در گفت‌وگو با مفتاح_اندیشه بررسی شد؛
همایش ملی «علامه مصباح یزدی، فیلسوف علوم اجتماعی اسلامی»/ دلایل هشت‌گانه عدم تحقق اسلامی سازی علوم انسانی
با نگاه نپخته و بخشنامه¬ای و دستوری و مثلاً تغییر سرفصل یا تعداد واحدهای برخی از دروس دانشگاهی نمی‌توانیم به اسلامی سازی علوم انسانی برسیم؛ بلکه باید با چشم حکمرانی به این مسئله نگاه کنیم
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، همایش ملی «علامه مصباح یزدی(ره)؛ فیلسوف علوم اجتماعی اسلامی» اواخر آبان ماه سال 1400 همزمان با روز جهانی فلسفه برگزار می‌شود. به همین منظور با دکتر حسام الدین مؤمنی، قائم مقام دبیر علمی همایش گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه متن آن تقدیم حضور علاقه‌مندان می‌شود؛
مفتاح_اندیشه: آقای دکتر، اهداف شما از برگزاری همایش «علامه مصباح یزدی؛ فیلسوف علوم اجتماعی اسلامی» چیست؟
مؤمنی: برای پاسخ به این پرسش باید به مقدمه‌ای اشاره کنم؛ نکته نخست اینکه علامه مصباح یزدی در محضر بزرگانی چون آیت‌الله بروجردی، امام خمینی(ره)، علامه طباطبایی و آیت‌الله بهجت شاگردی کرده بودند و به همین دلیل از جامعیت علمی و عملی برخوردار بودند. یعنی در فقه، اصول، فلسفه، تفسیر، اخلاق، عرفان و سیاست از سرچشمه‌ها سیراب شده‌اند. همچنین تسلط بسیار خوبی بر فلسفه غربی داشته‌اند. به اینها نبوغ و استعداد بی‌نظیر خودشان را هم اضافه کنید.
از جهت دیگر اینکه شخصیت جامع علامه مصباح یزدی(ره) در برابر انحرافات اندیشه‌ای و سیاسی ساکت نبود و این باعث شد برخی جریانات سیاسی و دنباله‌هایشان و نیز اپوزیسیون داخلی و خارجی به گونه‌ای ناجوانمردانه و اخلاق‌شکنانه با ایشان رفتار کردند. این عوامل سبب شد تا شناخت جامعه نسبت به شخصیت علمی، فلسفی و اندیشه‌ای ایشان کم و تاحدودی خلاف واقع شود. در حالی که علامه مصباح یزدی، اسلام شناس جامع و کامل و اخلاقی و عرفانی و نیز متفکر و نظریه‌پرداز و فیلسوف بسیار آزاداندیش، عمیق و دقیقی بودند.
بر این اساس باید تلاش نمود و شخصیت والای علمی و سلوکی ایشان را نشان داد و از این‌رو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به محوریت پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی و گروه فلسفه و با همکاری برخی مراکز مهم علمی کشور از جمله پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC، شورای عالی انقلاب فرهنگی، موسسه امام خمینی(ره)، جامعه المصطفی، دانشگاه آزاد و دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تصمیم به برگزاری این همایش گرفت.
درباره اهداف هم باید بگوییم؛ نخستین هدف، معرفی شخصیت علمی و فلسفی آیت‌الله مصباح یزدی است. ایشان به فرموده مقام معظم رهبری انصافاً خلأ وجودی شخصیت علامه طباطبایی و علامه مطهری را در زمان کنونی پر کرده بودند. به همین دلیل ما باید براساس اندیشه‌های ایشان یک گفتمان سازی عمومی البته با روان سازی مطالب ایشان داشته باشیم. یعنی اولاً، جامعه را با اندیشه‌های ایشان آشنا کنیم و ثانیاً، اندیشه‌های ایشان را در تمام جامعه تسری دهیم.
هدف دوم این است که مقام و شخصیت علمی علامه مصباح را به جامعه علمی نشان دهیم، چرا که این موضوع نیز مورد غفلت واقع شده است. یعنی متأسفانه شخصیت ایشان خیلی پررنگ در هاله سیاست دیده شده است.
هدف سوم این است که دیدگاه‌ها و اندیشه‌های ایشان را برای جامعه علمی نشر داده و کاربردی کنیم. در هدف نخست به دنبال گفتمان سازی برای عموم مردم هستیم، ولی در هدف سوم به دنبال گفتمان سازی در میان جامعه علمی هستیم.
هدف چهارم نیز قدردانی از بزرگان و شخصیت‌های علمی - فارغ از دیدگاه‌های سیاسی - است که باید به عنوان یک سنت حسنه دنبال شود.
مفتاح_اندیشه: شما 10 محور برای همایش علامه مصباح انتخاب کرده‌اید، آیا ایشان در تمامی این محورها حرف نوی زده‌اند؟
مؤمنی: علامه مصباح در هر 10 محور نظر و حرف برای گفتن داشته‌اند؛ چرا که فیلسوف و اسلام شناس عمیق و جامع و کاملی بودند. ولی اینکه بگوییم در تمامی محورها دارای نظریه‌پردازی‌های جدیدی هستند، به نظر بنده این‌گونه نیست؛ بلکه در برخی محورها دیدگاه‌های ترویجی دارند. البته بدون شک ایشان در بسیاری از محورها دیدگاه‌های نوآورانه دارند و در برخی مباحث نیز همانند فلسفه اخلاق صاحب نظریه و صاحب مکتب هستند.
مفتاح_اندیشه: دیدگاه فقهی علامه مصباح در چه محوری مورد بررسی قرار می‌گیرد؟
مؤمنی: ذیل محور فلسفه حقوق اسلامی شخصیت فقهی ایشان را بررسی میکنیم.
مفتاح_اندیشه: مقداری درباره خروجی آثار مکتوب همایش، داوری آثار ارسالی، تعداد آثار ارسالی و زمان برگزاری همایش توضیحاتی دهید.
مؤمنی: همایش در 10 محور فلسفه علوم انسانی و اجتماعی اسلامی، فلسفه جامعه شناسی اسلامی، فلسفه سیاست اسلامی، فلسفه اخلاق و عرفان اسلامی، فلسفه حقوق اسلامی، فلسفه اقتصاد اسلامی، فلسفه مدیریت اسلامی، فلسفه روانشناسی اسلامی، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی و فلسفه تاریخ، تمدن و فرهنگ اسلامی از منظر علامه مصباح یزدی پذیرای مقالات پژوهشگران فاضل است.
مقالات ارسالی هم به صورت مجموعه مقالات و هم به صورت مقالات علمی و پژوهشی به چاپ خواهند رسید. همچنین تاکنون دو جلد کتاب با عنوان «قلمرو دین در مکتب علامه مصباح یزدی» و «اندیشه‌های علامه مصباح یزدی در پژوهش‌های حوزوی و دانشگاهی» به دبیرخانه همایش رسیده است.
تلاش ما بر کیفی سازی همایش است، چرا که ارزش علمی و اندیشه‌ای علامه مصباح بسیار گرانبها بوده و آثار خروجی همایش باید در حد شخصیت ایشان باشد. به همین دلیل ارزیابی‌ها بسیار دقیق صورت می‌گیرد و بر روی هر مقاله 3 مرحله ارزیابی انجام می‌شود.
تاکنون خوشبختانه استقبال خوبی شده و چندین مقاله کامل در محورهای گوناگون همایش از اساتید و دانشجویان حوزه و دانشگاه دریافت شده است. همچنین به دنبال این هستیم که مجموعه مصاحبه‌هایی از اندیشمندان مختلف درباره دیدگاه‌ها و نوآوری‌های علامه مصباح در زمینه علوم اجتماعی اسلامی گردآوری کنیم.
فرصت ارسال مقالات تا پایان شهریور ماه و زمان برگزاری همایش اواخر آبان ماه 1400 همزمان با روز جهانی فلسفه است. علاقه‌مندان نیز می‌توانند برای کسب اطلاعات بیشتر و ارسال آثار به آدرس اینترنتی mesbah.iict.ac.ir مراجعه کنند.
مفتاح_اندیشه: شما فرمودید شخصیت علمی علامه مصباح حتی در جوامع علمی نیز مورد غفلت واقع شده است، دلیل این امر چیست؟
مؤمنی: دلایل مختلفی دارد؛ یکی این است که فضاهای علمی و تفکری ما مقدار بسیار زیادی دچار سیاست‌زدگی و عصبیت جاهلی شده است. این مشکل بزرگی است که یقه جامعه علمی را گرفته است. از سوی دیگر گفت‌وگوهای علمی و فکری کاهش داشته است، اگر این گفت‌وگوها و کرسی‌های آزاداندیشی مقداری زیاد شود، بسیاری از مشکلات حل می‌شود. همچنین امروزه بخشی از علم و اندیشه از دل کتاب و مطالعه و تحقیق و عشق بیرون نمی‌آید؛ بلکه از فضای مجازی و حرف‌های زرد و شایعات و نگاه شغلی و پولی مایه می‌بندد و بنابراین طبیعی است که در پنجه هژمونی رسانه‌ای و فکری رقیب، بزرگان خودی را به حساب نمی‌آوریم.
مفتاح_اندیشه: مقداری خدمات علامه مصباح در اسلامی سازی علوم انسانی را تشریح کنید.
مؤمنی: از جمله کارهای علامه مصباح یزدی در راه اسلامی سازی علوم انسانی، برقراری ارتباط و گفت‌وگو با اساتید علوم انسانی و دانشگاه‌های ایرانی و خارجی بود.
اگرچه بزرگانی پیش از ایشان به صورت بخشی و جزئی به اسلامی‌سازی علوم توجه و اهتمام داشتند، اما علامه مصباح نخستین فردی بودند که علوم انسانی اسلامی را به گونه‌ای جامع مورد بحث و بررسی قرار دادند. استاد مصباح هم اسلام شناس کم نظیری بودند و هم اینکه علوم انسانی مدرن را به خوبی می‌دانستند.
ایشان بر اساس نگاه راهبردی به تأسیس مؤسسه در راه حق و بنیاد باقرالعلوم و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و تربیت شاگردان متخصص در علوم انسانی اسلامی و مدرن و تولید آثار علمی ارزشمند پرداختند و از این طریق خدمات ارزشمندی در زمینه اسلامی سازی علوم انسانی از خود برجای گذاشتند.
مفتاح_اندیشه: دیدگاه علامه مصباح در زمینه اسلامی سازی علوم انسانی چه بود؟
مؤمنی: به باور استاد مصباح علم دینی، علمی است که نخست؛ مسائل مشترک با اسلام داشته باشد؛ پس مثلا ریاضیات اسلامی و غیر اسلامی نداریم و دوم؛ در مبانی، اهداف و منابع با آموزه‌های اسلامی ارتباط و موافقت پیدا کند.
در نگاه ایشان علوم تا جایی که سخن از تبیین پدیده‌ها میکنند و همچنین علوم انسانی تا جایی که سخن از تشریح ماهیت یک پدیده انسانی یا اجتماعی و تبیین رابطه آن با دیگر پدیده‌ها میکنند، علم محض هستند. این علوم که تنها به توصیف واقعیات انسانی یا اجتماعی می‌پردازند، بین مسلمانان و غیرمسلمانان مشترکند. حال به محض آنکه پا را از توصیف فراتر گذاشته و در قلمرو ارزش‌گذاری، هنجاریابی و توصیه دستورالعمل‌های حقوقی، تربیتی و مانند اینها وارد شدیم؛ به مرزهای مشترک با دین قدم گذاشته‌ایم. در واقع اعتقادات، اخلاقیات و احکام دینی می‌توانند اصول موضوعه، پاسخ‌ها، و دستورالعمل‌ها را تحت تاثیر بگذارند.
مفتاح_اندیشه: احساس می‌شود تاکنون اسلامی سازی علوم انسانی خروجی موفقی نداشته، شما دلایل این موضوع را چه می‌دانید؟
مؤمنی: در این زمینه دقیق‌تر این است که بگوییم خروجی مورد انتظار به دست نیامده و این دلایل مختلفی دارد که دو دلیل اول به صورت عام مربوط به عدم پیشرفت ما در حوزه علوم انسانی و اجتماعی می‌شود و دلایل بعدی به طور خاص علوم انسانی اسلامی و بومی را دربرمی‌گیرد؛
نخست، عدم اهتمام به علوم انسانی و گسیل دادن نخبه‌ها به رشته‌های غیرعلوم انسانی در آموزش و پرورش و آموزش عالی؛ در حالی که جامعه‌ای که علوم انسانی و اجتماعی خلاقانه و باروری ندارد، به معنای واقعی کلمه باری به هر جهت است.
دوم، همین مقدار اندک نخبه علوم انسانی در سطح اساتید و دانشجویان هم که وجود دارند مورد کم توجهی و بی مهری واقع شده‌اند و به آنها بها داده نمی‌شود. برای نمونه بسیاری از مدیران و اثرگذاران حوزه‌های تخصصی مربوط به علوم انسانی و اجتماعی ما مهندس و پزشک و... هستند.
سوم، متأسفانه هنوز یک خودکم بینی و ما نمی‌توانیم در بین برخی از اساتید و به طبع آن دانشجویان علوم انسانی وجود دارد که نگاه و گوش ما به دهان غربی‌ها است و گویا ما علوم انسانی خوانده‌ایم که فقط ترجمه و تقلید کنیم و نه اندیشه‌ورزی و نظریه‌پردازی. البته این مطلب که ما کمتر بلدیم فکر کنیم و نظر بدهیم و خلاقیت به خرج بدهیم ریشه در آموزش و پرورش ما هم دارد.
چهارم، برخی از دیدگاه‌های اسلامی سازی علوم بسیار افراطی هستند و دایره علم را آنچنان لاغر گرفته‌اند که مرده و زنده‌اش قابل تشخیص نیست. تعدادی از مخالفان اسلامی سازی علوم انسانی نیز خیال میکنند تنها دیدگاه در زمینه اسلامی سازی علوم همین دیدگاه‌های افراطی هستند.
پنجم، جامعه علمی ما به اندازه کافی نسبت به اسلامی سازی علوم انسانی شناخت ندارد و به طبع قانع نشده است، به همین دلیل به ضرورت آن توجه ندارند. از این‌رو باید میان طرفین (معتقدین و منتقدین) اسلامی سازی علوم انسانی گفت‌وگو صورت گیرد. چرا که وقتی نسبت به اصل موضوع شناخت صحیحی وجود نداشته باشد، بدون شک تقابل‌ها نیز وجود خواهد داشت و بسط دیدگاه موافقان در جامعه علمی نیز حداقلی خواهد بود. برخی مخالفان، اسلامی سازی و بومی سازی علم را به معنی حرکت در پارادایم قرون وسطی اسلامی می‌دانند که این تفکر غلط ناشی از نبود گفت‌وگوی آزاد و منطقی است.
ششم، مباحث اندیشه‌ای و علوم انسانی و اجتماعی مسئله‌ای زمان بر است. نمی‌توانیم بگوییم در یک زمان خاصی علوم انسانی باید اسلامی شود، بلکه یک فرآیند و مسیری است که باید گام به گام طی کرد.
هفتم، با نگاه نپخته و بخشنامه‌ای و دستوری و مثلاً تغییر سرفصل یا تعداد واحدهای برخی از دروس دانشگاهی نمی‌توانیم به اسلامی سازی علوم انسانی برسیم؛ بلکه باید با چشم حکمرانی به این مسئله نگاه کنیم و برای رسیدن به وضع مطلوب علوم انسانی بومی باید اندیشید و برنامه‌ریزی نمود و یک حرکت فرایندی سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری و اجرا را سپری کنیم.
هشتم، در میان معتقدین به اسلامی سازی علوم انسانی، نظر واحدی وجود ندارد. به همین دلیل هر دیدگاهی اهداف خود را دنبال می‌کند. البته این نکته از جهت اینکه تضارب آراء میان نظرات گوناگون علم دینی صورت می‌گیرد، بسیار ارزشمند و بایسته است و سبب تقویت و پختگی این جریان می‌شود ولی به هر حال به لحاظ ظاهری منجر به کندی حرکت می‌شود.
انتهای پیام/