حکم غسل میت کرونایی که مسئولین اجازه خارج کردن جنازه از کیسه را نمی‌دهند

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله سید احمد خاتمی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس «فقه بیماری‌های مسری» به بررسی مسائل فقهی بیماری کرونا ویروس پرداخت که در ادامه خلاصه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛

غسل میت کرونایی

سوال- در روایات درباره تغسیل میت چنین وارده شده است: «اغلسه بماءٍ و صدر» یا «اذا اردت غسل المیت فضعه علی المغتسل» یا «یغسل المیت ثلاث غسلات»، آیا اگر میت در وسیله ای قرار گیرد و توسط غسل دهنده کنترل شود. و به بوسیله آن میت را بر روی مغتسل قرار دهند. و بوسیله آن آب را قطع و وصل کنند و بر روی میت بریزد و بوسیله آن آب را به جا‌های مختلف بدن برساند. غسل میت صحیح است؟ آیا روایات مباشرت ید را شرط کرده‌اند یا شرط نکرده‌اند؟

پاسخ اجمالی: کیفیت غسل میت با غسل مس میت و دیگر غسل‌‌ها متفاوت نیست بلکه کیفیت آن‌‌ها یکی است. در غسل‌‌های متعارف مانند غسل جنابت مهم رساندن آن به بدن است و مباشرت ید شرط نیست.

پاسخ تفصیلی: سید یزدی در عروه می‌فرماید: یجب الیقین بوصول الماء إلى جمیع الأعضاء فلو کان حائل وجب رفعه، و یجب الیقین بزواله مع سبق وجوده، و مع عدم سبق وجوده یکفی الاطمئنان بعدمه بعد الفحص(۱). واجب است حائل در رسیدن آن به بدن در غسل نباشد. در عروه چهل حاشیه دو تعلقیه «یجب الیقین او الاطمئنان» اضافه کرده اند. به عبارت از معلقین به عروه شرط مباشرت بالید را نگفته اند. و هیچ فقیهی نگفته: یجب الیقین بوصول الماء الی جمیع الاعضاء بالید؛ بلکه مهم رسیدن آب به بدن است. در حالی سوال فوق مباشرط بالید را مسلم گرفته است. و در جواز غسل زیر باران یا ناودان رساندن بالید مد نظر نیست. در جای دیگر عروه می‌فرماید: یجوز الغسل تحت المطر و تحت المیزاب ترتیباً(۲). بنابراین مباشرت بالید شرط نیست؛ هیچ فقیهی به متن ایشان حاشیه نزده است. امام راحل در پاسخ به استفتاء تصریح می‌کنند، دست کشیدن لازم نیست.

سوال- در غسل واجب با توجه به اینکه امروزه از دوش آب در حمام‌ها استفاده مى‌شود گاه فرد موفق بشستن همه نقاط بدنش با دست نمى‌شود با اینکه آب به تمام نقاط بدنش رسیده است آیا این چنین غسلى صحیح است؟

جواب: دست کشیدن لازم نیست و چنانچه آب به تمام عضو برسد با نیت غسل کفایت مى‌کند.(۳)

بنابراین در کلام علما در غسل، مباشرت بالید شرط نیست. اما دلالت روایاتی که در سوال به آن‌‌ها شاره شده را بررسی می‌کنم.

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ غُسْلِ الْمَیِّتِ فَقَالَ اغْسِلْهُ بِمَاءٍ وَ سِدْرٍ ثُمَّ اغْسِلْهُ عَلَى أَثَرِ ذَلِکَ غَسْلَهً أُخْرَى بِمَاءٍ وَ کَافُورٍ وَ ذَرِیرَهٍ إِنْ کَانَتْ وَ اغْسِلْهُ الثَّالِثَهَ بِمَاءٍ قَرَاحٍ قُلْتُ ثَلَاثُ غَسَلَاتٍ لِجَسَدِهِ کُلِّهِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ یَکُونُ عَلَیْهِ ثَوْبٌ إِذَا غُسِّلَ قَالَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ یَکُونَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ فَغَسِّلْهُ مِنْ تَحْتِهِ وَ قَالَ أُحِبُّ لِمَنْ غَسَّلَ الْمَیِّتَ أَنْ یَلُفَّ عَلَى یَدِهِ الْخِرْقَهَ حِینَ یُغَسِّلُهُ.(۴)

از «اغسله» مباشرت استفاده نمی‌شود بلکه روایت دلالت بر رساندن آب است؛ آری یکی از مصادیق «اغسله» رساندن آب با دست است. اما منحصر در آن نیست.

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ رِجَالِهِ عَنْ یُونُسَ عَنْهُمْ ع قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ غُسْلَ الْمَیِّتِ فَضَعْهُ عَلَى الْمُغْتَسَلِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَهِ(۵) (حدیت ادامه دارد) اینکه می‌فرماید برای غسل میت او را بر مغتسل قرار بده چون در مقام بیان روش طبیعی غسل است و به این معنی نیست که حتما باید بر مغتسل قرار داده شود.

وَ عَنْ عِدَّهٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یُغَسَّلُ الْمَیِّتُ ثَلَاثَ غَسَلَاتٍ مَرَّهً بِالسِّدْرِ وَ مَرَّهً بِالْمَاءِ یُطْرَحُ فِیهِ الْکَافُورُ وَ مَرَّهً أُخْرَى بِالْمَاءِ الْقَرَاحِ ثُمَّ یُکَفَّنُ الْحَدِیثَ.(۶)

سند روایت: درباره «عده» مکرر گفتیم که در بین آن‌‌ها گاهی یک یا دو یا سه ثقه در بین آن‌‌ها است. درباره سهل بن زیاد سابقاً به تفصیل سخن گفته ایم، پنچ جلد مسند دارد. فقط احمد بن محمد بن عیسی او را تضعیف کرده است. اما علما سهل را پذیرفته‌اند، گفته‌اند «الامر فی سهل سهلٌ». علی بن رئاب از اصحاب امام صادق علیه السلام و از رئوس شیعه است. برادر او یمان بن رئاب است او از رئوس خوارج است. سالی روز آشتی می‌کردند و به بحث تمام می‌شد دوباره تا سال آینده قهر می‌کردند.

دلالت روایت: از این روایت و دیگر روایات و از کلام علما مباشرت در غسل استفاده نمی‌شود. غسل میت در کیفیت از دیگر غسل‌‌ها حساب جداگانه ای ندارد. بلکه همه غسل‌‌ها مانند غسل جنابت و حیض و مس میت و غسل میت یک کیفیت دارند.

سوال- المسلم المتوفی بهذا المرض هل یجب تغلسیه کغیره من الاموات او انه یکفی ان ییمم؟ و ما اذا لم تسمح السلطات باجراء التیمم علیه ایضاً؟ حیث تضعه الملاکات الطبیه فی کیسٍ خاص مع مواد کیمیاویه حافظه وتنمع من فتح الکیس قبل الدفن؟

به نظر می‌رسد باید غسل بدهند و اگر ممکن نبود باید تیمم بدهند.

لکن بحثی که در اینجا مطرح می‌شود. آیا باید با دست میت یا با دست شخص زنده و تیمم دهنده تیمم داده شود؟

تیمم میت کرونایی

دو صورت برای تیمم میت متصور است.

صورت اول- شخص زنده و تیمم دهنده با دست‌‌های خود او را تیمم دهند یعنی دست خود را به خاک بزند و بر پیشانی و پشت دست میت بکشد.

صورت دوم- با دست‌‌های میت او را تیمم دهند یعنی دست‌‌های میت را بر خاک بزنند. سید یزدی در عروه الوثقی مساله آن را ذکر کرده است.

مسأله ۱۱: یجب أن یکون التیمم بید الحیّ لا بید المیِّت و إن کان الأحوط تیمم آخر بید المیِّت إن أمکن(۷). پس فتوا این است که تیمم با دست شخص زنده باشد و احتیاط تیمم دیگر با دست خود میت انجام شود. حدود نوزده فقیه که از جمله آن‌‌ها امام راحل است؛ می‌فرمایند: باید با دست میت تیمم شود. امام راحل در عبارت «یجب ان ایکون التیمم بید الحی» می‌فرماید: فیه اشکال، بل الاقرب جواز الاکتفاء بید المیت و لا یترک لاحتیاط بالجمع. این احتیاط استحبابی است. محقق نائینی و آقا جمال گلپایگانی که ظاهر یک حاشیه برعروه داشتند در تیمم بید المیت می‌فرمایند: لایترک ذالک. مرحوم سید ابو الحسن اصفهانی می‌فرماید: هذا الاحتیاط لایترک. محقق خویی و میرزا‌‌هاشم آملی و سبزورای و بجنوردی گفته‌اند: لایترک. مرحوم مرعشی، کیفیت تیمم میت را توضیح داده است.

مبنای این فتوا‌ها چیست؟

مبنای اختلاف فتوا‌‌ها روایاتی که فقهاء به آن‌‌ها استناد کرده‌اند وَ عَنْهُ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ مُحَمَّدٍ الرَّقِّیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَیُّوبَ الْمَوْصِلِیِّ عَنْ إِسْرَائِیلَ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ السَّبِیعِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: إِنَّ قَوْماً أَتَوْا رَسُولَ اللَّهِ ص فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ مَاتَ صَاحِبٌ لَنَا وَ هُوَ مَجْدُورٌ فَإِنْ غَسَّلْنَاهُ انْسَلَخَ فَقَالَ یَمِّمُوهُ.(۸)

سند روایت: ضمیر در «عنه» به محمد بن احمد بن یحیی صاحب النوادر است. و شیخ طوسی از او نقل می‌کند. ایوب بن محمد رقی، فقط یک روایت در تهذیب دارد. مدح و قدحی درباره او گفته نشده است. عمرو بن ایوب موصلی یک روایت در تهذیب دارد. اسرائیل بن یونس در تهذیب سه روایت دارد و نیز درباره او مدح و قدحی وارد نشده است. ابو اسحاق سبیعی چهارده روایت در تهذیبین یا کافی دارد. او یا عمرو بن عبد الله بن علی و یا اسحاق بن کلیب است توثیق نشده. عمرو بن خالد، کشی او را توثیق کرده است. زید بن علی در مجموع مورد تجلیل امام صادق علیه السلام بوده و در حق او فرمودند: رحم الله عمی‌زیداً اما انه لو ظفر لوفی. بنابراین روایت از جهت سند قابل اعتماد نیست.

دلالت روایت: گفتند شخصی در حالی آبله(مجدور) داشت از دنیا رفت اگر بخواهیم او را غسل بدهیم گوشت تن او کنده می‌شود امام علیه السلام فرمود: او را تیمم بدهید یعنی همان کاری که در حال غسل انجام می‌دادید برای او در تیمم انجام دهید یعنی او را تیمم بدهید، یعنی با دست میت او را تیمم بدهید.

و نیز استدلال شده که تیمم متقوم به ضرب الیدین علی الارض است لذا باید دست‌‌های میت به زمین زده شود و اگر این کار را شخص زنده انجام دهد تیمم صورت نگرفته است.

مطلب دیگر اینکه حدود نوزده فقیه دیگر از جمله آن‌‌ها مرحوم بروجردی و برخی مراجع معاصر همین فتوا را پذیرفته‌اند. یعنی با دست شخص زنده تیمم داده شود. اذا لم یتسیر تغسلیه لخوف انتقال العدوی منه فان تیسر ان یتیمم بید الحی و لو مع استعماله للخفاظات یتعین ذالک.

اگر مسولین اجازه خارج کردن جنازه از کیسه را ندهند؟ در جواب گفته شده بدون غسل و تیمم دفن می‌شود. فلو لم یتیسر ذالک او منعت منه السلطات المختصه دفن بلا غسل و لاتیمم.

انتهای پیام/

پی نوشت؛

۱ . العروه الوثقى – جماعه المدرسین، الطباطبائی الیزدی، السید محمد کاظم، ج۱، ص۵۲۹.

۲ . العروه الوثقى – جماعه المدرسین، الطباطبائی الیزدی، السید محمد کاظم، ج۱، ص۵۳۱.

۳ . موسوعه الإمام الخمینی ۳۲ الى ۴۱ (استفتائات امام خمینى( س))، الخمینی، السید روح الله، ج۱، ص۲۱۹.

۴ . وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۲، ص۴۷۹، أبواب غسل المیت، باب۲، ح۱، ط آل البیت.

۵ . وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۲، ص۴۸۰، أبواب غسل المیت، باب۲، ح۳، ط آل البیت.

۶ . وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۲، ص۴۸۱، أبواب غسل المیت، باب۲، ح۴، ط آل البیت.

۷ . العروه الوثقى – جماعه المدرسین، الطباطبائی الیزدی، السید محمد کاظم، ج۲، ص۵۲.

۸ . وسائل الشیعه، الشیخ الحر العاملی، ج۲، ص۵۱۳، أبواب غسل المیت، باب۱۶، ح۳، ط آل البیت.

https://ihkn.ir/?p=17696