روح واحد بر احکام فقهی حاکم است/ التقاط و غرب‌گرایی؛ محصول دوری از فقه نظام

پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه؛ آیت الله محمدحسین ملک‌زاده، استاد سطح خارج حوزه علمیه در گفت‌وگویی، در پاسخ به این سؤال که آیا فقه، نظام دارد و نظام‌ساز است با بیان اینکه باید برای اینکه بدانیم فقه‌ نظام دارد یا خیر ابتدا به تعریف فقه برسیم گفت: فقه عبارت است از دانش فرایندهای استنباط قوانین الهی برای سامان‌بخشی به زندگی انسان و جهت‌دهی به وی یعنی عملیات استخراج قوانین الهی که سامان‌بخش زندگی بشر است.

وی افزود: اگر این دانش قرار است به زندگی انسان جهت بدهد پس خودش هم باید نظم و نظام داشته باشد؛ دانش فقه دانش کشف شریعت است و شریعت دارای هدف و غایت واحد است بنابراین در فقه از شریعت منظم سخن می‌گوئیم.

ملک‌زاده با بیان اینکه احکام فقهی  به شکل جزیره‌ای نیست و همه در راستای هدفی خاص هستند تاکید کرد:  داشتن چنین برداشتی به معنای داشتن نگاه سیستمی است و با این نگاه، نظام سازی می‌کنیم بنابراین اگر ازاین زاویه به فقه بنگریم نظام‌مند بودن آن طبیعی است و تصور بنده هم این است که مراد از قائلان فقه نظام هم این نوع برداشت از فقه است.

این محقق و پژوهشگر حوزه علمیه با بیان اینکه شارع احکام صلاه و صوم همان خدایی است که حکم جهاد و دیات و قصاص  و … را قانونگذاری کرده است تصریح کرد: اگر یک شخص معمولی هم حرفی بزند که حرف‌های دیگر او را نقض کند نکوهش می‌شود و پذیرفته نیست چه رسد که این مسئله را به خداوند نسبت دهیم؛ خدایی که علیم، حکیم، خبیر و … است.

وی با رد این مسئله که تا جایی که بنده مطلع هستم مراد معتقدان به فقه نظام ارتباط بین اجزای احکام هر باب دینی با باب دیگر در تمام جزئیات نیست افزود: بنده معتقدم همه احکام با همدیگر هم‌افزایی دارند، و همه یک هدف را دنبال می‌کنند؛ یعنی این طور نیست که  برخی احکام انسان را به فردیت و انزوا ببرد و برخی او را به جنبه‌های اجتماعی دعوت کند.

ملک‌زاده تصریح کرد: لذا روح حاکم بر قوانین و احکام شریعت، روح واحدی است مثلا اعتکاف که در ظاهر انزواطلبانه‌ترین حکم دینی است در زمان و مکان خاص جاری است و در عین حال به همه مکلفان هم می‌گوید اگر می‌خواهید معتکف شوید باید در یک مسجد و یک زمان و در کنار برادران دینی خود دور هم جمع شوید بنابراین می‌بینیم که شلوغ‌ترین ایام سال مساجد در همین دوره شکل می‌گیرد.

ملک‌زاده با بیان اینکه باید به احکام اسلامی نگاه منظومه‌ای و شبکه‌‌ای داشته باشیم تصریح کرد: وقتی از یک دانش سخن می‌گوییم با رویکرد فلسفه علم ممکن است معانی مختلف ممکن است به ذهن بیاید؛ گاهی می‌گوییم منظور ما از دانش فقه حاصل تلاش فقیهان از ابتدا تاکنون است ولی گاهی مراد این است که آنچه باید باشد.

ظرفیت شریعت

استاد سطح خارج حوزه علمیه با بیان اینکه در تعریف اول، فقه کمبودهایی برای رفع نیازها به خصوص نیازهای روز دارد اظهار کرد: اگر مراد از فقه را کشف شریعت بنامیم می‌گوییم شریعت این ظرفیت را دارد که مباحث مورد نیاز خانوادگی، حقوقی، اجتماعی، فردی و تمدنی را برآورده کند.

وی افزود: اگر دانش فقه به صورت کامل به وظیفه خود عمل کند می تواند قوانین ۵ عرصه واجب، حرام، مکروه، مستحب و حلال را پیدا و ارائه کند که البته بخشی از آن انجام شده و بخش دیگری نیز باید انجام شود.

این استاد سطح خارج حوزه علمیه قم  با بیان اینکه وقتی سخن از فقه نظام می‌کنیم به معنای تاسیس فقه جدید با مکلفان جدید نیست تصریح کرد: مراد از قائلان به فقه نظامات، استمرار فقه گذشته است با اصلاح و تعدیل‌هایی که لازم دارد و به خصوص اینکه صرفا به نگاه فردی به فقه نپردازیم و رویکرد اجتماعی را در آن لحاظ کنیم.

ملک‌زاده با بیان اینکه باید میان فقه و فقاهت تفاوت بگذاریم بیان کرد: فقه همین مطالب کتب موجود است ولی فقاهت، روش و دستگاه استنباط  است که دارای ظرفیت های نظام‌سازی هست؛ البته از برخی ظرفیت‌های آن به خوبی استفاده نشده است و این نیاز مطرح است که آیا فقاهت شیعه می‌تواند جامعه را اداره کند لذا دنبال نظام سازی رفته است.

استاد سطح خارج حوزه با تاکید لزوم نظام‌سازی بر مبنای دین و فقه بیان کرد: برخی سخنانی که برخی افراد در این زمینه می‌گویند ناشی از این است که این افراد نمی دانند که نظام در زندگی چه جایگاهی دارد؛ ما در عرصه اجتماعی، خارج از نظامات نمی‌توانیم زندگی کنیم و از ابتدای حیات بشری تا کنون هم بوده و هست؛ بشر برای هر نوع روابط اجتماعی نیازمند تدوین قوانینی است که در آن از ظلم به دیگری جلوگیری و عدالت رعایت شود و افراد تا حد ممکن به حقوق خود برسند و این امری بدیهی است و در شرائط امروز که ارتباطات بشری گسترش یافته و پیچیده شده این ضرورت بیشتر حس می‌شود.

فقه نظام نباشد سبک زندگی مرد التقاطی می‌شود

ملک‌زاده با بیان اینکه نظامات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بشر روز به روز پیچیده‌تر شده است اظهار کرد: باید بدانیم که اگر نظام اسلامی را در تعلیم و تربیت و اقتصاد و سیاست و حاکم نکنیم زندگی اجتماعی و سیاسی و اقتصادی مردم متوقف نخواهد شد و ادامه می یابد ولی قطعا اسلامی نخواهد بود؛ یا من درآوردی خواهد شد و یا با التقاط از نظامات مختلف غربی به کار خود ادامه خواهد داد که امروز در مباحث اقتصادی  شاهد آن هستیم.

وی با بیان اینکه ما اگر مدل اقتصادی ارائه ندهیم اقتصاد متوقف نمی‌شود بیان کرد: با طرح شعار، جامعه اسلامی نمی‌شود حتی با دگرگونی و انقلاب هم کار به پایان نمی‌رسد همان طور که ما بعد از چهار دهه که از انقلاب می‌گذرد امروز نیازمند بازسازی نظامات براساس فقه و یا اصلاح و ترمی برخی موارد آن هستیم؛ ما موظف به نظام سازی در همه عرصه‌ها هستیم زیرا ارزش‌های دینی در نظام مبتنی بر شریعت بروز و ظهور خواهد یافت.

ملک‌زاده با بیان اینکه ارتباط به معنای همسانی و مشابهت نیست اظهار کرد: مراد ما از ارتباط میان احکام،  عدم تناقض و داشتن روح واحد برای رشد و تکامل انسان است و در تزاحمات هم آن که ملاک قویتر دارد انتخاب می‌شود و در مقام عمل هم راه برای برطرف کردن چالش‌های فقهی وجود دارد.

وی با اشاره به سخن برخی که به قائلان فقه نظام نسبت می‌دهند مبنی بر اینکه می‌خواهند میان احکام مثلا نماز با روزه ارتباط برقرار کنند بیان کرد: این سخن دور از فضای علمی و حرف بی ربطی است، اسلام به معنویت و اجتماع دعوت می‌کند و این روح در همه احکام جاری است یعنی اگر اسلام به عدالت تاکید دارد باز روح کلی عدالت در همه احکام جاری است و همه احکام یک کل منسجم و واحد را می‌سازد.

قائلان فقه نظام قائل به روح واحد برای احکام هستند

ملک زاده تاکید کرد: اینکه بگوئیم قائلان می‌خواهند میان جزئیات احکام در هر موضوع شرعی با خودش و با احکام موضوع دیگری ارتباط برقرار کنند حرفی غیرعلمی است؛ بحث بر سر وجود هدف واحد و روح منسجم و واحد بر کلیه احکام شرعی است که همه از جانب خدا تشریع شده است.

این استاد سطح عالی حوزه در پاسخ به این سؤال که چه نسبتی میان فقه نظام و آراء و نظریات شهید صدر  وجود دارد اظهار کرد: شهید صدر از کشف مذهب اقتصادی حرف زده است که ترجمه به مکتب شده و کمتر از تعبیر نظام استفاده کرده است؛ ایشان در فلسفتنا، نظام اجتماعی را مطرح کرده ولیکن مبانی مکتب را مطرح و در جنبه عملیاتی از نظام استفاده کرده است.

ملک‌زاده بیان کرد: شهید صدر تنها کسی نیست که از این مطالب حرف زده است ولی اندیشمندان بعد از ایشان اگر بخواهند نظر خود را به دیدگاه های ایشان مرتبط و مستند کنند باید در چارچوب آراء وی حرف بزنند نه اینکه خود را پشت نظرات شهید صدر پنهان کنند؛ اگر استادی پرچمدار نظرات شهید صدر است نباید چیزی به وی منتسب کند که او نگفته است.

برخی خود را پشت آراء شهید صدر پنهان می‌کنند

این استاد سطح خارج حوزه علمیه  تاکید کرد: باید مرزها روشن شود و میان این دو خلط نکنیم و مطالب خود را به شهید صدر منتسب نکنیم که به وی ربطی ندارد؛ گذر از فقه موضوعات به فقه نظامات ربطی به آراء شهید صدر ندارد که برخی آن را منتسب می‌کنند.؛ برخی چون خودشان حرفی می‌خواهند بگویند ولی از گفتنش واهمه دارند آن را به شهید صدر نسبت می‌دهند در حالی که حرف خود را می‌زنند لذا اگر گفته می‌شود فقه نظام و نسبت آن با شهید صدر موجب تخریب نظریات صدر است از این منظر قابل بحث است وگرنه شهید صدر دنبال نظام‌سازی اقتصادی بوده هرچند از تعبیر نظام کمتر بهره برده است.

ملک‌زاده تاکید کرد: فقه نظام‌مند است و نظام اسلامی در بخش‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و … قابل استخراج و استحصال است، اما راه و روش آن چه باشد این مسئله می‌تواند مورد بحث قرار گیرد و خوب است که در حوزه تحقیقات بیشتری در قالب مناظرات و نشست‌های علمی و … صورت بگیرد.

انتهای پیام/

منبع: ایکنا

https://ihkn.ir/?p=9497