حجت الاسلام سالاری فر در مقاله ای تأکید کرد: اولین تأثیر اجتماعی رعایت عفـاف از سـوی زنـان حفـظ حرمـت و کرامـت انسانی زنان در جامعه است. حـضور اجتمـاعی زنـان بـه شـرط رعایـت عفـاف موجب می شود که در سطح جامعه به ابعاد انسانی زنان از جمله توانمندی علمی، هنری و اجتماعی آن ها توجه شود.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، حجت الاسلام محمدرضا سالاری فر، عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در مقاله ای «مبانی روانشناختی عفاف و حجاب از دیدگاه اسلام» را مورد بحث و بررسی قرار می دهد که در ادامه متن آن را ملاحظه می کنید؛
روابط زن و مرد به عنوان اولین رابطه انسانی در تاریخ بشر اسـاس زنـدگی اجتماعی و عامل اساسی استمرار نسل انسانی بوده است. ایـن رابطـه طبیعـی در کنار کارکردهای بسیار مهم و مؤثر آن در زنـدگی انـسان معمـولاً زمینـه ای بـرای انحراف و آسیب های اجتماعی نیز گردیده است، به همین دلیل نهادهای اجتماعی ضوابطی برای روابط زن و مرد قرار داده اند.
ادیان الهی نیز بـه عنـوان مهـم تـرین عوامـل تأثیرگـذار در فرهنـگ و روابـط اجتماعی در مورد قواعد روابط زن و مرد بسیار سخن گفته انـد. دیـن اسـلام در آموزه های خود ارزش والایی برای زنان در نظر گرفته و آنان را هم ردیـف مـردان در کسب فضایل انسانی و نیل به حیات طیبه اعلام نموده اسـت.
در ایـن راستا فعالیت اجتماعی زنان پذیرفته شد و ورود آنـان بـه صـحنه هـای اجتمـاعی میسور گردید. در این شرایط لازم بود که نحوه حضور زنان در موقعیت هایی غیـر از منزل که جنبه خصوصی دارد، معین شود. به علاوه حدود رابطه زنـان و مـردان تعیین گردد. بر این اساس آیات قرآن و سخنان پیامبر اسـلام(ص) در یـک رونـد تدریجی قواعد حضور زنان در جامعـه یعنـی محـدوده پوشـش شـرعی زنـان و ضوابط روابط زنان و مردان را در جامعه بیان نمود.
محدوده شرعی روابط زن و مرد نامحرم
در متون اسلامی رعایت عفاف در روابـط زن و مـرد نـامحرم در همـه ابعـاد روابط کلامی و غیرکلامی مورد تأکید قرار گرفته است. در مورد پوشش آیات خمار و جلباب به علاوه کلمات معصومان(ع) که ایـن آیات را توضیح داده است، محدوده پوشش زن را تعیین کرده و محدوده مجـاز را قرص صورت و مچ دست اعلام کرده است. در مورد تماس چـشمی و نگـاه در آیات ۳۰ و ۳۱ سوره نور آمده است «به مردان مـؤمن بگـو چـشم هـای خـود را از نگاه به نامحرمان فرو گیرند.» سخنان بسیاری از اهل بیت(ع) نیز بر مهار نگاه زن و مرد نامحرم تأکید دارد.
در مورد حالت چهره می توان از ادلـه کراهـت خندیـدن در مقابـل نامحرمـان استفاده کرد که حالت چهره مرد و زن نامحرم در مواجهه با یک دیگر نباید حالـت تحریک آمیز داشته باشد. آهنگ و طرز صحبت کردن زن و مرد نامحرم نیز باید بـه گونه ای باشد که حریم شخصیتی خود را حفظ کرده و مـانع ورود هرگونـه امیـال نامشروع دیگران به محدوده روانی آنان گردد.
قرآن در مورد طرز صحبت زنان صریحاً به آهنگ صدای آنان مـی پـردازد و می گوید «با ناز سخن مگویید که بیماردلان در شما طمع کننـد و سـخن شایـسته بگوییـد.» رسول خدا(ص) زنان را از بلند صحبت کـردن نهـی مـی کـرد مگـر آن کـه ناچـار شوند. همچنین بلند «تلبیه» گفتن بـرای زنـان جـایز نیـست. خداونـد در مـورد وضعیت بدنی و حرکات اعضای بدن در آِیه بعدی بـه زنـان پیـامبر(ص) توصـیه می کند که هوس انگیز راه نروند. به نظر می رسد طرز راه رفتن و حرکات دسـت و پا می تواند به نوعی حریم شخصیتی زن یا مرد را برای ورود دیگران بگشاید.
روایات زیادی تأکید دارد که بین زن و مرد نامحرم هیچ گونه تماس بـدنی روی ندهد. تماس بدنی به رابطه عاطفی عمیق دو نفر منجـر مـی شـود و باعـث گـشودن فضای روانی دو نفر بر روی یک دیگر می شود و حریم روانی آن هـا را بـه راحتـی بـاز می کند. متون اسلامی به جهات فوق تماس بدنی زن و مرد نامحرم را به شدت نهی می کند.
از آنجا که بوی بدن می تواند عاملی برای جـذب افـراد بـه یک دیگر شـود، می توان آن را عامل دیگری برای شکـسته شـدن حـریم روانـی افـراد و ورود بـه آن دانست به همین جهت روایات اسلامی عطر زدن زن و معطر بودن او در مواجهـه بـا مردان نامحرم را نهی کرده و عواقب نامناسب برای آن بر می شمارد.
فاصله فیزیکی زن و مرد نامحرم نیز که در حفظ حریم روانی آن ها تأثیر دارد به گونه های متعدد در روایات اسلامی بیـان شـده اسـت. از خلـوت کـردن زن و مـرد نامحرم نهی شده است؛ چرا که فاصله روانی آن ها را کم مـی کنـد و زمینـه ورود بـه حریم خصوصی آن ها توسط دیگری فراهم می گردد، بر رعایت این فاصله بسیار تأکید شده است و حتی احساس گرمای بدن کـه در جـایی نشـسته اسـت امـر مطلـوبی نیست و پیشگیری از آن لازم است.
در مجمـوع حفـظ حـریم شخـصیتی زن و مـرد و پیشگیری از آن لازم است. حفظ این حـریم شخـصیتی توسط خود و طرف مقابل منوط به توجه و رعایت حدود شـرعی روابـط کلامـی و ابعاد آن در روابط غیر کلامی آن ها است. فقط از این طریق مـی تـوان بـه رابطـه عفیفانه زن و مرد نامحرم و دوری آن ها از انحرافات اخلاقی دست یافت.
نقش تفاوت های زن و مرد در رعایت عفاف
همان گونه که گفته شد تحقق عفاف به رعایت حـریم هـای شخـصیتی زن و مرد باز می گردد. با این وجود در بخشی از این حریم مانند پوشش متون اسـلامی تکالیف و مسئولیت های بیشتری را متوجه زنان نموده است. بـه طور کلی تفاوت های زن و مرد را می توان در دو بعد جسمانی و روانی بیان نمود. در بعد جسمی زنان جذابیت و زیبـایی بیـشتر دارنـد همـین امـر موجب شده در همه دنیا زیبایی بدن زن ابزار مهمی برای تبلیغات تجاری در نظـر گرفته شود. همین تفاوت به شکسته شدن بیشتر حریم روانی زنان منجر می شـود. به همین جهت قوانین اسلامی برای پوشش، وضـعیت بـدنی و حرکـات اعـضای بدن و بوی بدن زنان محدودیت بیشتری مقرر می کند. بی تردید ایـن محـدودیت به منظور حفظ حریم روانی زنان است.
تفاوت جسمانی دیگر زن و مرد به توان بدنی آنان باز می گردد. به طـور کلـی توان بدنی مردان در انجام کارهای سخت مانند جنـگ و کارهـای دسـتی سـنگین بیشتر است. به همین جهت در نزاع های اجتمـاعی زنـان آسـیب پـذیری بیـشتری دارند، به طوری که در جنگ هایی که به شهرها کشیده می شود این زنان هستند که بیشتر مورد تعدی و آزار قرار می گیرند. این امر ایجاب می کند کـه بـه طـور کلـی زنان در همه ابعاد کلامی و غیرکلامی بیشتر سعی در حفظ حریم روانـی خـویش داشته باشند.
در بعد روانی زنان از عواطف و احساسات مثبت تـری برخوردارنـد. آنان بهتر می توانند احساسات دیگران را درک کنند و در مجموع دو برابـر مـردان احساس همدلی می کنند. در کنار این بعد مثبت، آسیب پذیری عاطفی و روانی آن ها بیشتر است. با توجه به این نکات در مورد آهنگ صدا و محتوای کلمـات و حالـت چهـره توصـیه هـا بیشتر متوجه زنـان اسـت، چـرا کـه آنـان در ایـن زمینـه از ابزارهـای قـوی تـری برخوردارند. در برخورد با جنس مخالف مردان بیشتر به ابعاد جـسمانی و زیبـایی زنان توجه دارند. در مقابـل زنـان بیـشتر نگـاه عاطفی و احساسی به جنس مخالف دارند.
به علاوه زنان معمـولاً در برخـورد بـا جنس مخالف نوعی سادگی و معـصومیت دارنـد و بیـشتر برخـوردی دور از بـار جنسی با مردان دارند. در مقابل مردان معمولاً نگاهی زیرکانـه و جنـسی بـه زنـان دارند. این تفاوت عاطفی و روانی زمینه ای برای توصیه بیشتر به مـردان در مـورد مهار نگاه ها، تماس ها و فاصله ها و گفت وگو با زنان نامحرم است.
از این نکات روشن می شود که لزوم رعایت حجاب و عفـاف امـری مـشترک بین زن و مرد است و در همه ابعاد کلامی و غیر کلامی چـارچوب هـای شـرعی برای هر دوی زن و مرد در نظر گرفته شده است. البته در برخی ابعاد برای زن یـا مرد محدودیت های بیشتری مقدر گردیده است.
فلسفه روانشناختی حجاب و عفاف
به نظر می رسد که حکمت و دلیل تأکید ادیان الهی بر حجاب و عفاف بیـشتر در زنان به چهار جنبه حفـظ سـلامت جـسمانی زن، حفـظ سلامت روانی زن، شکوفایی همه استعدادهای زن و رشد اخلاقی و معنـوی زن باز می گردد. یکی از فلسفه های حجاب در قرآن مورد آزار قرار نگرفتن زنـان اعـلام شـده است. بی توجهی زنان به رعایت حجاب و عفاف موجب جذب مردان بیمـار دل و طمع ورز به آنان بر می گردد. همین امر موجـب تعـدی و آزار نـسبت بـه زنـان می شود.
بحث آزار زنان در عـصر حاضـر توجـه بـسیاری از روانشناسـان اجتماعی را به خود جلب کرده است. این آزار در رفتار کلامی و غیر کلامی بـروز می کند و بـرای زنان شرایط آزار دهنده‌ای را پدید می‌آورد. خیره شدن به ظاهر زن، بیان عباراتی دربـاره چهره و ظاهر زن و … از این موارد است.
بر اساس متون اسلامی هـر چه زنان در رعایت عفاف و حجاب تلاش بیشتری مبذول نمایند احتمـال مـورد آزار قرار گرفتن آن ها کمتر می شود و همین امر در حفظ سلامت جـسمی و روانـی آن تأثیر مستقیم دارد. البته سلامت روانی از نظر اسلام معنای وسیع تری دارد. تأثیر بـر سـلامت روانی در اموری مانند احساس ایمنی زنان متجلیّ می شود. پژوهشی نشان داد که دختران دارای نگرش مثبت و بالا به حجاب دچار اضطراب کمتری هستند.
زنان دارای استعدادهای متعددی در امور علمی، تربیتی، هنـری، اجتمـاعی و امثـال آن هستند. رعایت عفاف و حجاب موجب می شود رابطه اجتماعی زنان بـا سـایرین در همه ابعاد انسانی آن ها تجلیّ یابد. این امر به فعلیت یافتن استعدادهای مختلـف زنان منجر می شود.
بی تردید شکوفایی استعدادهای ویژه زنانه نیازمند رابطـه هـای اجتماعی آن ها در ابعاد مختلف علمی و اجتماعی اسـت.
رشـد اخلاقـی و معنـوی زنان نیز در پرتو رعایت حریم های شخصیتی آن هاست. نیل بـه فـضایل اخلاقـی، معنوی و دینی زنان فقط در ضمن برقراری روابط انسانی و سالم آن ها بـا دیگـران ممکن است و عفاف و حجاب به زنان کمک می کند تا در رابطه با دیگران به جای توجه بـه ابعاد جسمانی آن ها، حریم شخصیتی آن ها ارج نهاده شده و زمینه ای برای آزار و بـد رفتاری با آن ها فراهم شود. از آیه ۵۹ سوره احزاب می توان ایـن برداشـت را تلقـی کـرد. بـه عبـارت دیگر ثمره حجاب و عفاف شناخته شدن جایگاه واقعی زن به عنـوان انـسانی بـا ویژگی های خاص خود است. بی عفتی و برهنگی به زن جنبه جنـسی مـی دهـد و انسان بودن او را به فراموشی می سپارد.
آثار بی توجهی به حریم شخصیتی زنان
بی توجهی به عفاف در سطح فرهنگ عمومی و بین زنـان و مـردان عواقـب ناخوشایندی برای خود زنان دارد و مهم ترین اثر نامطلوب قـرار گـرفتن زنـان در معرض آسیب های جـسمانی و روانـی اسـت. رعایـت نکـردن حـدود کلامـی و غیرکلامی که شرح داده شد، نزدیک شدن به حریم شخصیتی زنان و تعدی به آن ها را تسهیل می کند.
دومین اثر منحصر شدن همه ابعاد شخصیتی زنان در بعد جنسی و جسمی است. وقتـی زنـان پوشـش شـرعی و سـایر حـدود عفـاف را رعایـت نمی کنند، به دلیل جذابیت جسمی آن ها برخی مردان متمرکز بر همین بعد شده و رابطه خود را با زنان در همین قالب و چـارچوب محـدود می بینند. عکس العمل و واکنش متقابل زنان نیز به دلیل نیاز هر انسان بـه توجـه و تشویق به طور طبیعی این خواهد بود که بر ابعاد جسمی خود تمرکز بیشتری پیدا کنند و به عبارت دیگر برای ظاهر و زیبایی های جسمی خود سرمایه گذاری روانی بیشتر مبذول نمایند. به نظر می رسد یکی از معضلات اجتماعی و فرهنگی در جوامعِ بی توجـه بـه حجاب و عفاف همین پدیده است.
سومین پیامد نامطلوب که با اثـر دوم در هـم تنیده است، بی توجهی به سایر استعدادهای زنان و رکورد آن هاست. بی تردید زنان از استعدادهای فردی و اجتماعی متعـددی برخوردارنـد. عـدم رعایـت عفـاف و حجاب موجب برجسته و افراطی شدن بعد جنسی و جسمی زنـان مـی گـردد در کنار این پدیده به استعدادهای نهـان زن اعتنـا نمـی شـود و بـه طـور عـادی ایـن استعدادها به رکود و توقف کشیده می شود.
آثار خانوادگی رعایت عفاف و حجاب شرعی
یکی از اهداف مهم توصیه ها و قوانین عفاف در ادیان به سازمان خانواده بـاز می گردد. خانواده به عنـوان اسـاس و پایـه نظـام جامعـه حتـی در حـال حاضـر مهم ترین سازمان اجتماعی محسوب می گردد. سلامت هر جامعه و افراد آن منـوط به سلامت و کارایی خانواده های آن است. در این بخش به دو تأثیر عمـده عفـاف بر سلامت و کارایی خانواده اشاره می کنیم. اولین تأثیر تقویت محبت و صمیمیت بین زن و شوهر است که بسیاری از مؤلفان به آن اشاره کرده اند.
رعایت عفاف و حجاب موجب می شود هـر گونـه بهـره بـرداری بـه محیط خانواده و در محدوده ازدواج منحصر گردد. عدم رعایت حجـاب و عفـاف موجب جاذبه هایی بین زن و مـرد نـامحرم در بیـرون خـانواده مـی شـود. در ایـن وضعیت بروز علاقه مرد به زن های دیگر و کم شـدن علاقـه بـه همـسر خـود و دلبستگی عاطفی زن به مردهای دیگر امری اجتناب ناپذیر است.
تأثیر دوم رعایت عفاف عبارت است از تولید و پرورش نسل سـالم است. هـر چـه عفاف بیشتر رعایت شود رفتارهای نامشروع کـاهش مـی یابـد.
نکته دیگر به تأثیر غیـرمستقیم عدم رعایت عفاف در فرزندان باز می گردد. زن و شوهرهایی که انحـرافاتی دارند به وظایف والدینی خود به طور مناسب عمـل نمـی کننـد و فرزنـدان آن ها در فضای بی اعتمادی، آشفتگی و دور از عواطف گرم پرورش می یابنـد. ایـن فرزندان با احساس عزت نفس پایین رشد می کنند و زمینه بسیاری از انحرافـات و بزهکاری ها در آن ها به وجود می آید.
آثار اجتماعی رعایت حجاب و عفاف
اولین تأثیر اجتماعی رعایت عفـاف از سـوی زنـان حفـظ حرمـت و کرامـت انسانی زنان در جامعه است. حـضور اجتمـاعی زنـان بـه شـرط رعایـت عفـاف موجب می شود که در سطح جامعه به ابعاد انسانی زنان از جمله توانمندی علمی، هنری و اجتماعی آن ها توجه شود.
در یک بررسی روان شناختی می توان به این واقعیت دسـت یافـت کـه عـدم رعایت عفاف و برهنگی به منظور خودنمایی است که این امر به نوبه خـود نـشان از کمبود عاطفی و نیاز به جلب توجه و احترام دارد. ارائـه جلـوه هـای ظـاهری و نمایش زیبایی بدنی در نهایت این نیاز زنان را برآورده نمی کنـد.
در نهایت امروزه زنان همه کرامت و شخصیت خود را در رابطـه هـای شهوانی در اختیار مردان قرار می دهند. در کنار حفظ حرمت زنان دومین تأثیر اجتماعی یعنی شـکوفایی اسـتعدادهای آن ها تحقق می یابد. بی تردید بدون حضور زنان در جامعه استعدادهای آن ها شکوفا نمی شود. با این وجود حضور بدون عفاف نیز چنین پیامدی دارد؛ چرا که به علت جاذبه زن و مرد و خصیصه های زیبایی شناختی زنان بـه ابعـاد دیگـر زنـان توجـه نمی شود.
سومین تأثیر عفاف فراهم شـدن فـضای سـالم در روابـط زن و مـرد و دوری جامعـه از زمینه های تحریک آمیز است. هر چه رعایت عفاف کمتر باشد، آستانه تحریـک در جامعه کمتر می شود و در نتیجه هیجان و تنش هـا افـزایش مـی یابـد. ایـن امر آرامش روانی زنان و مردان را در جامعه کاهش می دهد. همراه با تأثیر سوم افراد جامعـه بـه رفتارهای نابهنجار و انحرافات کمتری دچار مـی شـوند.
تأثیر مهم دیگر رعایت عفاف، تقویت امنیت اجتماعی زنان در جامعه اسـت. از عوامـل مهم ایجاد امنیت اجتماعی زنان پیشگیری از شرایطی است که موجب طمـع مـردان هـوسباز و سوء استفاده آن ها می گردد. کمترین تأثیری که رعایت حجـاب و عفـاف دارد، ایـن امـر است که چنین زنانی به دنبـال نگـاه هـا و رفتارهـای جنـسی دیگـران نیـستند و از ایـن امـر ناخوشنودند. این امر موجب می شود که بسیاری از مردان به آن هـا نظـر سـوء نداشـته باشـند. پیامد نهایی و مهم فردی و اجتمـاعی رعایـت حجـاب و عفـاف را مـی تـوان معـصومیت و روحانیت افراد جامعه اعلام نمود.
انتهای پیام/
https://ihkn.ir/?p=5366
نظرات