به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، هفتمین نشست از سلسله نشست‌های زن، خانواده و فضای مجازی با موضوع «پیامدهای اخلاقی ضعف سواد خانواده در استفاده از فضای مجازی» امروز 18 شهریورماه، به صورت مجازی در سالن نشست‌های پژوهشکده زن و خانواده برگزار شد.

کارشناسان این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین حسینعلی رحمتی عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث و حجت‌الاسلام والمسلمین آینه‌چی عضو هیئت علمی و معاون پژوهش پژوهشکده زن و خانواده بودند.

حجت‌الاسلام والمسلمین رحمتی در ابتدای نشست با اشاره به این‌که ضعف سواد رسانه‌ای سبب می‌شود خانواده‌ها از وصول به اهدافی که برای آن تعریف شده است، باز بمانند، بیان داشت: بخشی از اهداف عام بوده و برخی نیز از منظر تفکر اسلامی مطرح است. معتقدیم اگر خانواده از فضای مجازی به درستی استفاده نکند هم حق الله و هم حق الناس در بحث خانواده تضعیف می‌شود.

وی با اشاره به قتل مادر توسط دختر نوجوان به سبب فضای مجازی تصریح کرد: تعداد این موارد ممکن است زیاد نباشد ولی نمونه‌ای از عدم استفاده نادرست و مدیریت نادرست از فضای مجازی و ناتوانی فرزندان و والدین در برقراری ارتباط با یکدیگر در استفاده از فضای مجازی است. این موضوع نشان می‌دهد که باید خانواده و فضای مجازی را جدی بگیریم.

عصر حاضر عصر فضای مجازی است

عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: برای عصر حاضر و دنیای امروز اگر بخواهیم یک تعبیر کلی به کار ببریم، باید بگوییم عصر سلطه شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به طور کلی است. رصدها نشان می‌دهد هر چه زمان جلو آمده میزان استفاده از سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای فضای مجازی بیشتر شده است. در حال حاضر شاید تعداد گوشی‌های تلفن همراه بیشتر از اعضای خانواده باشد.

وی ادامه داد: حضور در فضای مجازی به مرور زمان تأثیرات خاص خود را خواهد داشت، بر همین اساس حتما باید بحث خانواده و فضای مجازی را به عنوان یک کلان‌پروژه در نظر گرفته و آن را تعریف کنیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین رحمتی در تعریف اجمالی سواد رسانه‌ای نیز بیان کرد: سواد رسانه‌ای یعنی این‌که با مهارت‌های استفاده سنجش‌گرایانه، مدیریت شده و صحیح از فضای مجازی آشنا باشیم. همان‌گونه که هر کاری سواد خاص خود را می‌خواهد استفاده از فضای مجازی و اینترنت نیز سواد خود را می‌خواهد و اگر با این شیوه‌ها آشنا نباشیم، یعنی سواد رسانه‌ای نداریم.

وی با طرح این سوال که اگر سواد رسانه‌ای را افراد و خانواده‌ها نداشته باشند، چه مشکلاتی می‌تواند دامن‌گیر آن‌ها شود؟ پاسخ داد: ما باید بپذیریم فضای مجازی عضو دائمی خانواده‌ها شده و هر چه جلوتر می‌رویم این عضو جای بیشتری می‌گیرد و چه بسا در آینده جای والدین را از نظر تحت تأثیر قرار دادن خانواده بگیرد.

بی توجهی به فضای مجازی مشکلی را حل نمی‌کند

این استاد حوزه تأکید کرد: نادیده گرفتن و غفلت از فضای مجازی مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه باید خانواده‌ها و افراد را با سواد رسانه آشنا کنیم تا بدانند مضرات و أثرات آن چیست. والدین که سواد رسانه‌ای نداشته باشند، نمی‌توانند فرزندان خود را در فضای مجازی مدیریت کنند.

وی یکی از عوامل و زمینه‌های اصلی ضعف سواد رسانه‌ای در خانواده را جدی نگرفتن این فضا و جهل و نادانی نسبت به آن برشمرد و گفت: داشتن گوشی همراه، ارسال و دریافت مطلب به معنای این نیست که بگوییم افراد سواد رسانه‌ای دارند. سواد رسانه‌ای یعنی بدانیم در این فضا چه اخلاق و رفتاری داشته باشیم، مشکلات و دام‌های این فضا را بشناسیم و... .

عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث با اشاره به آیات و روایات؛ آرامش روانی، تداوم نسلی، الفت میان افراد، جلوگیری از فساد، انتشار آرمان توحید و عدالت را از اهداف مهم تشکیل خانواده برشمرد و یادآور شد: این اهداف از نگاه دینی تعریف شده است. این‌ها شرط لازم برای رسیدن افراد به سعادت است ولی شرط کافی نیست.

وی تصریح کرد: ضعف سواد رسانه‌ای سبب می‌شود به این اهداف طراحی شده دسترسی نداشته باشیم. اگر بخواهیم به این اهداف در عرصه خانواده برسیم باید والدین و فرزندان آگاهی و اطلاعات کافی برای استفاده درست از فضای مجازی را داشته باشند.

حجت‌الاسلام والمسلمین رحمتی با یادآوری این موضوع که مسلما فضای مجازی کاربردهای مثبت و اخلاقی برای خانواده دارد و برخی از خانواده‌ها از این فضا برای مشارکت در امور خیریه، کسب اطلاعات دینی و... استفاده می‌کنند، به بیان پیامدهای منفی آن پرداخت.

آسیب‌ها و پیامدهای عدم سواد رسانه‌ای

وی آسیب‌ها و پیامدهای فضای مجازی که به دلیل نداشتن سواد رسانه‌ای ایجاد می‌شود را به دو دسته عام و خاص تقسیم کرده و  اظهار داشت: تأثیرات عام، بر کلان خانواده است و تأثیرات خاص بر روابط همسران و فرزندان.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث یکی از پیامدهای عام عدم سواد رسانه‌ای را کاهش سنجش‌گری اخلاقی دانست و خاطرنشان کرد: فضای مجازی کارکرد مثبت و منفی دارد و لازمه استفاده از فضای مثبت این است که نگاه انتقادی و سنجش‌گرایانه در مواجهه با فضای مجازی داشته باشیم. یعنی از خودمان بپرسیم آیا این کار برای من لازم است، آیا مطلبی که ارسال می‌کنم تبعاتی دارد؟ آیا به دیگران آسیب می‌رساند و... . نگاه سوال‌مند، سنجش‌گرایانه و انتقادی یکی از راه‌های حفظ امنیت اخلاقی در فضای مجازی است.

وی تأکید کرد: نبود نگاه انتقادی و سنجش‌گرایانه معلول این است که نمی‌دانیم در فضای مجازی باید به مطالب نگاه فعالانه داشته باشیم نه منفعلانه. باید بدانیم با توجه به این‌که فضای مجازی شرایط خود را دارد اگر اشتباه کنیم نمی‌توانیم این اشتباه را جبران کنیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین رحمتی با بیان این‌که پیامد دیگر ضعف رسانه‌ای برای خانواده از منظر ارتباط با جامعه است، یعنی تهدید سلامت اخلاقی جامعه را به دنبال دارد، اذعان داشت: خانواده از جامعه جدا نیست و اگر خانواده‌ای به دلیل عدم استفاده درست از فضای مجازی گرفتار پیامدها شود، جامعه نیز از این مطالب متأثر می‌شود. فردی که در خانواده به وسیله استفاده نادرست از فضای مجازی بزرگ می‌شود، فردا نیز در جامعه همین تربیت را منتقل می‌کند.

تأثیر فضای مجازی بر امنیت و اقتصاد خانواده

وی اعتیاد اینترنتی را از دیگر پیامدهای استفاده نادرست از فضای مجازی برشمرد و اظهار داشت: اعتیاد اینترنتی یعنی ما به قدری به استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی وابسته باشیم که اگر از آن جدا شویم دچار استرس و اضطراب شویم. وقتی اعضای خانواده استفاده نادرست داشته باشند و به تعبیری گرفتار اعتیاد به فضای مجازی شوند، دچار اتلاف وقت شده و از وظایف خانوادگی باز می‌مانند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث، تهدید امنیت اخلاقی و سلامت روانی جامعه را از پیامدهای عدم سواد رسانه دانست و اظهار کرد: وقتی اعضای خانواده بلد نباشند به صورت مدیریت شده و درست از این فضا استفاده کنند، طبعا آرامش خانواده بر هم می‌خورد.

وی اضافه کرد: پیامد دیگر مختل شدن اقتصاد خانواده است. اگر والدین و فرزندان به این فضا اعتیاد داشته باشند هم به خانواده هزینه اعمال می‌کنند و هم از کار روزمره خود باز می‌مانند و حتی ممکن است این فضا افراد را به سمت تجمل‌گرایی سوق دهد.

این استاد حوزه، آسیب‌های جسمی، تضعیف وظیفه، اتلاف عمر، نقض حریم خصوصی، تشکیل خانواده مجازی و کنترل‌ناپذیری را از دیگر پیامدهای عدم آشنایی با فضای مجازی دانست و گفت: یکی از ویژگی‌های خانواده مجازی کنترل‌ناپذیری آن است. افراد خانواده‌های سنتی قابل شناسایی هستند ولی خانواده مجازی چنین چیزی را ندارند. یعنی قابل شناسایی و کنترل و ارزیابی عینی نیستند که می‌تواند پیامدها و مشکلات بعدی را ایجاد کند.

تضعیف حق الله و حق الناس

وی افزود: برخی با انتشار تصاویر خود حریم خصوصی خانواده شامل حریم اقتصادی، حریم فرهنگی و... را فاش می‌کنند و این می‌تواند آسیب‌های مختلفی داشته باشد. حتی برخی از سازمان‌ها و شرکت‌ها براساس کلیک کردن مطالب مختلف، خصوصیات و شخصیت افراد را به دست می‌آورند.

حجت‌الاسلام والمسلمین رحمتی، تضعیف حق الناس و تضعیف حق الله را از پیامدهای دیگر عدم آشنایی با رسانه بیان کرد و گفت: اگر از فضای مجازی درست استفاده نکنیم می‌تواند ما را در دام تضعیف حق الله و حق الناس گرفتار کند، چرا که هر فردی نسبت به خانواده و فرزندان خود وظایفی دارد که در صورت اعتیاد به فضای مجازی اگر به وظایف خود عمل نکند، حق الناس به گردنش می‌آید و اگر این کار سبب غفلت او از عبادت خداوند متعال باشد، حق الله به شمار می‌آید.

وی طلاق عاطفی در خانواده، گرفتار شدن در دام افراد بی اخلاق را از دیگر أثرات فضای مجازی بیان کرد و تصریح داشت: ممکن است ما در این فضا فرد اخلاقی باشیم ولی دلیل بر این نیست که دیگران بی اخلاق نباشند.

راهکارهای بهره برداری از فضای مجازی

این استاد حوزه، درباره راهکارها نیز تأکید کرد: راهکارهای بهره برداری از فضای مجازی شامل مجموعه‌ای از وظایف خانواده، نهادهای حاکمیتی و غیر حاکمیتی می‌شود، اگر این همکاری جدی صورت گیرد می‌توانیم معضلات اخلاقی ناشی از ضعف سواد رسانه را کاهش دهیم.

وی افزود: دانش افزایی و مهارت افزایی نخستین و مهم‌ترین گام است، فضای مجازی جزئی از زندگی انسان شده و جدا نمی‌شود که یکی از این مصادیق شبکه‌های اجتماعی است که به مرور زمان گسترش می‌یابد. با آه و ناله و نفرین دیگران این فضا از خانواده بیرون نمی‌آید، به همین دلیل باید استفاده درست از آن را یاد بگیریم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث گفت: تولید محتوا باید به وسیله نهادها صورت گیرد و ارائه محتوا باید به وسیله اهالی تبلیغ. تبیین رژیم مصرف مناسب دومین راهکار است. همچنین جدای از نظارت بیرونی، نظارت درونی را نیز تقویت کنیم.

وی اضافه کرد: راهکار بعدی نگاه انتقادی و سوال‌مند به فضای مجازی داشته باشیم. قوانین ساده و قابل اجرا طرح کنیم. البته صیانت خانواده از فضای مجازی کار ساده نیست ولی این‌گونه نیست که بگوییم غیرممکن است.

رسانه جزو لاینفک زندگی انسان شده است

در ادامه نشست نیز حجت‌الاسلام والمسلمین آینه چی به عنوان یکی از سخنرانان نشست با اشاره به این‌که بحث درباره فضای مجازی، سواد رسانه و خانواده بسیار مهم و ضروری است، گفت: می‌توان ادعا کرد رسانه در سطح زندگی فردی و خانوادگی جزو لاینفک است.

وی افزود: ما اکنون نیاز داریم پژوهش‌های دقیق و ریز با موضوعات خیلی خاص در امر فضای مجازی و سواد رسانه‌ای داشته باشیم.

عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده با بیان این‌که باید در امر پژوهش مربوط به سواد رسانه و فضای مجازی درباره خانواده‌ها تفکیک قائل شویم، تصریح کرد: باید بدانیم خانواده دارای دو حیث است؛ یک حیث به مثابه فاعل شناسا است، یعنی خانواده انواع رسانه، محتوای رسانه، سره از ناسره را می‌شناسد. حیث دوم خانواده به مثابه یک ابژه است، یعنی مورد هجمه رسانه قرار می‌گیرد.

وی اضافه کرد: ضرورت دارد ما خانواده را به عنوان یک مفعولی که هجمه‌ها و حمله‌ها متوجه او است، با نگاه دقیق‌تری مورد مطالعه قرار دهیم. در پژوهش‌ها نسبت به پیامدهای اخلاقی باید مشخص کنیم منظورمان خانواده به ماهو خانواده است یا تک تک اعضای خانواده.

تغییر کارکردها و مناسبات خانواده

حجت‌الاسلام والمسلمین آینه چی یکی از محورهای بازنمایی خانواده در رسانه را تغییر معنای خانواده دانست و اظهار کرد: در امپریالیسم فرهنگی یکی از چیزهایی که به عمد دستخوش تغییر قرار گرفته، تغییر معنای خانواده است.

وی ادامه داد: تغییر دیگر رسانه بر خانواده، تغییر در مناسبات آن است. زمانی آیین‌ها و سنت‌ها مناسبات خانوادگی را مشخص می‌کرد ولی رسانه آن‌ها را تغییر داده است. اکنون مرجعیت خانواده کاهش پیدا کرده است.

عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده یادآور شد: کاهش ارتباط فرزندان و والدین، الگوی همسرگزینی، کاهش ارتباط میان همسران و... به سبب تغییرات مناسبات خانوادگی است که توسط رسانه صورت می‌گیرد.

خانواده؛ قربانی فضای مجازی

وی عنوان کرد: نکته بعدی که بازنمایی خانواده به وسیله رسانه در حال ترویج آن است، گسست نسلی است. اکنون رسانه‌ها در باز تعریف خانواده، به دنبال سست کردن ارزش‌های اصیل خانواده، ارزش‌های دینی و اخلاقی و... هستند و در خانواده شاهد گسست هستیم.

حجت‌الاسلام و المسلمین آینه چی آشکارشدگی خانوادگی را از دیگر پیامدهایی دانست که رسانه دنبال می‌کند و یادآور شد: قبلا در خانواده‌ها شاهد حد و مرز و کنترل ورودی و خروجی بودیم ولی اکنون گویی فضای مجازی به عرصه‌ای تبدیل شده که خانواده‌ها در آشکار کردن خود سبقت می‌گیرند.

وی در پایان تأکید کرد: اگر می‌خواهیم از ضعف سواد رسانه‌ای و پیامدهای آن صحبت کنیم باید مشخص کنیم در چه حوزه‌ای می‌خواهیم صحبت کنیم.

انتهای پیام/