به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ علی سعیدی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه در رابطه با ضرورت وجود بازار سرمایه در ایران باید کمی تأمل شود، گفت: برای رونق تولید و اشتغال طبیعتاً به تأمین سرمایه و سرمایه‌گذاری نیاز داریم و بدون تأمین سرمایه امکان تولید و ایجاد اشتغال وجود ندارد. منتهی اینکه تأمین سرمایه از طریق بازار سرمایه اتفاق بیفتد محل بحث است.   وی افزود: نظریات مدرن که غالباً منبعث از نظام سرمایه‌داری است به دنبال این است که برای هر چیزی بازار تعریف کند، یعنی می‌خواهد تئوری بازار را در همه عرصه‌ها و ساحت‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی تعریف کند.   این کارشناس اقتصادی ادامه داد: وقتی از تأمین سرمایه سخن گفته می‌شود باید پروژه یا کار اقتصادی در واقعیت رقم بخورد تا ناظر بر این پروژه سرمایه مورد نیاز اعم از سرمایه نقدی و اعتبارات لازم تأمین شود و دارندگان سرمایه و اعتبارات بیایند و این کار را به صورت مشارکتی راه‌اندازی کنند.  

ورود به بازار سرمایه با انگیزه سوداگرایانه

سعیدی در این رابطه عنوان کرد: اما وقتی تأمین سرمایه برعهده بازار گذاشته ‌شود، کسانی وارد این عرصه خواهند شد که لزوماً ممکن است سرمایه زیادی به منظور تأمین سرمایه در اختیار نداشته باشند یا اصلاً نیازی به تأمین سرمایه احساس نکنند و صرفاً فقط با انگیزه‌های سوداگرایانه وارد می‌شوند کما اینکه در خیلی از بازارهای دیگر مشاهده شده کسانی وارد بازار می‌شوند که نه نیاز به آن کالا دارند و نه حتی خودشان تولیدکننده آن کالا محسوب می‌شوند، منتهی میان تولیدکننده و مصرف‌کننده نهایی واسطه قرار می‌گیرند.   وی با بیان اینکه تعداد بسیار زیاد واسطه‌ها، عمق بازار را شدت می‌بخشد، گفت: در نظام سرمایه‌داری نگاه مثبت به عمق بازار و تعداد زیاد واسطه‌ها وجود دارد و آن را دلیلی برای ایجاد رقابت و افزایش کارایی بازار می‌دانند اما اگر مقداری مبنایی‌تر به موضوع نگاه کنیم متوجه خواهیم شد اتفاقاً تعمیق این بازارها افزایش سفته‌بازی را به دنبال دارد و باعث می‌شود فاصله بین دارنده وجوه مازاد و نیازمند به وجوه مازاد تشدید شود و وقتی این فاصله افزایش یابد، سفته‌بازها هستند که سود می‌برند و حاصل دسترنج دارنده سرمایه را تصاحب می‌کنند و مصرف‌کننده و نیازمند واقعی سرمایه برای تولید و اشتغال را هم تحت فشار قرار می‌دهند.   عضو هیئت علمی دانشگاه قم تأکید کرد: عمق‌بخشی به بازار باعث گران‌تر شدن سرمایه می‌شود، درصورتی‌که ما به دنبال تسهیل فرآیند تأمین سرمایه هستیم.   سعیدی با بیان اینکه عده‌ای در بازار سرمایه، سرمایه‌ها را با هزینه اندکی تجهیز می‌کنند ولی عملاً با هزینه‌های بیشتر آن سرمایه‌ها را در اختیار تولیدکننده قرار می‌دهند، گفت: در چنین شرایطی وضعیت تأمین مالی بغرنج‌تر خواهد شد و از سوی دیگر سودهایی که در این بین رد و بدل می‌شود موجب تورم و افزایش سودهای کاذب می‌شود که صرفاً این سود ناشی از افزایش عمومی قیمت‌هاست.  

عمق‌بخشی به بازار سرمایه اقدامی بر ضدتولید

وی با بیان این مطلب که برخلاف باور مرسوم در جامعه و اظهارنظر مسئولان و رسانه‌ها، عمق‌بخشی به بازار تأمین سرمایه را بهبود نمی‌بخشد، تأکید کرد: تجربه تاریخی در کشورمان نشان می‌دهد از سال ۸۴ که سازمان بورس و اوراق بهادار تشکیل و روز به روز بر عمق آن افزوده شده است اما آن زمان که عمق زیادی نداشت بیشتر به تولید خدمت می‌کرد تا اکنون که عمقش زیاد است. در این دو دهه تقریباً بازار سرمایه کمکی به تولید نکرده بلکه مشکل تأمین سرمایه واحدهای تولیدی رو به وخامت گذاشته و از سوی دیگر وقتی اوراق بهادار اسلامی وارد چرخه تأمین مالی و ساز و کار بازار سرمایه قرار می‌گیرد مایه سفته‌بازی می‌شود.   عضو هیئت علمی دانشگاه قم ادامه داد: بین ادعا تا عمل خیلی فاصله است، مثلاً فردی اعلام می‌کند که می‌خواهد به شما خدمت کند اما در عمل جیب شما را می‌زند. فقط کافی است بر اساس شواهد و قرائن و اطلاعات بررسی کنید بازار سرمایه تا به امروز چه خدمتی به تولید کرده که اگر نبود چه اتفاقی می‌افتاد؟   سعیدی معتقد است که یکی از عوامل مؤثر در تشدید تورم خود بازار سرمایه است و همواره سفته‌بازی در ذات بازار سرمایه بوده و خواهد بود و نمی‌توان سفته‌بازی را از بازار سرمایه حذف کرد.  

راه‌حل چیست؟

وی به منظور اصلاح بازار سرمایه به عنوان یکی از ابزارهای تأمین مالی راهکاری ارائه داد و گفت: تأمین مالی در نظام متعارف اقتصاد مدرن مبتنی بر بدهی بوده ولی در نظام اقتصاد اسلامی تأمین مالی مبتنی بر دارایی انجام می‌شود که اوراق صکوک هم مبتنی بر دارایی است. در اقتصاد اسلامی بر بخش واقعی اقتصاد تأکید شده، یعنی کسی که می‌خواهد سرمایه‌گذاری یا تأمین مالی انجام دهد باید بداند سرمایه‌اش در چه پروژه‌ای سرمایه‌گذاری می‌شود و ضمن پذیرش ریسک باید شفافیت بر فضای تأمین مالی حاکم باشد. فرد سرمایه‌گذار با هرمیزان سرمایه باید بداند پولی که سرمایه‌گذاری می‌کند در کجا هزینه می‌شود و امروز با زیرساخت‌های فناورانه که در دسترس است به راحتی می‌توان شفافیت را بر فضای تأمین مالی پروژه‌ها حاکم کرد.  

صدور مجوز تملک به سرمایه‌گذاران خارجی راهکاری برای جذب سرمایه

این پژوهشگر اقتصاد اسلامی یادآور شد: در سیستم بانکی این اصل را رعایت نکرده‌ایم و امروز نتیجه‌اش بحرانی شده که در نظام بانکی قابل مشاهده است، چون اساس بانکداری بدون ربا مبتنی بر سرمایه‌گذاری در بخش واقعی اقتصاد است و از سودی که از آن حاصل می‌شود، میان سرمایه‌گذاران و سپرده‌گذاران توزیع سود صورت پذیرد ولی منتهی بی‌دقتی و نبود تناظر با بخش واقعی اقتصاد غفلت‌هایی را به وجود آورده و لذا مشاهده می‌کنیم که امروز بانک‌ها به راحتی خلق پول از هیچ انجام می‌دهند و بر شدت شکاف طبقاتی افزوده‌اند.   سعیدی گفت: در ادبیات اقتصادی آمده که بازار سرمایه یک بازار شکننده محسوب می‌شود، یعنی به صورت حباب‌گونه افزایش قیمت یافته و یکباره این حباب تخلیه شده و افت ارزش بازار اتفاق می‌افتد و این رفتار مشابه چند سال دیگر تکرار می‌شود. این ذات بازار سرمایه است و به حکومت و نظام سیاسی ارتباطی ندارد و حتی بزرگترین اقتصادهای جهان هم گرفتار آن هستند و در آمریکا در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ چنین اتفاقی رخ داده است.   وی تأکید کرد: وقتی ارتباط بخش مالی با بخش واقعی اقتصاد قطع شود، فی‌نفسه بخش مالی خودش اصالت پیدا می‌کند و دیگر نه تنها به تولید خدمتی نمی‌کند بلکه مایه ایجاد تورم هم می‌شود یا توزیع نابرابر را به دنبال دارد. پس شاخص‌های اقتصادی را بازارهای مالی برهم می‌ریزند.   این کارشناس اقتصادی گفت: یکی از حکمت‌های تحریم ربا این است وقتی پول مایه کسب درآمد قرار می‌گیرد بدون اینکه تجارت و تولیدی اتفاق بیفتد، باعث می‌شود بخش پولی رشد پیدا کند بدون اینکه در بخش واقعی اقتصاد اتفاق خاصی رخ داده باشد.   سعیدی در پایان عنوان کرد: پس باید از تأمین مالی شرکتی یا سهام‌محور به سمت تأمین مالی پروژه‌ای حرکت کنیم، یعنی به جای اینکه سهام شرکت‌ها را خریداری کنیم و در نهایت معلوم نشود آن شرکت در چه پروژه‌هایی سرمایه‌گذاری کرده، پروژه‌ای تعریف شود و سرمایه‌گذاری در آن پروژه سرمایه‌گذاری کنند.