به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ حجت الاسلام و المسلمین محسن عباسی ولدی در یادداشتی به بررسی خطبه اشباح پرداخت که متن آن بدین شرح است؛

خطبه ای در نهج البلاغه وجود دارد که به خطبه اشباح معروف است که مملو از معارف توحیدی می‌باشد. در بخشی از این خطبه امیرالمومنین علی علیه السلام به صورت جزئی علم خداوند را برای ما بیان می کند. باید از زاویه عصمت خداشناس ترین انسان روی زمین بعد از پیامبرصلی الله علیه و آله یا هم‌طراز ایشان به این بحث ها نگاه کنیم.

حضرت در بخشی از آن می‌فرماید: «عالم السر من ضمائر المضمرین»؛ مضمر کسی است که یک چیزی را در خود نگه داشته و مثل یک راز با آن برخورد می کند و با هر کسی در میان نمی‌گذارد. امام می فرماید پروردگار از راز افرادی که با خبر است. «و نجوی المتخافتین»؛ خدا از نجوای کسانی که صدایشان را پایین می آورند تا کسی صدایشان را نشنود با خبر است. «و خواطر الرجم الظنون»؛ خواطر جمع خاطر یعنی چیزی که از ذهن و دل یک نفر می گذرد. رجم هم به معنای پرتاب کردن است. مدیریت خیال و گمان انسان دشوار است و اینقدر قوی است که گویی هر لحظه از طرف خود خیالات مختلفی را مانند سنگ به طرف ما پرتاب می کند.

بعضی از خیالات مدت های زیادی در ذهن توقف می کند و برخی مانند برق از ذهن عبور می کند. خداوند از همه این چیزهایی که خیال ما تولید می کند با خبر است. «و عقد عزیمات الیقین»؛ عقد به معنای گره ها و چیزهایی که بسته می شوند است. عزیمه که جمع آن عزیمات است به معنای تصمیم قطعی می‌باشد. هر تصمیمی که در عالم براساس قطع و یقین از طرف هر کسی گرفته می شود، خداوند به آن آگاه است. نه فقط تصمیمات بزرگ بلکه هر تصمیمی که انسان در وجود خود می گیرد خدا از آن با خبر است.

حال وقتی نمی دانیم که در ذهن و خیال این انسان ها چه می گذرد چگونه می‌خواهیم برای آنها نقشه تربیت طراحی کنیم؟ خیلی از مطالبی که در روانکاوی و روانشناسی گفته می‌شود صرفا ادعا است. چه کسی می تواند بفهمد فردا این انسان چه تصمیمی خواهد گرفت؟ حتی نسبت به اینکه یک لحظه دیگر چه تصمیمی می گیری، آگاه نیستی. اصلا تصمیم امروز خودتان با تصمیم فردای شما متفاوت است.

باید به چنین اشخاصی گفت: شما که ادعا دارید نقشه تربیت را برای عالم می کشید، در ابتدا یک نقشه تربیت برای خود طراحی کنید. آیا در این نقشه از فردای خودتان خبر دارید که چگونه نسبت به چیزهایی که امروز در موردشان فکر می کنید فکر خواهید کرد؟ برخی امور برای انسان خوشایند است که برنامه تربیتی خود را براساس آن ها تنظیم می کنید در حالی که ممکن است فردا این امور ناخوشایند بشود. وجود این نوسانات در زندگی انسان به این دلیل متغیرهایی است که براساس آن سبک زندگی و نقشه تربیت خود را طراحی می‌کند.

سپس حضرت در ادامه می‌فرماید: «و مسارق ایماض الجفون»؛ «مسارق» جمع مسرق به معنای مکان و زمان سرقت است. «ایماض» به معنای اشاره های مخفیانه می‌باشد و «جفون» نیز به معنای پلک های چشم است. خدا می داند که چه کسی و در چه مکانی به صورت مخفیانه به چیزی نگاه می کند.

چه تعداد انسان در طول شبانه روز در موارد متعدد نگاه مخفیانه می کند. حال خداوند به تک تک این موارد آگاه است. تو چه ادعایی در برابر خدا داری؟ «و ما ضمنته اکنان القلوب» اکنان به جاهایی گفته می شود که دیده نمی شود، اکنان القلوب منظور جاهایی در قلب است که کسی از آن خبر ندارد حتی نزدیک ترین فرد به انسان. حتی در مواقعی خود انسان نیز از آن بی خبر می‌باشد. همچنین گاهی اوقات از چیزی متنفریم که ماهیت آن برای ما روشن نیست، یا از چیزی می ترسیم ولی نمی دانیم چیست. پروردگاری که مورد پرستش ما است، عالم به عمق دل های می‌باشد. حال اگر او مسیر هدایت و تربیتی را معرفی کرده است با پشتوانه علم به این امور بوده، درحالی‌که انسان از آن اطلاعی ندارد.

«و غیابات الغیوب» غیابات جمع غیابه است به معنای قعر و ته چیزی. غیب هم به معنای چیزی است که با چشم دیده نمی شود. غیب درجاتی دارد، برخی موارد خیلی پنهان هستند و دور از دسترس بشر می‌باشند اما با این حال خدا از همه آن ها آگاه است. «و ما اصغت لاستراقه مصائخ الاسماع» هر چیزی که گوش ها دوست دارند دزدانه بشنوند را خدا از آن آگاه است، «و مصائف الذر» مصائف به معنای لانه های تابستانی است، ذر هم به معنای مورچه کوچک است.

خدا عالم به لانه های تابستانی مورچه ها نیز می‌باشد. «و مشاتی الهوام» مشاتی به معنای لانه های زمستانی است و هوام به معنای جانوران گزنده است. خدا به اینکه در فصل زمستان این حیوانات کجا می روند و لانه می‌سازند، آگاه است. چه میزان حشره و مورچه وجود دارند که لانه زمستانی ایجاد می‌کنند؟ همه را خدا می داند. «و رجع الحنین من المولهات» حنین به معنای ناله بلنداست. مولهات به زن های گفته می شود که از غصه زیاد گویی عقل خود را از دست داده‌اند؛ مانند زمانی که فرزند خودرا از دست داده اند. این زنان وقتی ناله می کنند صدایشان چقدر بلند است خدا از این هم باخبر است.

«و همس الاقدام» از صدای آهسته قدم ها هم باخبر است. «و منفسح الثمره من و لائج غلف الاکمام»؛ میوه ها هنگامی که شکوفه هستند در دل خود غلاف میوه دارند و خدا به تک تک آنها آگاه است.

در ادامه، مولا علی علیه السلام به مواردی اشاره می‌کند که حاکی از عمق علم الهی و ضعف انسان در علم این موضوعات است؛ لذا آنچه از این خطبه و توصیف علم الهی می‌توان برداشت نمود این است که برای طراحی نقشه تربیتی، نیازمند آگاهی به تمامی امور انسان و روابط پنج‌گانه انسان هستیم که این موضوع، نیاز به داشتن علم نسبت به ضمیر هر آنچه در عالم ماده و هر آنچه در عالم معنا است، می‌باشد. این امر ممکن نیست مگر برای خداوند تبارک و تعالی؛ از این رو این خطبه دلیل و سند محکمی است بر ناتوانی انسان نسبت به طراحی نقشه تربیتی.

انتهای پیام/

پی نوشت؛

[۱] خُطبه اَشباح یکی از خطبه‌های مفصل نهج‌البلاغه که با خداشناسی آغاز شده و با دعای طلب رضای خدا به پایان می‌رسد. این خطبه در نهج‌البلاغه کامل نیست و فقط بخشی از سخنرانی امام علی علیه السلام در آن آمده است. ابن ابی الحدید، استعاره‌ها و کنایه‌های این خطبه را نشانه برتری گوینده خطبه نسبت به دیگران می‌داند.