پرسش‌های فقهی حوزه بهداشت و درمان براساس زیست فناوری

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله علی اکبر رشاد، رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران در جلسه بیست و یکم «درس خارج فقه مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک» که به صورت مجازی برگزار شد، به تأثیر عرصه‌های جدید مهندسی ژنتیک بر ابواب فقه پرداخت.

وی با تأکید بر این‌که باید به چرایی جواز یا عدم جواز اجمالی کاربست فنون و فرآیندهای زیست فناورانه در قلمرو بهداشت و درمان پاسخ داده شود، تصریح کرد: پرسش دیگری که باید در این فصل پاسخ داده شود مباحث فقهی مطرح شده ذیل این فصل است.

آیت‌الله رشاد تأکید کرد: در مرحله دیگر باید پاسخ هر پرسش به مثابه حکم اولی و ادله آن و در مرحله بعدتر حکم ثانوی و ادله داده شود. مثلا آیا می‌توان گفت کاربست فنون و فرآیندهای زیست فناورانه به مثابه حکم ثانوی مجاز است یا به عنوان حکم ثانوی نیز مجاز نیست و احیاناً ادله هر دو احتمال یعنی ادله جواز به مثابه حکم اولی و ادله عدم جواز به مثابه حکم ثانوی چیست.

وی عنوان کرد: بنابراین ما باید ذیل هر مطلب چهار عنوان را بحث کنیم؛ ۱ – تبیین عنوان محور و پرسش‌های فقهی قابل طرح به صورت اجمالی، ۲ – جواز یا عدم جواز عنوان به مثابه حکم اولی و دلایل آن، ۳ – جواز به مثابه حکم ثانوی و ادله آن و ۴ – احیاناً عدم جواز به مثابه حکم ثانوی و ادله آن.

این استاد برجسته حوزه، نخستین محور در استخدام تکنولوژی حیوی در عرصه صحت و طب را اصل اباحه دانست و با اشاره به این‌که باید به چهار پرسش ذیل این محور پاسخ داده شود، اذعان کرد: در جلسات گذشته به دو پرسش نخست آن پاسخ دادیم.

وی افزود: محور دوم این فصل بحث از مسائلی است که مربوط به انعقاد نطفه و پدید آمدن جنین است که براساس کاربرد فنون و فرآیندهای زیست فناورانه قابل طرح است. محور سوم این است که آیا کاشت عضو جایز است یا جایز نیست؟ آیا الحاق عضو جایز است یا جایز نیست؟

آیت‌الله رشاد اضافه کرد: ذیل این دو محور باید مطالب چهارگانه فوق را مطرح کنیم. برای نمونه بگوییم کاشت عضو از رهگذر کاربرد فرآیندهای زیست فناورانه جایز است یا جایز نیست؟ حکم اولیه آن چیست؟ آیا ترمیم عضو مجاز است یا مجاز نیست؟ پیوند عضو مجاز است یا مجاز نیست؟ آیا می‌توانیم از اعضای میت محترم استفاده کنیم؟ آیا می‌توانیم از دست قطع شده فردی استفاده کنیم؟ آیا می‌توانیم اعضا و جوارح فردی که دچار مرگ مغزی شده را قطع کنیم؟ و… .

رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران، محور چهارم را همانندآوری و مشابه سازی دانست و یادآور شد: پرسش‌های فقهی مختلف و مهمی ذیل این محور قابل طرح است و از مهم‌ترین محورهای مباحث این فصل به شمار می‌آید. آیا جایز است ما از شیوه‌های دیگری جز شیوه نکاح و لقاح به پدید آمدن موجود زنده به ویژه انسان دست بزنیم؟ برای نمونه با فرآوری و بارآوری سلول‌های بنیادی یک موجود زنده را از نبات، حیوان و انسان پدیده بیاوریم؟

وی ادامه داد: این پرسش بسیار مهمی است و بلکه امروزه مورد ابتلا نیز است. ذیل این محور پرسش‌های مختلفی قابل طرح است. آیا می‌توانیم از سلول‌های بنیادی جنین به وجود بیاوریم؟ آیا مجاز هستیم سلول‌های بنیادی به وجود آمده را از بین ببریم؟ آیا میان جنین طبیعی و آزمایشگاهی از این جهت تفاوتی وجود دارد و…

استاد برجسته حوزه علمیه، محور پنجم را تجزیه و تفکیک سلول‌ها عنوان کرد و با اشاره به این‌که این محور بسیار پر اهمیت و قابل بحث است، محور ششم را اقداماتی دانست که با کاربست فنون و فرآیندهای زیست فناورانه برای تغییر صفات و خصائل موجودات زنده صورت می‌پذیرد و گفت: از مهم‌ترین موضوعات این محور درباره انسان تغییر جنسیت است. اگر براساس این فنون به دنبال تغییر جنسیت باشیم، در چه شرایطی این کار صحیح و در چه شرایطی غیر مجاز است؟ عوارض مترتب بر آن چیست؟

وی اضافه کرد: محور هفتم مربوط به امور آزمایشگاهی و تشخیص است. پرسش‌های زیادی در این باره مطرح است. چرا که در مطالعات مرتبط با این عنوان با مسأله بسیار مهمی مانند DNE سرکار داریم و پرسش از این‌که آیا ما مجاز به دست یابی به DNE هستیم یا خیر یک پرسش علمی است.

آیت‌الله رشاد گفت: اطلاع از اسرار ژنومی آحاد بشر آیا جایز است؟ چون آن چه از اسرار هر فرد یا حتی اسرار یک نژاد از رهگذر مطالعه ژنومی آن فرد یا قوم به دست می‌آید، اسرار بسیار بسیار مهم و گران بهایی است و اگر چنین اسراری به دست رقیب یا خصیم آن فرد یا قوم و نژاد بیفتد می‌تواند برایشان بسیار خطر ساز باشد.

وی افزود: نفس این‌که دیگران از اسرار ژنومی اشخاص یا اقوام اطلاع پیدا کنند قابل بحث است چرا که مسأله بسیار مهمی است. در حقیقت راه یافتن به خلوت ژنتیکی افراد و به دست آوردن اطلاع ژنتیکی افراد که حریم خصوصی آن‌ها قلمداد می‌شود، یا این‌که چنین اطلاعاتی که از فرد یا قومی به دست می‌آید به دیگران منتقل شود، چه احکامی دارد؟ اگر دیگران به وسیله این اسرار یا اسناد به فرد یا قومی لطمه بزنند، حکمش چیست؟ این موضوع باید با فرض حالات مختلف پاسخ داده شود. آیا در مسائل آزمایشگاهی بیمار از آن چه به دست می‌آید آگاه شود یا نشود؟ آیا این اطلاعات به شدت محرمانه بماند؟ آیا می‌توان این اطلاعات را به دیگران مثلاً نهادها و دستگاه‌های بیمه گر انتقال داد؟ و… .

رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران، محور هشتم را مسائل مربوط به معالجه بیان کرد و یادآور شد: در معالجه مباحث مختلفی مطرح است. برای نمونه فرض کنید علاج یک بیماری صعب العلاج در گرو نقل ژن انسانی به انسان دیگر است. انتقال ژن از انسانی به انسان دیگر جایز است یا نیست؟ انتقال ژن حیوانی به انسان جایز است یا خیر؟ به ویژه زمانی که بخواهیم از ژن حیوان حرام گوشتی استفاده کنیم.

وی ادامه داد: البته اهل فن می‌گویند انتقال ژن، امروزه به معنای انتقال فیزیکی مسأله نیست، احیاناً فرمول آن ژن در فرد ثانی استفاده می‌شود. در هر حال اگر اصل انتقال ژن درست باشد، انتقال ژن انسان به انسان، ژن حیوان به انسان، ژن حیوان حرام گوشت به انسان و… چه حکمی دارد؟ اگر با انتقال این ژن عارضی رخ دهد، ایراد دارد یا ندارد؟ آیا عواقبی که می‌تواند متوجه فرد شود، لزوماً باید به بیمار منتقل کنیم یا خیر؟

استاد برجسته حوزه علمیه، محور نهم را مربوط به ساخت دارو برشمرد و تصریح کرد: این هم محور مهمی است؛ چرا که فنون و فرآیندهای زیست فناورانه کاربرد بسیار مهمی در زمینه تولید و مصرف دارو دارد.

وی افزود: محور دهم مسائل مربوط به دامپزشکی در زیست فناوری است. در این زمینه پرسش‌های بسیار و گوناگونی مطرح است. محور یازدهم نیز مسأله مرگ مغزی است. گرچه مسأله مرگ مغزی اولاً و بالذات مرتبط با مسائل زیست فناوری نیست ولی فرض ارتباط می‌توان کرد. پرسش‌های زیادی درباره ماهیت مرگ مغزی و احکام فقهی مربوط به این مسأله مطرح است.

انتهای پیام/

https://ihkn.ir/?p=21129