به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله علی اکبر رشاد، رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران در جلسه هفدهم «درس خارج فقه مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک» که به صورت مجازی برگزار شد، به تأثیر عرصه‌های جدید مهندسی ژنتیک بر ابواب فقه پرداخت.

وی در بررسی حکم کار علمی در زمینه زیست فناوری خاطرنشان کرد: ما این موضوع را در سه افق بررسی کردیم؛ نخست، حسب ادله حکم اولیه را جواز و اباحه کاری علمی در این زمینه دانستیم. دوم، حکم ثانوی ایجابی را مطرح کردیم که در آن به بررسی حکم استحباب و یا وجوب پرداختیم و نتیجه این شد که کار علمی در زمینه زیست فناوری مستحب و در برخی مواقع واجب است. سوم، حکم ثانوی سلبی است که شامل کراهت یا حرمت می‌شد.

استاد حوزه علمیه با یادآوری چندباره این موضوع که ما در این جلسات به دلیل کوتاهی وقت تنها به دنبال فتح باب هستیم و در صدد تفصیل مباحث نیستیم، تأکید کرد: دلیل دیگر این است که چه بسا در دور نخست میسر نباشد این مباحث نوپیدا و بی پیشینه را که فاقد ادبیات علمی است و از جمله مشکلات اساسی آن فقدان آرا بالفعل از دیگران است، به تفصیل بیان شود.

آیت‌الله رشاد در تبیین حکم ثانوی سلبی که شامل کراهت یا حرمت می‌شود، با اشاره به این‌که چه بسا حسب اقتضائات خاصی، حکم دانش ورزی در زمینه زیست فناوری کراهت و یا احیاناً حرمت باشد، تصریح کرد: اگر بر دانش زیستی و کشف قوانین حیات و پی بردن و تحصیل تکنیک‌ها و فرآینده‌های زیست ورزانه پاره‌ای مفاسد و مضرات مترتب باشد، چه حکم جاری می‌شود؟

وی ادامه داد: گاه ممکن است دانش ورزی در قلمرو زیست شناسی موجب تبدیل موضوع شود. در این صورت حکم اباحه ممکن است به حذر خفیف و شدید تبدیل شود. گاه ممکن است تغییر و تبدیل حکم اباحه به کراهت یا حرمت به سبب تغییر هدف باشد. مثلاً فرض کنید کسی برای اعتلای کلمه الله به دنبال کشف و پی بردن به قوانین و سنن الهی است، در این صورت نه تنها مباح و مستحب که در گاهی مواقع واجب می‌شود. اما اگر کسی در مقام دانش ورزی در زمینه زیست فناوری قصد اضلال و تضعیف عقاید حقه را نشانه رفته باشد، حکم تغییر می‌کند.

رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران عنوان کرد: گاه ممکن است آثاری بر فعل علمی مترتب باشد، در این صورت حکم تغییر کرده و ممکن است از اباحه، استحباب و وجوب به کراهت و حتی حرمت تبدیل شود. مثلاً اگر احیاناً حیات را دستکاری کنیم، آثار خسارت باری وارد حیات نبات، حیوان و انسان شود، در این صورت حکم تغییر می‌کند.

وی بیان کرد: اگر کار دانش و پژوهش ورزی در زمینه زیست فناوری مساوق با قتل نفس محترمه باشد، چنین کار علمی قطعاً مجاز نیست. اگر بنا باشد با بهانه مطالعه علمی و پژوهشی برای کشف قوانین زیستی و اسرار حیات، مرتکب قتل شویم، مثلاً جنینی که روح به او دمیده شده را سلب حیات کنیم، چنین کار علمی قهراً مجاز نخواهد بود. حتی اگر ضرورت هم اقتضاء کند این ضرورت حدود دارد و اصولاً ضرورت در همه چیز نیست. اگر در اکثر مواقع ضرورت دارای جواز است، در حوزه دماع موجب جواز و بهانه جواز نمی‌شود.

آیت‌الله رشاد اذعان کرد: اگر کار علمی و دانش ورزی ما سبب سلب حیات از حیوان به غیر الحق باشد، گرچه بسیاری از فقها به صورت مطلق سلب حیات از حیوان را مجاز می‌دانند، ولی ما معتقدیم سلب حیات از حیوان به غیر الحق مجاز نیست. البته این‌که کجا مجاز می‌شود، بحث دیگری است. گرچه در همین بحث گاهی فایده آن قدر مهم می‌شود که در مقام سنجیدن سلب حیات از حیوان با آن چه کار علمی در زمینه زیست فناوری مترتب است، این مسأله اهم است از موضوع حفظ حیات حیوان که مهم است، در این صورت مسأله مجاز می‌شود ولی اگر به این حد نرسد معتقدیم صحیح نیست.

وی افزود: اگر احیاناً دانش ورزی در زمینه زیست شناسی و زیست فناوری موجب تخفیف کرامت ذاتی انسان شود و از بین رفتن حرمت مؤمن شود، خود به خود نمی‌تواند مجاز باشد. این‌که حکم ثانوی پیدا کند، مطلب دیگری است. مثلاً فرض کنید بخواهیم با تشریح جسد مؤمن کاری را انجام دهیم، مجاز نخواهد بود و حرام خواهد بود.

استاد حوزه علمیه تأکید کرد: اگر کار علمی در حوزه زیست فناورانه سبب خدشه در آبروی افراد شود – بدون در نظر گرفتن حکم ثانوی - اصل دانش ورزی محل تأمل است. اگر کار زیست فناورانه در قلمرو حیات سبب افشای اسرار دیگران شود، می‌توان به مثابه مانع تلقی شود و حکم دانش ورزی در زمینه زیست فناوری را تغییر دهد. البته ممکن است مواردی وجود داشته باشد که مجاز به این کار باشیم.

وی اضافه کرد: اگر کار دانش ورزی و پژوهش در قلمرو زیست شناسی سبب اضلال مردم و یا حتی دانشمند این عرصه شود، مثلاً دانشمندی که علم کافی ندارد، در این عرصه وارد شود و تصور کند خالق شده است – خلق تنها به دست خداست و هیچ کسی نمی‌تواند خالق باشد – و به سبب این تفکر یا خود در دامان شرک و کفر بیفتد یا مردم را در این دامان بیندازد، این می‌تواند حکم مسأله را تحت تأثیر قرار داده و قائل به حرمت شویم.

آیت‌الله رشاد تصریح کرد: موضوع دیگر اضرار به غیر است. اگر با مطالعه و پژوهش زیست فناورانه به غیر ضرر می‌زنیم، فرد را مبتلا به بیماری می‌کنیم. مثلاً فرنگی‌ها(غربی‌ها) برخی مطالعات خود را بر روی رنگین پوستان انجام می‌دهند، مع الاسف این انسان‌های مدعی تمدن و حقیقتاً وحشی از انسان‌های رنگین پوست در حد حیوانات آزمایشگاهی استفاده می‌کنند، این کار مجاز نیست.

وی ادامه داد: اگر به وسیله مطالعات زیست فناورانه به محیط زیست آسیب بزنیم، مثلاً منابع غذایی، دارویی و... نسل‌های آینده دچار مشکل شود، در این صورت حکم تغییر می‌کند. همچنین اگر کار علمی ما سبب نابود سازی مواهب و منابع حیاتی، افساد حیات زیست، تبدیل طیب به خبیث و... شود، در این صورت مجاز نیستیم.

انتهای پیام/