به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله علی اکبر رشاد، رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران در جلسه نوزدهم «درس خارج فقه مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک» که به صورت مجازی برگزار شد، به تأثیر عرصه‌های جدید مهندسی ژنتیک بر ابواب فقه پرداخت.

وی با بیان این‌که فرض ما این است که جواز زیست فناوری و استخدام آن اجمالاً مجاز و مباح است، تصریح کرد: بر این موضوع می‌توانیم بر کتاب، سنت، عقل و احیاناً اگر اجماعی منعقد شده، استدلال کنیم.

آیت‌الله رشاد ادامه داد: به نظر ما پاره‌ای از آیات می‌تواند به جواز اجمالی زیست فناوری دلالت کند. برای نمونه آیاتی که تصرفات غیر عادی و فرآیند‌های غیر متعارف را بیان می‌کند. این آیات می‌تواند دلیلی بر این باشد که فرآیند‌های غیر متعارف ممنوع نیست.

وی با اشاره به این‌که در برخی آیات می‌بینیم حضرت حق تعالی از انبیای خود می‌خواهد برخی فرآیند‌های غیر عادی را برای اعجاز ادعای نبوت انجام دهند، یادآور شد: این می‌تواند دلیلی بر جواز تصرفات تکنولوژیکی زیستی و حیوی دلالت کند.

رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران تأکید کرد: قرآن کریم نقل می‌کند حضرت عیسی(ع) فرموده من هیأت طیر را از گل می‌سازم. چیزی شبیه مجسمه را می‌سازم و آن گاه در آن می‌دمم و به اذن الله این پرنده می‌شود. این کار را حضرت عیسی(ع) در قبال مردم و مخالفان برای اثبات نبوت خویش مورد تمسک قرار می‌دهد.

وی افزود: در آیه 49 سوره آل عمران آمده «وَرَسُولًا إِلَىٰ بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ ۖ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ ۖ وَأُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَىٰ بِإِذْنِ اللَّهِ ۖ وَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ؛ و او را به رسالت به سوی بنی اسرائیل فرستد که به آنان گوید: من از طرف خدا معجزی آورده‌ام، من از گل مجسمه مرغی ساخته و بر آن (نفس قدسی) بدمم تا به امر خدا مرغی گردد، و کور مادر زاد و مبتلای به پیسی را به امر خدا شفا دهم، و مردگان را به امر خدا زنده کنم، و به شما (از غیب) خبر دهم که در خانه‌هاتان چه می‌خورید و چه ذخیره می‌کنید. این معجزات برای شما حجّت و نشانه (حقانیت من) است اگر اهل ایمان هستید.» براساس این آیه، حضرت عیسی(ع) این مطالب را به عنوان یک سلسله معجزاتی که دال بر نبوت ایشان است، مطرح می‌کند.

رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان کرد: بر اساس آیه 49 سوره آل عمران این گونه می‌توان استدلال کرد که وقتی خداوند متعال این روند غیر متعارف و فرآیند متفاوت از طرز معمول را به مثابه دلیل و رسالت پیامبر خود نقل می‌کند و این اعمالی که عیسی بن مریم انجام داده، به مثابه یک عمل موفق که از آن بزرگوار صادر شده نقل می‌شود، بنابراین اگر طی راه غیر متعارف از طریق فرآیندهای زیست فناورانه - نظیر این راه‌های غیر متعارف باشد - به صورت مطلق مضموم و منهی بود، صحیح نبود که قرآن کریم بر هم زدن راه‌های عادی و کاربست راه‌های غیر عادی را ممدوح قلمداد کند و حتی آن را دلیل بر نبوت اعلام می‌کرد.

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد چون اثبات نبوت یک امر قدسی است، بنابراین اثبات این شأن برای اولیای الهی نمی‌تواند با تمسک و کاربست اعمال و افعال غیر مباح صورت پذیرد و قهراً چنین کارهایی مباح است. در نتیجه می‌توان صرف نقل این‌که پیامبر اولوالعزمی با اعمال شیوه‌های غیر متعارف در حوزه زیست حیات جنبندگان نبوت خویش را اثبات می‌کند، دلالت دارد بر این‌که طی مسیر غیر متعارف در عالم زیست مباح است.

استاد برجسته حوزه تأکید کرد: البته به این نکته توجه داریم آن چه به دست حضرت عیسی(ع) انجام شده از نوع زیست فناوری نیست، ولی می‌خواهیم از آیه استفاده کنیم که اعمال راه‌های غیر متعارف در عرصه حیات و زندگی جنبندگان مضموم نیست. یعنی می‌خواهیم از آیه جواز اجمالی اعمال، استخدام و... شیوه‌های غیر متعارف را استفاده کنیم. آیه همچنین بر این موضوع دلالت دارد که علیرغم این‌که حضرت عیسی(ع) عامل ارادی طی این فرآیند است که یک موجود زنده پدیده می‌آید ولی فعل به اذن الله پدیده آمده است.

آیت‌الله رشاد، داستان حضرت ابراهیم(ع) را یکی دیگر از آیات برای اثبات اجمالی جواز زیست فناوری بیان کرد و گفت: مسأله زنده کردن پرندگان چهارگانه که به امر الهی به روش غیر متعارف رخ می‌دهد در آیه 209 سوره بقره آمده «وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَىٰ ۖ قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ ۖ قَالَ بَلَىٰ وَلَٰكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي ۖ قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَىٰ كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا ۚ وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ؛ و چون ابراهیم گفت: بار پروردگارا، به من بنما که چگونه مردگان را زنده خواهی کرد؟ خدا فرمود: باور نداری؟ گفت: آری باور دارم، لیکن خواهم(به مشاهده آن) دلم آرام گیرد. خدا فرمود: چهار مرغ بگیر و گوشت آنها را به هم درآمیز نزد خود، آن گاه هر قسمتی را بر سر کوهی بگذار، سپس آن مرغان را بخوان، که به سوی تو شتابان پرواز کنند؛ و بدان که خدا (بر همه چیز) توانا و داناست.»

وی افزود: اگر احیای جانوران و زیست وران به طرز غیر عادی باشد، مثلاً فرض کنید فردی با فرآیند سلول بنیادی جوجه کشی کند، آیا مجاز است یا خیر؟ در قضیه حضرت ابراهیم(ع) پرندگانی زنده می‌شوند، ولی با طی فرآیند غیر متعارف. اگر بنا بود احیای به روش غیر عادی مضموم باشد، خداوند متعال این درخواست حضرت ابراهیم(ع) را اجابت نمی‌کرد. البته ما نمی‌خواهیم بگوییم فعل حضرت ابراهیم(ع) یک عمل زیست فناورانه بود ولی نشانگر آن است که به صورت غیر متعارف و غیر عادی پرندگانی زنده شدند، مجاز است. با این وجود فرآیند زنده کردن پرنده به دست خداوند متعال بوده است. به نظر ما می‌شود از این آیه اجمالاً می‌توان استفاده کرد که خروج از شیوه متعارف در مسائل زیست ممنوع و مضموم نیست.

استاد برجسته حوزه علمیه، مصداق دیگری که دلالت بر جواز طی طریق غیر متعارف برای پدیدآوردن یک موجود زنده کند را جایی دانست که قرآن کریم قاطر را در کنار حیوانات دیگر معرفی می‌کند و یادآور شد: قاطر حیوانی است که از اسب و الاغ به وجود می‌آید ولی با این وجود قرآن آن را مضموم ندانسته و می‌گوید این حیوان را ما به وجود آوردیم. این موضوع فی الجمله می‌تواند جواز فعالیت‌هایی باشد که امروز ممکن است از طریق زیست فناوری به وجود آید. مثلا امروز موجودی به نام «لایگر» از شیر و ببر به وجود می‌آید. برخی می‌گویند این کار اشکال دارد، ولی سخن ما این است چه تفاوتی میان به وجود آمدن قاطر و لایگر وجود دارد؟ بنابراین اجمالاً می‌توان استفاده کرد که برخی از موارد زیست فناوری مورد تأیید خدا است.

وی بیان کرد: قرآن کریم می‌فرماید «وَالْخَيْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوهَا وَزِينَةً ۚ وَيَخْلُقُ مَا لَا تَعْلَمُونَ؛ همچنین اسبها و استرها و الاغها را آفرید؛ تا بر آنها سوار شوید و زینت شما باشد، و چیزهایی می‌آفریند که نمی‌دانید.» این آیه نشان می‌دهد حیوانات دو وراثتی و دو ژنتیکی مورد مدح خداوند متعال قرار گرفته و اگر مضموم بود، نه تنها مدح نمی‌شد مسلماً خداوند متعال این را به خود نسبت نمی‌داد.

آیت‌الله رشاد یادآور شد: حتی برخی از آیاتی که اصل پژوهش و دانش ورزی در زمینه زیست فناوری و کشف قوانین حاکم بر حیات و زندگی جانوران را مورد تشویق قرار می‌دهد، می‌تواند مورد تمسک قرار گیرد. چون دانش ورزی در برخی موارد مستلزم استخراج این قوانین است. گاهی انجام کار علمی و پژوهشی مستلزم قوانین و تجربه کردن آن‌هاست. این‌ها نمونه‌ای از آیات است که به نظر ما می‌توان برای جواز اجمالی فعالیت زیست فناوری به آن تمسک کرد.

انتهای پیام/