آیت الله احمد عابدی میهمان چهارمین نشست از سلسله همایش‌های فقه مضاف بود که توسط موسسه فتوح اندیشه با همکاری دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار گردید.
مغالطه است اگر بگوییم ورود به مسائل فقه مضاف بر عهده فقیه حاکم است و فقه وظیفه‌ای ندارد
آیت الله عابدی ضمن اعلام ناخرسندی از عملکرد حوزه های علمیه و تصریح به کم کاری آنان در بحث امنیت در پاسخ به این پرسش که «برخی فقها معتقد هستند ورود به مسائل فقه مضاف نظیر همین مباحث فقه امنیت و تشخیص آن، تنها بر عهده فقیه حاکم است و ورود به این مباحث وظیفه فقه ما نیست.» اظهار داشت: این استدلال ها مغالطه است، جواب آن هم بسیار ساده است. جاهایی حکم ثانوی بر حکم اولی مقدم است و در برخی موارد نیز حکم اولی بر ثانوی.
به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، پنج شنبه چهارم بهمن ماه 1397، آیت الله احمد عابدی میهمان چهارمین نشست از سلسله همایش‌های فقه مضاف بود که توسط موسسه فتوح اندیشه با همکاری دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار گردید.
وی در این همایش به ایراد سخن در مقوله فقه امنیت پرداخت که خلاصه آن در ادامه ارائه می‌گردد.
اهمیت و جایگاه امنیت
آیت الله عابدی در آغاز سخن در تبیین نقش و جایگاه مقوله‌ی «امنیت» در منظومه فقاهتی شیعه گفت: از ابتدای کتاب الطهاره تا انتهای کتاب الدیاه حدود پانصد آیه به عنوان آیات الاحکام مطرح می باشد، این در حالی است که در قرآن کریم برای امنیت و انواع و اقسام آن حدود ششصد آیه داریم. در روایات نیز نسبت همین گونه است. مباحث جهاد و امنیت از کل فقه بیشتر آیه دارد که این ها حاکی از اهمیت امنیت است.
وی افزود: از طرفی دیگر مردم نیز اولین چیزی که از حکومت ها انتظار دارند امنیت است، حاکم شاه باشد یا غیر شاه، فرقی ندارد. همچنین علما و مراجع، امنیت برایشان یک اولویت درجه اول و بلامنازع است. حضرت امام خمینی(ره) در این زمینه می فرماید «حفظ نظام از اوجب واجبات است.» این نظام یعنی نظام امنیت مردم. امنیت مردم است که از حج و نماز مهم‌تر است، حجی که اگر کسی بجای نیاورد، در هنگام مرگ به او گفته می شود «مت یهودیا او نصرانیا...»
استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ادامه با بررسی قرائن مربوط به اهمیت امنیت، به بیان نمونه هایی از سه دسته نشانه های اهمیت امنیت، به شرح زیر پرداخت؛
الف) ذهنیت علما در مورد امنیت
امام خمینی(ره) بعد از نوشتن قانون اساسی بیان کرد: همه در انتخابات شرکت کنند و به این قانون رأی دهند. بعد از ده سال امام دستور نوشتن متمم قانون اساسی را داده و گفتند بعضی از قوانین قبلی از اول خلاف شرع بودند و من هم از اول با آن مخالف بودم و باید اصلاح شود. دلیل این نحوه رفتار آن است که کشور بدون قانون، دچار بی نظمی شده و امنیت به هم می خورد، ولی قانون ایجاد امنیت می کند ولو خلاف شرع باشد.
حضرت آیت الله اراکی(ره) که پس از امام راحل (ره) مرجع تقلید شدند، در طول ایام قبل و بعد از انقلاب تنها یک بار اطلاعیه دادند و آن هم راجع به قانون اساسی بود که فرمودند «من بعضی از جاهای این قانون را مطالعه کردم و آن جاهایی را که مطالعه کردم، معمولاً خلاف شرع نبود، اما واجب است همه در رأی گیری قانون اساسی شرکت کنند.» حکم وجوب از طرف ایشان اهمیت امنیت را می رساند.
حضرت آیت الله گلپایگانی(ره) در مورد استفاده از منازل خالی از سکنه مردم در مرزها هنگام جنگ، نماز خواندن در آن ها و استفاده از مواد غذایی موجود در آن ها فرمودند «مردم راضی هستند و اگر راضی نبودند، بنده اجازه می دهم که شما استفاده کنید؛ به شرطی که جنگ کنید.» ایشان در مورد دیگری مربوط به انتخاب فردی برای امامت جمعه شهرستان گلپایگان نیز فرمودند: «بروید از امام خمینی (ره) بپرسید و بر من حرام است در مقابل ایشان اظهار نظر کنم.» مقایسه این دو رفتار از ایشان که یکی در اوج صراحت در عین این‌که دیگری محول نمودن تشخیص به حاکم است، نیز نشانگر اهتمام شدید به امنیت است.
ب) سیره اهل بیت(ع) در روایات در مورد امنیت
همسر پیامبر خدا(ص) می گوید «روزی پیامبر اکرم(ص) در خانه به دنبال یک چوب بود، برای کور کردن چشم کسی که از دیوار خانه مخفیانه داخل را می نگریست. یعنی امنیت اینقدر مهم است که حتی می شود به خاطر آن چشم کور کرد. پیامبر اکرم(ص) هر زمان از مدینه حرکت می‌کردند، چه برای جنگ چه برای مسافرت، مردم می‌دانستند ایشان توریه می کنند به غیر مسیر و مقصدی که عزمش را دارند، این کار ایشان، به منظور رعایت جهات امنیتی سفر بود.
حضرت علی(ع) با گماردن مأموران ویژه ای در ورودی شهر کوفه، ورودی ها و خروجی ها و مقصد و مبداء رفت و آمدها و هدف نقل و انتقالات را ثبت و کنترل می کردند و به آمار گیری حاضرین در شهر و رصد حرکت ها و تغییرات نامتعارف می پرداختند.
فردی به امام سجاد(ع) عرض کرد همسر شما دشمن حضرت علی(ع) است و به ایشان توهین می کند. حضرت فرمودند «باید تحقیق کنم. گفتند: من از خانه بیرون رفته مخفیانه وارد خانه و در جایی مخفی می‌شوم. بعد تو بیا و با وی پیرامون امیرالمومنین(ع) گفت و گو کن. پس از مشاهده بی احترامی او به حضرت علی(ع) امام(ع) از محل اختفا بیرون آمد و او را طلاق دادند. این نشان از اهتمام ویژه ایشان به بحث امنیت و مقابله با نفوذ دارد.
مفهومی شناسی و تعریف امنیت
این مدرس برجسته سطوح عالی حوزه قم در ادامه بازشناسی مفهوم کلیدی بحث را چنین تبیین نمود: «امنیت» با کلمه ایمان از یک ماده و با ماده‌های اسلام و سلام قریب المعنی است. ایمان یعنی امنیت در برابر آتش جهنم. سلام کردن یعنی از ناحیه من به شما آسیبی نمی‌رسد. امنیت دو جنبه معنایی دارد: امنیت به معنای سلبی و امنیت به معنای ایجابی.
جنبه‌ی سلبی امنیت که در برابر تهدید، اضطراب و خوف است، همچون آیه شریفه «… و آمنهم من خوف.» نیاز انسان به این جنبه از امنیت حتی از آب و غذا هم بیشتر است، زیرا که فرد بدون آب و غذا شب به خواب می‌رود ولی ناامنی، خواب شب را از چشمان همه می رباید. این جنبه از امنیت حتی در جنگیدن نیز برای رزمندگان مهم و لازم است و در جنگ نیز امنیت مهم تر از مسأله غذا است. همچون کسی که اسلحه ندارد اما از دشمن نمی ترسد، بلکه دست خالی می ایستد و فرار نمی‌کند.
همچنان که در جنگ تحمیلی داشتیم رزمندگانی که با کمک آفتابه دشمن را اسیر کرده و کسانی را هم داشتیم که اسلحه شان را از ترس رها کرده بودند. امنیت ایجابی که به عنوان نمونه در آیه «الا به ذکر الله تطمئن القلوب» به آن اشاره شده است و الله گفتن و به یاد خدا بودن را آرامش بخش دلها می داند. امنیت ایجابی یعنی از امکانات بگونه ای صحیح استفاده کردن.
موضوع شناسی امنیت
عضو هیأت تأیید اجتهاد حوزه علمیه قم، در سومین بخش از سخنان خود به مقوله‌ی مهم و حساس موضوع شناسی امنیت پرداخته و ابراز داشت: امنیت گاه به صورت فردی و گاهی نیز به صورت، اجتماعی مطرح است که امنیت اجتماعی در بحث حکومت بسیار مورد ابتلاء می باشد. از جمله در وزارت اطلاعات. نهادهای حفاظتی، اطلاعاتی و ضداطلاعاتی همه در راستای مسأله امنیت فعالیت دارند.
وی ادامه داد: همه جای دنیا زبده ترین نیروهایشان را بر کارهای امنیتی می گمارند. کارهای امنیتی خیلی گسترده است، لیکن از آن جا که ما حکومت نداشته ایم و علما و مراجع ما درگیر این کار نبوده اند، به تفصیل به این موضوعات پرداخته نشده است. این در حالی است که طبق نص صریح قرآن در آیه شریفه «وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُم(نساء:۸۳)، مسائل امنیتی باید به اولی الامر گفته شود.»
آیت الله عابدی، در ادامه به پاره ای از مسایل جدی و حساس این حوزه در بعد داخلی اشاره های قابل توجه داشته و اضافه کرد؛
1 - مسأله تجسس
«در قرآن دو تعبیر در این رابطه داریم. در جایی می فرماید «وَ لا تَجَسَّسُوا»(حجرات:۱۲)، اما در جای دیگر درباره حضرت یوسف(ع) می فرماید «فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُف.»(یوسف:۸۷) ، تجسس حرام است اما امر به تجسس کرده است. این‌که در روایتی معصوم(ع) می فرماید «کتمان کن دینت، پولت و مسافرتت را» در همین راستا است، یا در جایی دیگر می فرماید آبروی مومن از کعبه بیشتر است. این ها عرض و حریم خصوصی خصوصی افراد است.»
آیت الله عابدی در این قسمت از صحبت های خود به یکی از قواعد فقهی در باب امنیت از قول حضرت امام خمینی(ره) اشاره نموده و بیان داشت: هرگاه محتمل ضعیف است به احتمال قوی نیز توجه نکنید و هرگاه محتمل قوی است حتی احتمال ضعیف را نیز جدی بگیرید. یعنی اول باید بررسی کنیم محتمل قوی است یا ضعیف بعد سراغ احتمال برویم. یک نفر جاسوس اسرائیل هست یا نه؟، در مسائل مهم یعنی محتمل های قوی باید به احتمال ضعیف توجه کنیم که منجز است.
در مسأله تحقیق پیرامون افراد باید احتمال و محتمل را در نظر گرفت. مثلا در موضوعاتی همچون اقدامات و یا ارتباطات یک شخص با سازمان‌های تروریستی نظیر داعش و منافقین یا کودتا کردن، به خاطر قوی بودن محتمل باید احتمال ضعیف هم مد نظر گرفته شود، چرا که اهمیت محتمل چنین ایجاب می‌کند، اما اگر متحمل ضعیف بود، یعنی موضوع اهمیت چندانی نداشت، توجه کردن به محتمل ضعیف اشتباه است و ورود به حریم شخصی یا برخورد با افراد در صورت ضعیف بودن محتمل حرام است.
وی در ادامه به نکته‌ی جالب و دقیقی در مورد تفاوت مجرم با متهم اشاره نموده و به اهتمام جدی شرع مقدس اسلام به امنیت وحریم وآبروی افراد جامعه اشاره کرده افزود: از لحاظ حقوقی هرکس که در دادگاه محکوم شود را مجرم می‌گویند اما از لحاظ فقهی چون ممکن است قاضی اشتباه کرده باشد نباید بگوییم مجرم است بلکه باید بگوییم متهم است. در فقه شیعه بیش از صد حق برای مجرم بیان شده است.
آیا متهمی که به مسجد گریخته است یا داخل منزل کسی مخفی شده است را می توان دستگیر نمود؟ آیا دستگیری در شب مجاز است؟، آیا می توان چشمان مجرم را بست؟ طبق روایات اقرار در زندان باطل است. بر اساس فتوای مقام معظم رهبری(دام ظله‌العالی) نیز اقرار در زندان اعتباری ندارد. این‌که فردی را دستگیر کرده، زندان ببرند تا پرونده اش را تکمیل کنند و بعد دادگاه برده تا محاکمه کنند به فرموده مقام معظم رهبری باطل است.
چه سوالاتی می توان از متهم کرد؟ چه اتهاماتی مجاز است از طریق رسانه پخش شود؟ البته حریم خصوصی وزیر، مرجع تقلید، استاندار و غیره باهم فرق دارد [یعنی جایگاه اجتماعی و حقوقی افراد در تعریف حیطه ی حریم خصوصیشان تعیین کننده است.]
هیچ قاضی ای حق ندارد حکم دستگیری کلی بدهد. چنین قاضی ای، مجرم است. باید بگوید آقای فلان بن فلان را در فلان جا دستگیر کنید. در فقه امنیت، دادستان، بازجو، بازپرس، رئیس کلانتری، رئیس نیروی انتظامی، قاضی محسوب می شوند. برخلاف قوانین حقوقی که فقط کسی که فصل خصومت می کند را به عنوان قاضی معرفی می کنند.
2 - جاسوسی
آیا ما می‌توانیم به فردی غیر مسلمان پول دهیم که برود در کشوری خارجی برایمان جاسوسی کند؟ خداوند می‌فرماید «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا بِطانَهً مِنْ دُونِکُمْ لا یَأْلُونَکُمْ خَبالاً وَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفی صُدُورُهُمْ أَکْبَرُ قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُون.»(آل عمران:۱۱۸) یعنی «اى کسانى که ایمان آوردهاید، از غیر خود براى خویش محرم راز نگیرید، آن ها از هیچ فسادى درباره شما کوتاهى نمىکنند، مشقت و رنج شما را دوست دارند، دشمنى از دهنهایشان (سخنانشان) پدیدار است، و آنچه سینههایشان پنهان مىدارد بزرگتر است. ما براى شما نشانهها (ى حال آنها) را روشن کردیم اگر مىاندیشید.
احراز صلاحیت ها
استاد عابدی در بخش پایانی جلسه ضمن پاسخگویی به پرسش های حاضرین، به نکات جالب و ظریفی در مقوله فقه امنیت پرداخت و خاطرنشان کرد: در بحث احراز صلاحیت ها دو مسئله را باید تفکیک کرد: اصاله البرائه یا استصحاب جاری نمودن. برای امام جماعت استصحاب جاری می‌شود اما اگر می‌خواهیم مسئولیتی به کسی بدهیم، این جا فرق می کند، چون دادن مسئولیت برای او یک امتیاز محسوب می شود و جای استصحاب نیست.
وی یادآور شد: اگر گناهی از سوی مسؤولی یا شخصی علنی شود و نتیجه آن بدبینی مردم به نظام باشد یا موجب ترویج گناه شود باید با آن مسؤول یا شخص برخورد شود. اما اگر گناهی علنی نباشد و مخفیانه باشد برخورد با آن حرمت دارد و باید از آن اجتناب کرد. شکنجه از مفاهیمی است که به راحتی قابل تعریف نیست، تنها می توان به صورت مصداقی صحبت نمود. در شرع به صورت هیچ کس نمی توانیم بزنیم؛ حتی به صورت حیوانات. کسی را که بخواهیم تعزیر کنیم شلاق می‌زنیم. شلاق و تعزیر شکنجه نیست. شکنجه به طور مطلق در شرع حرام است.
کم کاری حوزه های علمیه در بحث امنیت
آیت الله عابدی در پایان ضمن اعلام ناخرسندی از عملکرد حوزه های علمیه و تصریح به کم کاری آنان در بحث امنیت در پاسخ به این پرسش که «برخی فقها معتقد هستند ورود به مسائل فقه مضاف نظیر همین مباحث فقه امنیت و تشخیص آن، تنها بر عهده فقیه حاکم است و ورود به این مباحث وظیفه فقه ما نیست.» اظهار داشت: این استدلال ها مغالطه است، جواب آن هم بسیار ساده است. جاهایی حکم ثانوی بر حکم اولی مقدم است و در برخی موارد نیز حکم اولی بر ثانوی. باید دقت کرد این‌که کجا کدامیک از این‌ها مقدم می شود، بحث حکم است یا موضوع؟ و بالتبع کار حکومت و نظام اسلامی است یا حوزه های علمیه و فقیه؟ اگر بخواهیم موضوع را بحث کنیم، بله کار فقیه نیست اما اگر بخواهیم راجع به حکم بحث کنیم قطعا وظیفه حوزه علمیه و فقها است که به بررسی آن بپردازند، که این بررسی تقدم مسئله‌ای در باب حکم شناسی و قطعا در حیطه ی وظایف فقها می‌باشد و باید در حوزه ها پیرامون آن بحث شود، اما متأسفانه زیاد کار نشده است.
وی همچنین در پایان در توصیه به طلاب پیرامون مقدمات و لوازمات ورود به مباحث فقه امنیت گفت: برای کار کردن در حوزه فقه امنیت باید سیره اهل بیت(ع) و تاریخ اسلام را به خوبی شناخت و آشنا به مسایل روز دنیا و دارای فهم دقیق از آنها بود.
انتهای پیام/
منبع: فتوح اندیشه