به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله سید احمد خاتمی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس مسائل مستحدثه موضوع «فقه رسانه» را مورد کنکاش قرار داد که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛

مسألة - لو سمع آية السجدة من مثل الراديو فان أذيعت قراءة شخص مستقيمة وجبت السجدة، و إن أذيعت من المسجلات لا تجب.(1)

فرض می‌شود، اگر از رادیو آیه سجده واجب پخش شود، آیا سجده لازم است؟ امام راحل می‌فرماید: اگر پخش زنده و مستقیم باشد، سجده واجب است. در این صورت تصویر یا صدای قاری را می‌شنود فرقی نیست. اما اگر به صورت غیر مستقیم پخش شود سجده واجب نیست.

این مساله در عروه الوثقی نیز مطرح شده است؛ سه قول دارد. قول اول، عدم وجوب است که امام راحل در تحریر فرموده است و بر عروه حاشیه نزده است و نیز محقق عراقی حاشیه بر عروه نزده است. سید یزدی فرموده سجده‌ای(آیه سجده داری) که از نوار شنیده می‌شود، وجوب ندارد.

مسألة الظاهر أنه يعتبر في وجوب السجدة كون القراءة بقصد القرءانية‌ فلو تكلم شخص بالآية لا بقصد القرءانية لا يجب السجود بسماعه و كذا لو سمعها ممن قرأها حال النوم أو سمعها من صبي غير مميز بل و كذا لو سمعها من صندوق حبس الصوت و إن كان الأحوط السجود في الجميع‌.(2) می‌فرماید اگر آیه سجده را از صندوق حبس الصوت بشنود سجده و اجب نیست و مراد از صندوق حبس الصوت ضبط صوت است.

قول دوم، بسیاری از بزرگان قائل به احتیاط شده و گفته احتیاط ترک نشود؛ مانند سید محمدتقی خوانساری و آیت‌الله اراکی که یک حاشیه بر عروه دارند. مرحوم صدر(که در بالا سر حرم حضرت معصومه دفن است) به خصوص درباره آیه سجده که از ضبط صوت بخش می‌شود و یا صبی غیر ممیز می‌خواند، گفته‌اند احتیاط واجب باید سجده کند. آقا جمال الدین گلپایگانی، حکیم، میلانی، سید احمد خوانساری، آملی، شاهرودی گفته‌اند احتیاط ترک نشود. سید عبدالله شیرازی، سجده در هنگام تلاوت آیه سجده دار از رادیو را واجب دانسته است.

گلپایگانی فرموده: لایترک مع صدق القرائة. آیت‌الله فاضل لنکرانی فرموده‌اند: بل الظاهر فی السماع من التلفزیون و الرادیو-به صورت پخش مستقیم باشد- اذا کان القاری یقرئه فی ذالک الحال.

مستند اقوال

دلیل قول امام راحل و محقق عراقی و شیخ علی جواهری بر عدم وجوب سجده این است که اصولاً آیه سجده زمانی که قاری به قصد قرائت بخواند واجب می‌شود. اما اگر مثلا طوطی یا شخص خواب و یا ضبط صوت که پخش غیر مستقیم باشد، آیه سجده را بخواند، در این صورت قرائت قاری بر آن صدق نمی‌کند، بلکه قرائت برای ابزار صنعت است. هذا اولاً.

ثانیاً، در برخی روایات می‌گوید اگر آیه سجده به گوش او بخورد سجده واجب است و تعبیر به قرائت نشده است. در صورتی که آیه سجده توسط ابزار پخش صدا شنیده شود، قرائت گفته نمی‌شود بلکه شنیدن است. مانند صحیحه علی بن جعفر «عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَكُونُ فِي صَلَاةِ جَمَاعَةٍ فَيَقْرَأُ إِنْسَانٌ السَّجْدَةَ كَيْفَ يَصْنَعُ قَالَ يُومِئُ بِرَأْسِهِ.(3)

سند روایت:

روایت صحیحه است. کتاب علی بن جعفر به سند معتبر رسیده است.

دلالت روایت:

شاهد در این است اگر آیه سجده را بشنود باید سجده کند. بنابراین با پخش از رادیو و مانند آن باشد سمع بر آن صدق می‌شود. پس سجده واجب است.

روایت دیگر نیز تعبیر به سمع کرده است. «وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْحَائِضِ هَلْ تَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَ تَسْجُدُ سَجْدَةً إِذَا سَمِعَتِ السَّجْدَةَ قَالَ تَقْرَأُ وَ لَا تَسْجُدُ.(4)

سند روایت:

عنه یعنی از حسین بن سعید و مراد فضاله بن ایوب ازدی است. عبد الرحمن بن ابی عبدالله ثقه است و فضیل بن یسار یعنی خویش و قوم او بوده است.

دلالت روایت:

روایت می‌گوید سجده بر زن حائض نیست. شیخ حر عاملی می‌فرماید: امرها بالسجود محمول علی الاستحباب و نهه عنها محمول علی جواز الترک. شاهد در سماع سجده است.

این روایت صریح است «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الطَّامِثِ تَسْمَعُ السَّجْدَةَ فَقَالَ إِنْ كَانَتْ مِنَ الْعَزَائِمِ فَلْتَسْجُدْ إِذَا سَمِعَتْهَا.(5)

سند روایت:

رجال سند معلوم هستند و ثقه می‌باشند. علی بن رئاب و از سران شیعه است، برادر او عبید بن رئاب است که از سران خوارج بود. ابی عبیده زیاد بن عیسی و ثقه است. لذا روایت صحیحه است.

استدلال روایت: زن حائض آیه عزیمت و سجده واجب را بشنود سجده کند. تعبیر به قرائت نشده است.

اگر ما باشیم و این دو روایت؛ لسان دلیل می‌گوید، اگر آیه سجده را بشنود، سجده واجب است و با پخش از رادیو سمع صدق می‌کند. اما بنابر نظر محقق خویی، از ادله استفاده شده که در سجده واجب باید قرائت باشد و در ضبط صوت و صبی غیر ممیز قرائت صدق نمی‌کند. البته این جای تعجب دارد که قرائت صبی غیر ممیز قرائت نیست. بنابراین بر پخش از ضبط صوت قرائت صدق نمی‌کند و جا داشت جناب سید احتیاطی را که در مساله 13 آورده بود، در اینجا ذکر می‌کرد. «و اوذیعت من المسجلات لاتجب و ان کان الاحوط ذالک.» که حداقل احوط استحبابی را برساند.

ولی چون روایات صحاح را داریم به نظر می‌رسد اینجا احوط وجوبی است. بنابراین آیه سجده خواه به صورت پخش مستقیم یا غیر مستقیم از رادیو پخش شود، اگر ما بودیم و ادله قرائت، محل شبهه است و احوط استحبابی را قائل می‌شدیم ولی با صحیحه ابی عبیده حذاء تصریح می‌کند که زن حائض آیه سجده را می‌شنود تعبیر به تسمعُ شده است.

انتهای پیام/

پی نوشت؛

1 - تحرير الوسيلة - ط نشر آثار، الخميني، السيد روح الله، ج2، ص671.

2 - العروة الوثقى - جماعة المدرسین، الطباطبائي اليزدي، السيد محمد كاظم، ج2، ص581.

3 - وسائل الشيعة، الشيخ الحر العاملي، ج6، ص243، أبواب قراءة القران و لو فی غیر الصلاة، باب43، ح3، ط آل البيت.

4 - وسائل الشيعة، الشيخ الحر العاملي، ج2، ص341، أبواب الحیض، باب36، ح4، ط آل البيت.

5 - وسائل الشيعة، الشيخ الحر العاملي، ج2، ص340، أبواب الحائض، باب36، ح1، ط آل البيت.