به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در نشست علمی‌ «روش شناسی استنباط نظام اقتصادی اسلام» که صبح امروز 3 مهرماه برگزار شد، در ابتدای بحث خود ساده زیستی، عالم و متقی بودن را از صفات مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین موسویان برشمرد.

وی در ادامه با اشاره به این‌که موضوع نشست دارای سه پیش فرض است که هر کدام جای بحث مستقلی دارد، تأکید کرد: سه پیش فرض شامل؛ اولاً، نظام اقتصادی در اسلام هست. ثانیاً، این نظام قابل استنباط یا لازم الاستنباط است و ثالثاً، استنباط نظام اقتصادی روش خاص خود را دارد.

آیت‌الله علیدوست درباره فرضیه رقیب نسبت به پیش فرض‌های مطرح تصریح کرد: در برابر پیش فرض نخست دو گروه وجود دارد. گروه اول می‌گویند: کار اسلام نظام سازی نیست و این مسائل از حوزه شریعت خارج است. گروه دوم نیز می‌گویند: هزاران روایات داریم ولی در این روایات نظام وجود ندارد. البته هر دو گروه رقیب یک‌دیگر هستند ولی اینجا به هم می‌رسند.

وی اضافه کرد: پیش فرض دوم این بود که نظام قابل و یا لازم الاستنباط است. مقابل این پیش فرض کسانی هستند که می‌گویند: ما نظام داریم ولی با استنباط اتمیک به صورت اتوماتیک به نظام می‌رسیم. یعنی نظام حصولی است نه تحصیلی. در حالی که ما معتقدیم نظام به صورت اتوماتیک و با استنباط جزیره‌ای به دست نمی‌آید.

این استاد حوزه درباره نظریه رقیب مقابل پیش فرض سوم نیز بیان کرد: در برابر پیش فرض سوم کسانی هستند که می‌گویند: نظام داریم، لازم الاستنباط نیز است ولی روش‌های موجود کفایت می‌کند. یعنی با روش متداول استنباط، استنباط نظام‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، قضایی، جزایی و... به دست می‌آید.

وی یادآور شد: بنابراین افرادی که می‌گویند نظام اقتصادی در اسلام نیست اشتباه می‌کنند. به اعتقاد ما اسلام نظام اقتصادی دارد، این نظام باید استنباط شود و برای استنباط آن نیازمند روش خاصی هستیم.

آیت‌الله علیدوست در بخش دوم سخنان خود به بیان راهکارهای رسیدن به نظام اقتصادی اسلام با قبول پیش فرض‌ها پرداخت و گفت: ما عمدتا درباره روش‌ها دو نظر رسمی و یک نظر غیر رسمی داریم.

وی ادامه داد: نظر اول که شاید سلسله جنبان آن آقای صدر باشد، می‌گوید: ما به نظام اقتصادی معتقد هستند. چنانچه از رفتار ایشان مشخص است که باید این نظام استنباط نیز شود. ولی در پیش فرض سوم که روش خاص است، ایشان یک راهکار ارائه می‌دهد و می‌گوید فقیه باید نظام را استنباط کند. ولی به دو نوع استنباط قائل هستند، یک بار فقیه اتمیک مباحث را بررسی و نظام را استنباط کند و دوم اگر در استنباط با چالش روبرو شده و نتوانست استنباط نظام کند، با اخذ فتوای دیگران نظام را استنباط کند.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: بنده در کتاب «فقه و مصلحت» این راه را نقد کرده‌ام و با تمام احترامی که قائل هستیم معتقدم یکی از ضعیف‌ترین حرف‌ها است.

وی درباره روش دوم(غیر رسمی) رسیدن به نظام اقتصادی اسلام گفت: این روش می‌گوید باید با استنباط اتمیک، استنباط خرده نظام صورت گرفته و در خود خرده نظام‌ها کاری شبیه استنباط اتمیک انجام دهیم تا به کلان نظام برسیم. این راهکار جایی ثبت نیست، ولی قابل گفتن است.

آیت‌الله علیدوست درباره راهکار دیگر برای استنباط نظام اقتصادی اسلام اذعان کرد: راهکار مدنظر ما این است که باید با یک استنباط همه کار را تمام کنیم. در نتیجه می‌گویم اسلام نظام اقتصادی دارد، لازم الاستنباط است، روش آن نیز یک روش ویژه و خاص است.

وی تأکید کرد: به نظر ما حداقل باید چهار کار صورت گیرد تا روش پاسخگو در نظام اقتصادی اسلام به دست آید. نمی‌خواهیم بگوییم در این چهار روش محصور است ولی این روش‌ها بنیادی و اساسی است. 1 – ظرفیت شناسی اسناد استنباط، 2 - توسعه مسائل اصول فقه، 3 - توجه به ظرفیت اسناد عام قرادادها و 4 - اصلاح نگاه حداقلی به قدر متیقن‌گیری.

1 - ظرفیت شناسی اسناد استنباط: ما باید از ظرفیت نهادینه شده در عقل، عرف و مصلحت استفاده کنیم. البته این ظرفیت‌ها را نه نابجا به کار نبریم و نه نابجا به کار ببریم. به نظر ما نمی‌توانیم در نظام اقتصادی اسلام از عقل استفاده نکنیم. عقل نه تنها در سند بلکه در کارهای تفسیری نیز منظور است. وقتی عقل کنار ادله قرار می‌گیرد، ادله به گونه دیگری تفسیر و استنباط می‌شود. بنابراین ظرفیت شناسی اسناد استنباط در نظام‌های اسلام لازم است.

2 - توسعه مسائل اصول فقه: توسعه مباحث منظورم نیست بلکه توسعه مسائل اصول فقه مدنظر است. ما برای کشف نظام اقتصادی اسلام ناچاریم اصول فقه را توسعه دهیم، البته منظورمان مسائل اصول فقه است نه مباحث آن. این‌که گاهی افرادی نسبت به آن حمله می‌کنند، چون میان مباحث و مسائل خلط می‌کنند. اگر توسعه ندهیم نمی‌توانیم نظام را استنباط کنیم. نظام، سیستم است و استنباط آن نیز باید سیستماتیک صورت گیرد. نمی‌توان سیستم استنباط کرد ولی از روش سیستماتیک بهره نبرد.

3 - توجه به ظرفیت اسناد عام قراردادها: ما در معاملات اسلامی یک سری ادله خاص داریم ولی یک سری اسناد عام داریم، مانند «الناس مسلطون علی اموالهم» یا «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ». کسی که می‌خواهد استنباط نظام کند باید به این ظرفیت‌ها توجه کند.

4 - اصلاح نگاه حداقلی و قدر متیقن‌گیری: ما نگاهی در فقه داریم که بنده اسم آن را قدر متیقن‌گیری نهادم. برای نمونه در مسأله مضاربه ادعای اجماع شده که مضاربه باید با درهم و دینار صورت گیرد. اگر کسی بخواهد نظام اقتصادی اسلام را استنباط کند، باید این نگاه را اصلاح کند.

آیت‌الله علیدوست در پایان سخنان خود تأکید کرد: اگر نظام اقتصادی اسلام توسط فقیهانی مبرز استنباط و استخراج شود، می‌تواند در مقابل نظام سوسیالیسم و کاپیتالیسم حرف برای گفتن داشته باشد.

گفتنی است؛ در پایان این نشست علمی جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد.

انتهای پیام/