به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله سید احمد خاتمی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس مسائل مستحدثه موضوع «فقه رسانه» را مورد کنکاش قرار داد که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛

خلاصه جلسه گذشته

جواب سلامی که از طریق رادیو و تلویزیون می‌شود وجوب رد ندارد، چون امکان اسماع نیست. اگر با تماس تلفنی سلام کند حتی اگر فاصله فیزیکی بین سلام کننده و جواب دهنده زیاد باشد، وجوب رد دارد. سلام‌های متعارف نیز روشن است که وجوب رد فوری دارد.

اگر مسلم علیه حاضر است ولی ناشنوا است و صدا به او نمی‌رسد. اگر ما باشیم و آیه تحیت رد سلام واجب نیست چون وجوب رد امکان ندارد. مانند صورتی که از طریق رادیو و تلویزیون جواب رد نداشت. اما اگر با مقداری بلند کردن صدا می‌شنود در این صورت امکان رد صدق می‌کند و جواب واجب است.

در نماز اگر بخواهد جواب سلام را بدهد باید صدای خود را بلند کند، آیا در این صورت رد سلام نیز واجب است؟ در این صورت نیز جواب سلام واجب نیست، چون وجوب رد سلام انصراف به فرد متعارف دارد و این فرد که با صدای بلند می‌شنود فرد غیر متعارف است.

این مساله در باب مبطلات نماز مطرح شده است. می‌فرماید: یجب اسماع الرد سواء کان فی الصلاة ام لا الاّ اذا سلم و مشی سریعاً او کان المسلّم اصمّ فیکفی الجواب علی المتعارف بحیث لو لم یبعد او لم یکن اصم کان یسمع.(1)

آیا انصراف به چنین معنای عرفی است. مرحوم گلپایگانی در صورتی که نمی‌شنود فرموده است؛ لکن وجوبه حینئذ غیر معلومٍ و کذا جوازه فی الصلاة. چون در جایی که نمی‌شنود شک داریم بگوید سلام علیکم.

مرحوم میلانی می‌فرماید: مع اقترانه بالاشارة و نحوها بحیث یلتفت المسلّم و الا فلا یبعد سقوط وجوبه و الاحوط ان یقصد به الدعاء له ان لم یکن فی حال الصلاة اما فیها فیترک الخطاب علی ماتقدم.

جواب سلام نامه و پیامک صاحب جواهر و علامه حلی می‌گویند واجب نیست. علامه حلی می‌فرماید: اگر از پشت دیوار سلام کرد و توانست جواب سلام را بدهد واجب است و در غیر آن واجب نیست. محدث بحرانی می‌فرماید جواب سلام واجب است چون عموم روایتی که وجوب رد را ثابت می‌کند، جواب سلام نامه را شامل می‌شود.

و هذا الخبر دال بعمومه على وجوب رد السلام الذي كتب له في ذلك الكتاب لأنه من جملة ما يتوقع صاحبه رده سيما إذا كان الكتاب إنما يشتمل على مجرد الدعاء و السلام و قد حكم (عليه السلام) بوجوب رده كرد السلام.(2)

روایتی که محدث بحرانی به آن اسنتاد می‌کند صحیحه است.

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رَدُّ جَوَابِ الْكِتَابِ وَاجِبٌ كَوُجُوبِ رَدِّ السَّلَامِ وَ الْبَادِئُ بِالسَّلَامِ أَوْلَى بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ.(3)

سند روایت: در گذشته بحث کرده‌ایم که در بین عده مرحوم کلینی ثقه وجود دارد. ابن محبوب، حسن بن محبوب است.

دلالت روایت: رد جواب سلام نامه واجب است مانند وجوب رد سلام. روشن است جواب هر نامه نیست بلکه نامه‌ای که در آن سلام علیکم نوشته شده است. این روایت می‌گوید جواب سلام نامه را واجب می‌داند. سه جواب صاحب جواهر داده است.

لكنك خبير أنه بمثله لا يخرج عن السيرة القطعية، و ظهور عدم صدق التحية و الأصول العقلية، فلا بد حينئذ من حمله على إرادة شدة التأكد مراعاة لمكارم الأخلاق و جزاء الإحسان بالإحسان.(4)

جواب اول- بمثله لایخرج عن السیره القطعیة؛ یعنی علما واجب نمی‌دانستند، یعنی در سیره خود وقتی جواب سلام را می‌دانند، جواب سلام نامه را به نحو وجوب نمی‌دانند بلکه جواب آن را از باب رعایت ادب می‌دانند. بنابراین با این روایت نمی‌توان از سیره علما در عدم وجوب جواب سلام نامه خارج شد و قایل به وجوب آن شد. مانند قیام در مقابل وارد که از باب وجوب نیست بلکه برای رعایت است. به عبارت دیگر تقید علما در جواب سلام نامه بخاطر وجوب آن نیست چون تقید به جواب دادن دال بر وجوب نیست. بلکه بخاطر رعایت ادب است. البته به این نکته باید توجه داشت که اگر جواب ندادن سلام ناشنوا حمل بر اهانت شود جواب دادن سلام واجب خواهد بود. دلیل وجوب جواب سلام حرام بودن توهین به مومن است.

اگر علما به این روایت عمل کرده باشند، می‌توانست به عنوان سیره باشد در حالی که فقط شیخ یوسف بحرانی که مشرب اخباری داشته به آن عمل کرده است.

جواب دوم- به جواب کتبی سلام نامه، تحیت به آن صدق نمی‌کند. و لااقل من الشک در صدق تحیت به سلام و جواب نامه. آری ادب صدق می‌کند.

جواب سوم- اصالت البرائه در شک در وجوب تکلیفی جواب کتبی سلام نامه جاری می‌شود که صاحب جواهر از آن تعبیر به اصول عقلی کرده است. در شبهات وجوبیه اخباری‌ها اصالت البرائه را نیز مانند اصولیون جاری می‌کنند برخلاف اجرای آن در شبهات تحریمیه.

ان قلت- با وجود صحیحه عبد الله بن سنان نبوت به جریان اصل برائت نمی‌رسد.

قلت- با اعراض علما از این صحیحه به عنوان دلیل لفظی شمرده نمی‌شود تا این‌که مانع جریان اصل بشود.

بنابراین جواب سلام واجب است به شرط این‌که امکان رد جواب وجود داشته باشد و صحیحه برای تاکید رعایت اخلاق و آداب خواهد بود.

انتهای پیام/

پی نوشت؛

1 - العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشّ?ی)، الطباطبائي اليزدي، السيد محمد كاظم، ج3، ص22.

2 - الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة، البحراني، الشيخ يوسف، ج9، ص82.

3 - وسائل الشيعة، الشيخ الحر العاملي، ج12، ص57، أبواب احکام العشرة فی السفر و الحضر، باب33، ح1، ط آل البيت.

4 - جواهر الكلام، النجفي الجواهري، الشيخ محمد حسن، ج11، ص111.