آیت‌الله رشاد/ فقه ژنتیک12:
ادله قرآن درباره فراگیری علم زیست فناورانه
بخشی از آیات به طور مطلق، فراگیر و عام لسان تجویزی دارد و از آن‌ها می‌توان استفاده کرد که قرآن کریم کاوش و پژوهش در خصوص حوزه زیستی را اجازه می‌دهد.
به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله علی اکبر رشاد، رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران در جلسه دوازدهم «درس خارج فقه مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک» که به صورت مجازی برگزار شد، به تأثیر عرصه‌های جدید مهندسی ژنتیک بر ابواب فقه پرداخت که متن آن بدین شرح است؛
بحث اصلی ما این بود که آیا مطلقاً مجاز به کاوش در حوزه زیست و فرآینده‌های زیست فناورانه هستیم یا خیر؟
پیش از ورود به بحث لازم است مقدمه را بگویم؛ اگر بخواهیم مطالب علمی مطرح در قرآن را استخراج و تفسیر کنیم، به قدری شواهد فراوان است که تصور می‌کنیم ثقل مطالب این کتاب عزیز مطالب علمی است؛ گویی یک أثر دانشی است گرچه کسی چنین ادعای را نکرده است.
به طور کلی در قرآن درباره کیهان شناسی، زیست، انسان شناسی، زمین شناسی، گیاه شناسی، اقتصاد و... مطالب مختلفی بیان شده که می‌توان آن‌ها را مطالب علمی قلمداد کرد. این سرشت و خصوصیت کتاب الهی است.
درباره آموختن علم زیست فناورانه، ادله قرآن را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد؛ بخشی از آیات به طور مطلق، فراگیر و عام لسان تجویزی دارد و از آن‌ها می‌توان استفاده کرد که قرآن کریم کاوش و پژوهش در خصوص حوزه زیستی و زیست وران را اجازه می‌دهد که انسان وارد شود، حتی بلکه بشر را به کاوش و کوشش در این زمینه تشویق می‌کند.
دسته دیگر آیاتی است که در موارد خاص و ناظر به نوع خاص از موجود زنده سخن از جواز و بلکه لزوم مطالعه در اسرار خلقت و کشف سنن حاکم بر خلقت این مخلوقات را مطرح می‌کند. آیات این گونه‌ای بسیار است و قطعا به صدها آیه بالغ می‌شود.
قرآن کریم افراد را برای مطالعه درباره زیست وران و موجودات زنده ترغیب و تشویق می‌کند، به همین دلیل از نگاه قرآن مطالعه زیست شناسانه مجاز و مباح است. ولی حال اگر مطالعه کرده و کشف سنن و قوانین شد، آیا بر استخدام این قوانین زیستی که به آن زیست فناورانه می‌گویند، مجاز هستیم یا خیر؟
قرآن کریم در آیات 57 تا 73 سوره واقعه پرسش‌های مختلفی بیان می‌کند. برای نمونه سوال می‌کند آیا شما انسان را آفریده‌اید؟ آیا فرآیند خلقت انسان را شما هدایت می‌کنید؟ آیا شما آفرینده‌اید؟ و... نه تنها حیات به دست ماست بلکه موت نیز به دست ماست.
خداوند متعال در آیات 63 به بعد سوره واقعه موضوع زراعت را مطرح و پرسش می‌کند، آیا شما زارعت را می‌رویانید؟ آیا خیال می‌کنید دانه به دست شما می‌روید؟ و... در آیه 69 سوره واقعه موضوع آب مورد بحث قرار می‌گیرد و پرسیده می‌شود آیا در آبی که می‌نوشید اندیشه کرده‌اید. آیا آب را شما از ابرها می‌بارانید؟ همچنین در این آیات درباره آتش سخن گفته می‌شود و مطرح می‌شود آیا شما خصوصیت آتش را ایجاد کرده‌اید؟
در این آیات نکات فراوانی وجود دارد.
نخست، خدای متعال آن چه در طبیعت براساس سنن جعلی او جریان پیدا می‌کند را به خود نسبت می‌دهد. این موضوع قهراً بدین معناست که ظاهر قضیه را نگاه نکنید بلکه باطن را نگاه کنید. یعنی عالم را من اداره می‌کنم هر چند نظام علی و معلولی را وضع کرده‌ام. هر چند این موضوعات براساس قوانین طبیعت رخ می‌دهد ولی به اراده من است.
جالب است که می‌فرماید همه این کارها را ما انجام می‌دهیم، یعنی ما علت واقعی برای تمام این شئون و امور هستیم؛ چرا که قاعده علیت را ما قرار دادیم، خالق جریانات ما هستیم و... یعنی همه براساس مشیت تکوینی خداوند متعال است.
دوم، خداوند متعال در این آیات در عین حال به نقش صاحب اراده همانند انسان و نقش صاحب غیر اراده همانند طبیعت در مسائل نیز اشاره می‌کند. برای نمونه در مسائل نسل نقش صاحب اراده یعنی انسان و در نزول آب و... نیز نقش صاحب غیر اراده یعنی طبیعت را مورد اشاره قرار می‌دهد. با تمام این مسائل نظام علی و معلولی برای خداوند متعال است، ولی در همین نظام علی و معلولی، عناصر و عوامل انسانی و غیر انسانی همانند ابزارها عمل می‌کند.
سوم، در آیات مطرح می‌شود که خداوند متعال عالم را در چارچوبی اداره می‌کند و فعل و انفعالات همه مودات و ابزار هستند.
چهارم، در این آیات قرآن می‌گوید درست است که فعل و انفعالات در چارچوب خاصی صورت می‌گیرد ولی بدین معنا نیست که ما دستمان بسته است، بلکه این فرآینده‌ها را جعل کرده و آن فرآورده را به دست می‌آوریم و اگر می‌خواستیم می‌توانستیم به گونه دیگری فرآیند و فرآورده را ایجاد کنیم. یعنی اگر جریانات به شکل دیگری رخ دهد باز ما پشت پرده هستیم، یعنی اگر آب به جای گوارا بودن، تلخ شود، باز ما هستیم که تلخ کردیم.
پنجم، قرآن تأکید می‌کند وقتی ما قادریم این خلقت اولیه را پدید بیاوریم، نظیر آن را می‌توانیم انجام دهیم.
ششم، این آیات انشاء انسان و حیوان کامل را تصریح می‌کند. می‌گوید ما انسان و حیوان را از اسپرم خلق کردیم. این آیات می‌گوید مجموعه آن چه در قالب انسان کامل به منصه ظهور می‌رسد، همه این‌ها در یک ذره نهفته است. در گیاهان نیز همین نکته مطرح است.
این نکته تلویحی برای انشائی سلول‌های بنیادی نیز است. سلول‌های بنیادی بدین معناست که زیست شناس با فناوری و طی فرآینده‌های حیاتی خاص به یک انسان، حیوان و گیاه کامل می‌رساند. شاید آیه این موضوع را مورد اشاره قرار داده باشد.
هفتم، این آیات نوعی فراخوان فراگیر پیوسته و بی وقفه‌ای است که خطاب به انسان صادر شده است که عالم و اسرار عالم را مطالعه و کشف کنید و با تدبر عقلی و پژوهش تجربی در خلقت با تمام مرتبه یعنی انسانی، حیوانی، گیاهی، جمادی، جامادات و... داشته باشید. این بدین معناست که این آیات نه تنها به ما اجازه می‌دهد بلکه به نحوی ترغیب می‌کند که به ژرف کافی در کائنات زنده و غیر زنده بپردازیم. یعنی جواب مطلق می‌دهد. این آیات در اکتشاف سنن حاکم بر انواع خلائق صریح است.
انتهای پیام/