حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با بیان این که یکی از مولفه های مهم در دنیای تجدد، پدید آمدن مفهوم ملت و دولت بود و آغاز تجزیه امپراطوری عثمانی در جنگ جهانی اول حوزه نجف را وارد یک دوره تازه کرد، گفت: اولین واکنش حوزه ی نجف در بحث ملت و دولت، مقاومت در برابر تجزیه امپراطوری عثمانی است.

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، حجت الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی، استاد درس خارج حوزه علمیه خراسان در نشست «بازخوانی آراء علمای نجف در مواجهه با مشروطه و تجدد با تاکید بر آراء میرزای نائینی (ره)» در مجتمع فرهنگی اقامتی آفتاب ولایت گفت: حوزه علمیه نجف به عنوان یکی از چند مرکز آموزشی جهان تشیع از ابتدا تا عصر حاضر حداقل دو دوره یعنی هجرت اجباری شیخ طوسی و هجرت شاگردان وحید بهبهانی را پشت سر گذاشته است.

وی با بیان این که در دوره ابتدایی با هجرت اجباری شیخ طوسی از بغداد به نجف شکل گرفت و از طریق فرزندان و شاگردان شیخ طوسی این حوزه آرام آرام تشکیل می شود؛ از سوی دیگر رونق حوزه نجف در دوره اول خود با جابه جایی علمای شیعه از نجف به حله در حدود قرن هفتم کم کم کمرنگ می شود تا اینکه مدرسه حله جای خود را به مدرسه جبل عامل می دهد.

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با بیان این که دوره دوم حوزه نجف با هجرت شاگردان وحید بهبهانی به نجف آغاز شد چراکه وحید بهبهانی با استقرار در کربلا بساط تقابل علمی و اجتماعی با اخباریون را گسترد و کم کم حوزه ی درسی و علمی بهبهانی از طریق شاگردان به نجف منتقل شد و بنابراین باید بهبهانی را آغازگر دوره دوم حوزه ی علمیه نجف دانست.

استاد درس خارج حوزه علمیه خراسان با بیان این که امروز نیز همچنان ما حوزه علمیه نجف را در دوره دوم آن ملاحظه می کنیم و این سیر اساتید و شاگردان در دوره ی دوم آن بچشم می خورد، ابراز کرد: تحلیل حوزه نجف در روزگار ما به معنای برشی از دوره ی دوم حوزه علمیه نجف است و دوره دوم مدت ها پیش تر از ورود تجدد به دنیای اسلام آغاز شده اما بخش میانی دوره ی دوم حوزه ی نجف مصادف با هجوم کشورهای اروپایی به سمت کشورهای اسلامی و دوره ی تجددگرایی است.

وی افزود: منظور از تجدد، خصلتی است که در یک بازه تاریخی عارض به جهان اسلام شد و در حقیقت تجدد یک ویژگی است که با ورود صاحبان دنیای تجدد از طریق لشکرکشی نظامی و صادرات کالا به کشورهای اسلامی آغاز می شود.

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با بیان این که بعضی دوران تجدد را در زمان حکومت شاه عباس صفوی و بعضی هم در اوایل دوره ی ناصرالدین شاه قاجار می دانند و این تجدد عناصر و ارکانی دارد که این ارکان و عناصر شامل مباحث اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و در حوزه ی علم و فناوری است، بیان کرد: بنابراین وقتی درباره ی تجدد سخن می گوییم باید به یک منظومه از آن دقت کنیم که این منظومه در ابعاد و مولفه های مختلف قابل تعریف است.

استاد درس خارج حوزه علمیه خراسان در ادامه در رابطه با تنوع خاستگاه های موثرین در حوزه علمیه نجف اظهار کرد: حوزه علمیه نجف چون حوزه مادر است، در دوره ی دوم مرکز بلامنازع تحصیلات عالی حوزویان بود؛ در حقیقت حوزویانی با خواستگاه های ایرانی یا عرب به نجف هجرت می کردند که این تنوع خواستگاه در حوزه نجف باید مورد ملاحظه باشد.

وی با بیان این که تنوع مذاق ها و مسلک های علمی یکی دیگر از عناوینی است که در حوزه علمیه نجف دیده می شود، گفت: امروز در نجف از همه نهضت های فکری حضور داشته و گاها با دیدگاه هایی مقابل یکدیگر بنا هستند؛ به عنوان مثال در نجف کرسی های عمیق فلسفه و عرفان و گرده ها و تفکرات مخالف نیز حضور دارد و همچنین در ابعاد سیاسی می توان گفت به عنوان مثال افراطی ترین مشروطه طلبان و افراطی ترین مشروطه ستیزان در نجف حضور داشتند.

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با اشاره به تأثیرات حضور تفکرات مختلف در نجف بیان کرد: در جریان مشروطه می بینیم که نزاع های فکری به نزاع های اجتماعی تبدیل می شود و طرفین از نقد آرای یکدیگر کم کم به مثبوت سازی اجتماعی طرف مقابل روی می آورند و هر کدام از طرفین متهم به ترور شخصیت های مقابل خودشان می شوند.

استاد درس خارج حوزه علمیه خراسان ادامه داد: در دوره ی مشروطیت گزاره های متنوعی از ترور اشخاص ذی نفوذ و صاحب رأی داریم و اینکه این یک حرکت هدفمند متمرکز بوده و مربوط به تشکل های گوناگون می شود مورد اختلاف است.

این محقق و پژوهشگر اسلامی در رابطه با مولفه های تجدد و واکنش حوزه علمیه نجف اظهار کرد: مهم ترین این مولفه ها، مولفه های سیاسی است که مشروطه یکی از آنهاست و یکی دیگر از این مولفه های سیاسی، اجتماعی مسأله ی پارلمان و به اصطلاح دیگر محدودسازی قدرت متمرکز و قدرت پادشاهی است که این از آورده های دنیای مدرن به شمار می آید.

وی افزود: در حقیقت در دنیایی که پادشاه به صورت مطلقه نمی تواند حکم کند لذا مشروطه یا نظام پارلمانی در عرف مردم ایران به عنوان عدالت خانه مطرح می شود یعنی جایی که بتواند از پادشاه تظلم کند و در کنار این نظام پارلمانی قوانین مدون نیز مطرح شد و دنیای غرب نیز برای محدود کردن قدرت های مطلقه، قوانین مصوب را مطرح کردند.

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با بیان این که مولفه ی دیگری که در دنیای تجدد مطرح شد پدید آمدن مفهوم ملت و دولت بود و آغاز تجزیه امپراطوری عثمانی در جنگ جهانی اول، حوزه  نجف را وارد یک دوره تازه کرد، افزود: در این دوره مفهومی به نام دولت که با امپراطوری، پادشاهی و خلافت متفاوت است و مفهومی دیگر با نام ملت شکل گرفته بود.

این محقق و پژوهشگر اسلامی با بیان این که اولین واکنش حوزه ی نجف در بحث ملت و دولت، مقاومت در برابر تجزیه امپراطوری عثمانی است و پیش بینی علمای نجف این بود که شکل گیری دولت-ملت های محلی بر اساس قراردادها صرفا بهانه ای است برای دولت های غربی تا جلوی قدرت دنیای اسلام را بگیرد، بیان کرد: در حقیقت تحلیل آنان این بود که حتی از مراکز مذهبی که می توانست در خدمت این دولت-ملت های جدید قرار بگیرد گذشتند.

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی در رابطه با اولویت اول علمای نجف در مقابل تجزیه ی امپراطوری های مسلمان و تشکیل دولت های خُردتر گفت: اولویت اول علمای نجف در مقابل تجزیه امپراطوری های مسلمان مقاومت بوده است و سعی می کردند تا حد ممکن زیر بار مفهوم دولت و ملت نروند. در بحث نهادها و سازمان های مدرن سیاسی یا به تعبیر دقیق تر حاکمیتی یعنی ارتش، پلیس، احزاب و همچنین وزارتخانه ها می شود گفت با توجه به اینکه دولت های مرکزی تازه تأسیس شده خود را نیازمند برقراری امنیت می دیدند واکنش اولیه علمای نجف و ایران، عدم مخالفت با نهادهای مدرن دولت مرکزی بود لذا کمتر می بینیم که با داشتن ارتش یکپارچه، پلیس یا تقسیم کار در وزارتخانه ها مخالفت کنند.

وی با بیان این که البته در شکل اجرایی آنها مخالفت های کم و بیش داشتند، بیان کرد: علما همچنین نسبت به سازمان آموزش پرورش مخالفت هایی کردند چراکه درسی که در آنها تدریس می شد با تعالیم اسلامی ناسازگاری داشت و ناظر به فرهنگ مسلمانان ایران و عراق نبود و ارزش گذاری مثبت نسبت به فرهنگ غربی داشت؛ بنابراین مدارس جدید خیلی دیر توسط علما پذیرفته شد یعنی تقریبا تا دوران انقلاب اسلامی اکثر علمای نجف حاضر نبودند فرزندان خود را به مدارس جدید ببرند و نهایتا سعی کردند این خلأ را با تأسیس برخی مدارس غیردولتی جبران کنند.

این محقق و پژوهشگر اسلامی با اشاره به حوزه های علمیه ایران گفت: نظام جدید حوزوی ایران کاملا اقتباس شده از حوزه نجف است؛ ما امروز برنامه ریزی کنونی علمی و تحصیلی حوزه علمیه ایران را مدیون حوزه ی علمیه نجف هستیم و کتاب های درسی که امروز مورد استفاده حوزویون ما قرار می گیرد، نوشته علمای برجسته حوزه ی نجف است.

انتهای پیام/

منبع: حوزه