به گزارش خبرنگار پایگاه خبری علوم انسانی مفتاح، به نقل از خبرگزاری حوزه علمیه خراسان؛ آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در آیین اختتامیه کنگره بین‌المللی مرحوم آیت‌الله العظمی میرزای نائینی(ره) با شعار «میرزای نائینی؛ استوانه فقاهت، معنویت و سیاست»، با تأکید بر لزوم بازخوانی اندیشه این فقیه بزرگ در بستر زمانه معاصر، گفت: نائینی را نه تنها در دوره خود، بلکه در قامت فقیهی ببینیم که اگر امروز در میان ما بود، چه می‌کرد و چگونه نقش خود را در فضای فکری و اجتماعی ایفا می‌نمود.

شرح روند علمی و اجرایی کنگره  

آیت‌الله علیدوست در بیان پیشینه فعالیت‌های علمی کنگره اظهار داشت: برگزاری این پدیده ارزشمند از پنج سال پیش آغاز شد و پنج کمیته اصلی در حوزه‌های فقه و اصول، اندیشه سیاسی، سیره و زندگی، علوم قرآن و حدیث و مبانی کلامی تشکیل شد. در رأس هر کمیته، چهره‌های برجسته و متخصص آن رشته حضور یافتند و صدها نفر به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در این فرآیند علمی سهیم بودند. وی افزود: حاصل تلاش‌های صورت‌گرفته، تدوین مجموعاً چهل‌وهفت جلد کتاب شامل چهل جلد موضوعی، پنج جلد مجموعه مقالات، یک جلد چکیده و یک جلد مدخل بوده است که از میان سیصد مقاله ارسال‌شده به دبیرخانه، صد مقاله برگزیده و تألیف شد. این مجموعه‌ها اکنون به صورت رسمی در پنج جلد به چاپ رسیده و در اختیار محققان قرار گرفته است. دبیر علمی کنگره ضمن قدردانی از تلاش‌های گسترده علما و اساتید درگیر در این فرآیند، تصریح کرد: برخی بزرگان شبانه‌روز برای تحقق اهداف علمی این کنگره کوشش کردند و سزاوار است از آنان با احترام و تقدیر یاد شود. وی به سیاست علمی کلی حاکم بر روند تحقیق اشاره کرد و گفت: از ابتدا تصمیم گرفتیم نائینی را «آنگونه که بود» و بدون هیچ‌گونه گزینش یا بازسازی ارائه کنیم تا آثار وی با اصالت بیان و بی‌هیچ تعدیل یا تفسیر رسانه‌ای در اختیار جامعه علمی قرار گیرد.

بازخوانی نائینی در بستر عصر حاضر

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با تحلیل دیدگاه‌های نائینی در فقه، اصول و سیاست بیان داشت: آثار او از یک سو بر اصالت فقه و سنت شیعی در عرصه سیاست تأکید می‌کند، امری که به روشنی در فرمایشات مقام معظم رهبری نیز بازتاب یافته است، و از سوی دیگر، با انواع استبداد از جمله استبداد دینی و تنگ‌نظری‌های فکری به شدت مقابله می‌کند. آیت‌الله علیدوست با اشاره به ظرفیت حوزه علمیه خراسان، افزود: خوشبینم که مدیریت کلان فعلی حوزه خراسان می‌تواند میرزا نائینی را صد سال به جلو آورد و افکار او را در قالب اندیشه‌های روز مورد گفت‌وگو قرار دهد. نائینی اگر امروز بود، همچنان بر دو عنصر بنیادین تأکید می‌کرد: حفظ اصالت فقه و رعایت مقتضیات معاصرت. هر کدام از این دو اصل اگر کمرنگ شود، جامعه علمی دچار آسیب می‌گردد، زیرا ناموس فقاهت شیعه مبتنی بر انضباط فقهی است و نباید به هیچ بهانه‌ای از روش‌های متقن فقاهت جواهری فاصله گرفت. وی افزود: فقه سنتی به معنای جمود نیست، بلکه در آثار فقهای بزرگ چون شیخ طوسی، شیخ مفید، علامه حلی، محقق ثانی و شهید اول، نائینی و دیگران، جمع میان اصالت، عمق و نواندیشی دیده می‌شود. وی با اشاره به برخی مباحث اصولی برجسته، از جمله قاعده ملازمه میان ادراک عقل و حکم شرع، تأکید کرد: مرحوم نائینی، برخلاف برخی معاصرین که تنها به ظاهر بحث پرداخته‌اند، معنا و عمق این قاعده را فهم کرده و حتی در مستحبات نیز اصل عقلانیت را جاری دانسته است. دفاع او از عقلانیت شرعی و فقهی نشانگر تأکید بر اصالت و معاصرت در کنار هم است. آیت‌الله علیدوست در ادامه با اشاره به گستره فقه و شریعت در اندیشه نائینی گفت: از نظر این فقیه ژرف‌نگر، باید ساحت قانون‌گذاری و اجرا از یکدیگر تفکیک شود و مجلس شورای اسلامی به جای صدور احکام، در حوزه برنامه‌ریزی کلان ایفای نقش کند. این نگاه، ریشه در تلاش نائینی برای تعریف دقیق جایگاه فقاهت، اجتهاد و عقلانیت در نظام اجتماعی دارد و زمان آن رسیده است تا حوزه‌های علمیه به ویژه حوزه خراسان این مباحث را به صورت زنده و روزآمد مطرح کنند. عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تأکید کرد: حوزه علمیه اگر می‌خواهد بالنده بماند، باید میرزا نائینی امروز را بشناسد، او را در متن قرن پانزدهم بیاورد و آن اندیشه زنده را به گفت‌وگو در سطح فقاهت معاصر تبدیل کند. آیت‌الله علیدوست در ادامه سخنان خود با اشاره به ضرورت بازخوانی اندیشه‌های مقام معظم رهبری در شرایط امروز، بر نقش حوزه علمیه خراسان در پیشبرد این جریان فکری تأکید کرد و پیشنهاد داد: کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» در قالب درس خارج مورد توجه جدی قرار گیرد تا این میراث فکری به صورت فعال در مباحث فقه سیاسی معاصر حضور یابد. وی بیان داشت: انتخاب حوزه علمیه مشهد برای عهده‌داری این طرح می‌تواند نقطه آغاز پررنگی در حرکت علمی حوزه‌ها باشد، مشروط بر آنکه اداره و تدریس چنین درسی بر عهده اساتیدی قرار گیرد که از گفتمان فقه سیاسی و مباحث روز آگاهی عمیق داشته باشند. آیت‌الله علیدوست در پایان خاطرنشان کرد: امروز نیازمند آنیم که در کنار بزرگ‌داشت جایگاه آیت‌الله نائینی در قله‌های فقه و اندیشه سیاسی، به بازسازی تفکر او در زمینه مسائل معاصر بپردازیم و ببینیم اگر نائینی خود در شرایط امروز حضور داشت چه رویکردی اتخاذ می‌کرد.