مسکن از خوابگاه و سرپناه متمایز است گونه‌ها و مفاهیم متفاوتی از سکونت وجود دارد که یکی از آنها مسکن است، اما چه تفاوتی میان مسکن و دیگر گونه‌ها ازجمله اقامتگاه، سرپناه و… وجود دارد؟ در ادامه به بررسی و تعریف برخی از گونه‌های سکونت پرداخته شده است تا در نهایت با مرور تعاریف مسکن در منابع گوناگون، تعریفی جامع از مسکن ارائه شود. اقامتگاه: در ماده ۱۰۰۲ قانون مدنی در تعریف اقامتگاه آمده است که «اقامتگاه هر شخصی عبارت از محلی است که شخص در آنجا سکونت داشته و مرکز مهم امور او نیز آنجا باشد. اگر محل سکونت شخصی غیر از مرکز مهم امور او باشد، مرکز مهم امور او اقامتگاه محسوب می‌شود. اقامتگاه اشخاص حقوقی مرکز عملیات آن‌ها خواهد بود.» در اصطلاح‌ حقوقی‌ «مسکن‌» مرکز زندگی‌ مادی و سکنای هر شخص‌ است‌، در حالی‌ که‌ «اقامتگاه‌» ناظر به‌ مرکز زندگی‌ حقوقی‌ فرد است‌. هیچ‌کس‌ نمی‌تواند بیش‌ از یک‌ اقامتگاه‌ داشته‌ باشد، در حالی‌ که‌ می‌تواند دارای چند مسکن‌ باشد.۱ سرپناه: سرپناه نوع دیگری از سکونت است که می‌تواند صرفا فضایی احاطه شده با دیوار و سقف باشد تا چند نفر را از خطری در امان دارد و یا می‌تواند در حالتی محقرتر تنها به یک سایبان کفایت کند. اما بطور کلی نکته‌ای که سرپناه را از دیگر اشکال اسکان ویژه می‌کند، موقتی و حداقلی بودن است. در یک سرپناه انسان احساس آرامش نمی‌کند چرا که هدف سرپناه تنها حفظ جان انسان و فراهم آوردن حداقلی‌ آسایش است. در گونه‌هایی دیگر شاید بتوان گفت سرپناه به قدری نقش حفاظتی ایجاد می‌کند که حتی موارد حداقلی برای ایجاد آرامش را نادیده می‌گیرد. برای مثال در این شرایط، اسکان می‌تواند موقتا به زیرزمین صرفا برای حفظ جان انسان تقلیل یابد که اغلب از آن به عنوان پناه‌گاه یاد می‌شود. تعریف سرپناه را شاید بتوان «فضایی حداقلی برای حفظ جان انسان از تهدید یا خطرات احتمالی» دانست. خوابگاه: از مواردی که شاید در اکثر مواقع با مسکن اشتباه گرفته می‌شود خوابگاه است. خوابگاه نوعی مکان اقامتی است که معمولاً برای اسکان گروه بزرگی از افراد مرتبط با هم یا هم صنف طراحی می‌شود. وجه اصلی تمایز یک خوابگاه با مسکن علاوه بر تامین آرامش حدقلی ساکنان را می‌توان ناپایداری در تملک آن دانست. مسکن در سیاست‌های وزارت راه‌وشهرسازی چه تعریفی دارد؟ تعاریف مختلفی از مسکن ارائه شده است. برای مثال در تعریف مرکز آمار ایران واحد مسکونی، مکان، فضا و یا محوطه‌ای است که یک یا چند خانوار در آن سکونت داشته و به یک یا چند ورودی (شارع عام یا شارع خاص) راه داشته باشد.^۲ در تعریف وزارت راه و شهرسازی واحد مسکونی عبارت است از تمام یا قسمتی از یک ساختمان که حداقل شامل یک اتاق و سرویس بهداشتی مستقل بوده و دارای ورودی مستقیم یا غیر مستقیم از معبر عمومی باشد. شکل متعارف آن، خانه معمولی و واحدآپارتمانی است که برای سکونت یک خانوار ساخته می‌شود.^۳ همچنین در فرهنگ آکسفورد، مسکن به‌طور کلی به فضاهای زندگی ساخته شده و استفاده اختصاصی خانه‌ها یا ساختمان‌ها، به صورت فردی یا جمعی به منظور محل زندگی اطلاق می‌شود.۴ مسکن، محل پایدار سکونت برای تامین آسایش و آرامش در این گزارش تعریف مسکن ناظر به مفهوم و کارایی آن بوده و سعی شده است تا حد امکان تعریفی جامع از مسکن ارائه شود که تمام ابعاد آن را پوشش دهد. بنابراین، مسکن را نمی‌توان تنها سرپناهی دانست که ما را از خطرات محیط پیرامون حفظ کند، بلکه باید فضایی را در اختیار کاربران قرار دهد تا تمام ابعاد آسایش و کیفیات فیزیکی را پوشش دهد. همچنین شرایط آرامش و کیفیات روانی را به ارمغان آورد، موضوعی که در سکونتگاه‌های گذشته ما ایرانیان عمیقا مورد توجه بوده و اما امروز در حال فراموشی آن هستیم. شاید بتوان سه عامل را در شکل گیری مسکن اساسی دانست، این سه عامل سکونت پایدار، آسایش و آرامش است. در نتیجه تعریف پیشنهادی از مسکن در این گزارش عبارت از «محل پایدار سکونت برای تامین آسایش و آرامش» است. پایداری به ثابت نگاه داشتن شرایط مختلف رفاه اشاره دارد؛ در اینجا منظور از محل سکونت پایدار بیشتر شرایط زمانی و مالکیت کاربران مدنظر است. وجه آسایش در تعریف ارئه شده، ابعاد فیزیکی کالبدی و تامین رفاه مادی یک سکونتگاه برای کابران را دربر می‌گیرد و آرامش نیز به ابعاد روحی و معنوی که کالبد می‌تواند آن را تامین کند و یا در تامین آن اثر بگذارد اشاره دارد. لزوم توجه به تعریف جامع مسکن برای سیاستگذاری در مجموع می‌توان بیان کرد برای برنامه‌ریزی و سیاستگذاری مسکن، ابتدا بایستی تعریفی جامع از آن ارائه داد تا نگاهی همگرا برای تصمیم گیران این حوزه برای رسیدن به هدفی مشخص شکل بگیرد. در صورت فقدان تعریفی جامع و واحد از مسکن، برنامه‌ریزی و اجرا با متصدیان متعدد در بلندمدت میسر نمی‌شود و پیدا کردن راه حلی مناسب در این حوزه دشوار است. از جمله مشکلات ایجاد شده در نبود فهمی مشترک از مسکن می‌توان به رویکردهای حداقلی و بدون درنظر گرفتن نیازهای کاربران و یا افراط با تحمیل هزینه‌های گزافی که تامین مسکن را با مشکل مواجه می‌کند، اشاره نمود. منابع:

1. علی‌ شایگان‌، حقوق‌مدنی‌ایران‌، ج۱، ص۱۸۳، تهران‌، ۱۳۳۱ش‌/ ۱۳۷۲ق‌.
2. مرکز آمار ایران، ۱۳۷۵
3. bhrc.ac.ir
4. Oxford Dictionary

انتهای پیام/