اراکی افزود: در روایت بیان شده حاکم اسلامی که زکات می‌گیرد، باید طوری از فقرا حمایت کند که در تنگنا و فشار نباشند و سخاوتمندانه به آنان کمک مالی کند تا احساس آرامش داشته باشند؛ اگر زکات کم آمد، وظیفه والی آن است که از درآمدهای دیگر مانند فیء، خمس و ... فقرا را مستغنی کند.

استاد سطح عالی حوزه علمیه با بیان اینکه در روایات شیعه و اهل سنت بیان شده که زکات را بالسویه میان فقرا تقسیم کنید، در اینجا این سؤال پیش می‌آید که آیا تقسیم بالسویه، عادلانه است؟ اضافه کرد: کلینی در روایت صحیحی آورده است که حق امام بر مردم اطاعت از ایشان است و حق مردم بر امام این است که زکات را به صورت مساوی میان آنان تقسیم کند.

وی بیان کرد: همچنین در روایت دیگری در خصال صدوق از امام علی(ع) نقل شده که من در برابر مردم هفت حجت دارم که حجت را بر آنان تمام می‌کند و کسی که اطاعت کند، نجات خواهد یافت وگرنه با این هفت حجت او را محکوم می‌کنم؛ اقامه نماز، ایتاء زکات، امر به معروف، نهی از منکر و قسم بالسویه(تقسیم مساوی)، عدل بالرعیه و ...؛ در اینجا عدل بالرعیه عطف به قسم بالسویه است؛ یعنی بیانگر آن است که عدل با تقسیم مساوی یکسان نیست.

اسلام، نژاد، قوم و قبلیه را عامل برتری نمی‌داند

استاد حوزه علمیه بیان کرد: در روایت دیگری بیان شده که امام علی زکات را به صورت مساوی میان مردم تقسیم کرد؛ عقیل به ایشان اعتراض کرد که چرا به من که از قبیله شریف قریش هستم، با یک سیاه و برده فرقی قائل نشدی، و امام فرمودند که من در کتاب خدا ندیدم فرقی میان نژاد قائل شده باشد؛ این مسئله اشعار بر این دارد که نژاد، معیار تفاوت نمی‌تواند باشد.

آیت‌الله اراکی اظهار کرد: اگر عدل و تقسیم مساوی، یکی بودند، تکرار عدل و تقسیم مساوی به صورت عطف در روایات معنا نداشت؛ یعنی گرچه هر دو یکی هستند، ولی دو مفهوم در ذهن مخاطب است.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: روایاتی وجود دارد که پیامبر(ص) زکات را به صورت مساوی تقسیم نمی‌کردند؛ در مرسله حماد بیان شده که پیامبر زکات اهل بادیه را میان اهل بادیه و در شهر میان اهل شهر و به صورت مساوی هم تقسیم نمی‌کردند.

وی افزود: در حدیثی صحیح از امام صادق(ع) نقل شده است که حضرت به عمربن عبید که از اتباع اهل بیت(ع) نبود و خودش مدعی فقاهت بود؛ فرمود نظر تو در مورد صدقه چیست؟ و چگونه آن را تقسیم می‌کنی؛ او گفت که مساوی تقسیم می‌کنم؛ امام استناد به روایتی کردند که پیامبر زکات اهل بادیه را در میان خودشان و اهل شهر را در میان خودشان تقسیم می‌کردند و تقسیم مساوی نبود؛ یعنی نظر او را باطل کردند.

آیت‌الله اراکی اضافه کرد: در حدیث دیگری بیان شده است که مالی به پیامبر رسید که کم بود و نمی‌توانست آن را به همه اهل صفه بدهد؛ ایشان آن را به برخی از افراد اهل صفه داد و برای اینکه بقیه احساس نادرستی نداشته باشند، خطاب فرمود که من این مال را به کسانی دادم که اهل جزع و فزع بودند و صبر نداشتند. بنابراین بر حاکم لازم نیست که در تمامی موارد به صورت یکسان تقسیم کند.

آیت‌الله اراکی با اشاره به تضاد میان این دو دسته روایات اظهار کرد: جمع میان این دو دسته روایت این گونه است که تفاوت بر مبنای طبقاتی و نژادی ملغی است و پیامبر و امام علی(ع) هرگز قرشی و طبقه اشرافی بودن را دلیل بر اعطای بیشتر مال نمی‌دیدند، ولی در مواردی غیر از این،  تقسیم نامساوی داشتند مانند آچه در مورد اهل صفه رخ داد.

وی افزود: حتی عقیل چون به اعتبار برتری نژادی و خانوادگی و اینکه برادر امام است، می‌خواست سهم بیشتری بگیرد، امام به ایشان نداد. بنابراین نتیجه آن که تقسیم مساوی زکات در چارچوب عدل اجرا و تحت حاکمیت عدل می‌شود، یعنی تقسیم مساوی در جایی عدل است که استحقاق و نیاز یکسان است، ولی در تفاوت نیاز و استحقاق، مسئله تفاوت دارد.

انتهای پیام

منبع: ایکنا