به گزارش خبرنگار پایگاه خبری - تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از خبرگزاری ایکنا آیت‌الله سیدمنذر حکیم؛ رئیس پژوهشکده الذریه النبویه و استاد حوزه علمیه قم در گفت‌وگو خود با این خبرگزاری در خصوص غدیر خم مطالبی را بیان کرده است که در ادامه می‌خوانیم.  

سوال: جایگاه روز غدیر و پیام غدیر در منظومه معارف اسلامی چگونه است و چرا خداوند پیامبر(ص) را به حفظ از خطرات احتمالی در مسیر ابلاغ این پیام وعده می‌دهد؟

  يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ؛ این آیه شریفه در سوره مبارکه مائده به عنوان مهمترین سند قرآنی در بحث غدیر مطرح است و دو نکته مهم در آن می‌درخشد و پرتو افشانی می‌کند؛ اول اینکه این امری است که اگر مطرح نشود اسلام ناقص خواهد بود؛ با پیام غدیر دین اسلام به کمال می‌رسد و به تعبیر دیگر می‌توان گفت اصلا اسلام برای امامت زندگی بشر آمده است؛ برای اینکه بشر را مدیریت کند و مدیریت بشر با اسلام کامل است و اسلام کامل منهای امامت، اسلام نیست. نظام اجتماعی اسلام بدون امامت، نظامی ناقص است و قطعا به نتیجه نخواهد رسید.   نکته دیگر اینکه خداوند به پیامبر(ص) فرموده است تو باید این ولایت و امامت اهل بیت رسالت را ابلاغ کنی و ما تو را از آسیب‌های آن حفظ خواهیم کرد یعنی بیان و ابلاغ رسمی امامت و ولایت حضرت علی(ع) و یازده فرزندش آنقدر خطرآفرین است که خداوند پیامبر را با وعده حفظ‌کردن از آسیب‌های فرارو مورد حمایت قرار می‌دهد تا ایشان بدون واهمه این پیام را به جهانیان برساند. قریش مهمترین قدرت مخالف پیامبر اسلام(ص) نقشه براندازی اسلام را از روز اول در سر می‌پروراند و این مسیر در طول تاریخ اسلام هم امتداد داشته است؛ ایادی قریش و حامیان آنان با همکاری یهودیان درصدد براندازی اسلام بوده‌اند و امروز هم شاهدیم حاکمانی به نام اسلام بر کشورهای اسلامی حکمرانی می‌کنند و دست دوستی به سوی یهود دراز کرده‌اند و یهودیان، زمام اعراب را به دست گرفته‌اند و این حکام با عملکرد نادرست خود زمینه سلطه اسرائیل بر کشورهای  اسلامی را فراهم کرده‌اند. بنابراین چشم‌انداز الهی برای اسلام و اینکه باید اسلام به صورت کامل نهادینه شود با غدیر کامل شد.   حادثه غدیر یک تک‌حادثه در تاریخ نیست؛ ما نباید حوادث تاریخی را به صورت جداگانه و جزءنگرانه و یک پدیده تک ببینیم و تحلیل کنیم بلکه غدیر یک قله است که دامنه‌ای طولانی داشته و پیامبر(ص) از روز اول اعلان نبوت خود به سمت این دامنه امامت حرکت کرد و در نهایت در روز غدیر به این قله رسید و ولایت امیرالمؤمنین(ع) و یازده فرزندش را ابلاغ فرمود. یکی از اختلافات ما با غیرشیعیان در این است که آنان غدیر را به عنوان یک پدیده تاریخی بریده از قبل و بعد تحلیل می‌کنند و از آن اشکال و ایراد می‌گیرند در حالی که یک حادثه را که با حوادث قبل و معاصر و بعد آن مرتبط است نمی‌توان به صورت تک و تنها بررسی کرد و این روش، روش علمی نیست.   اینکه آیات مرتبط با غدیر و تاریخ آن را کنار بگذارند و فقط بر روی حدیث غدیر «من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه ...» متمرکز شوند نتیجه این است که بگویند ولی و مولی در اینجا به معنای دوست است و این حادثه مهم فقط برای بیان همین نکته بوده است؛ در حالی که اگر به مفهوم ولایت در قرآن توجه و این همه شواهد تاریخی مرتبط با غدیر را به درستی تحلیل کنیم ولایت را به دوستی و محبت خلاصه نخواهیم کرد. پیامبر اعظم(ص) تدابیر متعددی اتخاذ کرد تا این پیام قرآنی را به به صورت عمومی اعلام کند و از مردم بیعت بگیرد، گرچه با وجود این تدابیر، قریش دشمن و مخالف پیامبر(ص) کار خود را با صحنه‌آرایی سقیفه پیش برد. قریش حتی در داخل خانه پیامبر(ص) لانه کرده بود که در سوره مبارکه تحریم به این ماجرا اشاره شده است. این گروه اسلام‌برانداز چون نتوانستند مستقیما با پیامبر(ص) مواجه شوند لذا در خانه ایشان نفوذ کردند؛ البته خداوند در آیه شریفه فرموده است: وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ ۚ وَيَمْكُرُونَ وَيَمْكُرُ اللَّهُ ۖ وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ.  

سوال: با توجه به این موانعی که مطرح کردید آیا پیامبر اسلام(ص) به هدفی که در غدیر داشت رسید؟

  هدف پیامبر(ص) نهادینه‌کردن دین خاتم بود؛ نقشه اصلی این بود که اگر مسیر حوادث آنطور که پیامبر(ص) دوست داشت پیش می‌رفت، اهل بیت(ع) به قدرت می‌رسیدند، در این صورت اسلام می‌توانست تحول جهانی بسیار سریع‌تری نسبت به آنچه هست داشته باشد کما اینکه در آیه شریفه فرموده است: وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَٰكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ؛ ولی توطئه‌ها و برنامه‌های براندازانه علیه اسلام سبب کندی این حرکت شد. به تعبیر مقام معظم رهبری انسان ۲۵۰ ساله یعنی دوران ۲۵۰ ساله ائمه اطهار(ع) در نهایت با وجود همه موانع، اسلام را به پیش برده و نهادینه کردند و اسلام اهل بیتی(ع) را در برابر اسلام قریشی و اموی و پوشالی به نمایش گذاشتند. نقشه اصلی پیامبر و اهل بیت(ع) این بود که اجازه ندهند قریش اسلام را از درون تهی کند.   از بدو تاریخ اسلام پیامبر(ص) فرمود: علی و شیعته هم الفائزون، یعنی این علی است که می‌تواند نهال کاشته شده توسط پیامبر(ص) را مستحکم کند و ریشه بدواند و با خون حضرت سیدالشهدا(ع) به درختی تنومند تبدیل شود و امروز این اسلام است که به سرعت رو به رشد است. غدیر الان آثار خود را نشان می‌دهد؛ غدیر آینده اسلام را در مشت دارد و آن چیزی که مورد نیاز ماست روش درست مطرح‌کردن غدیر است یعنی به جای اینکه غدیر را یک حادثه مقطعی تمام‌شده بدانیم باید آن را یک حادثه تاریخی راهبردی برای آینده بشریت ترسیم کنیم و با روش علمی و نگاهی عمیق این مسیر را سپری کنیم.   امروز هم ما این وظیفه را داریم تا مسیر غدیر را به صورتی روشمند و علمی در اذهان مردم و مسلمین بلکه همه بشریت تبیین کنیم و پژوهشکده الذریه النبویه هم تلاش کرده است تا گامی در این مسیر که مسیر اهل بیت(ع) است، بردارد.  

سوال: یکی از شبهات مطرح‌شده در مورد غدیر این است که از زمان ابلاغ رسمی ولایت حضرت علی(ع) تا زمان رحلت پیامبر(ص)، ایشان تاکید چندانی بر مسئله ولایت امیرالمؤمنین(ع) نداشتند یا این مسئله مطرح است که چون پیامبر(ص) برای جانشین بعد از خود تعیین تکلیف نکردند مسئله به رای مردم و به اصطلاح امروز به دموکراسی واگذار شد، چه پاسخی برای این مسائل داریم؟

  چند نکته در این مسئله مهم است؛ پیامبر(ص) از روز اول نبوت را با ولایت و امامت گره زد و مطرح کرد لذا قریش و یهودیان از همان ابتدا حساسیت داشتند؛ دشمنان پیامبر(ص) شاید اسلام منهای امامت را می‌پذیرفتند ولی اسلام با ولایت را قبول نکردند. خیلی‌ها در طول دوره نبوت پیامبر(ص) در مورد جانشینی ایشان پرسش کرده و پاسخ گرفته بودند ولی خیلی‌ها اصلا تمایلی به این سؤال نداشتند زیرا جواب پیامبر(ص) را می‌دانستند؛ چون به تعبیر شهید سیدمحمدباقر صدر، پیامبر(ص) بارها علی(ع) را با دیگران مقایسه می‌کرد آن هم در برابر جمع تا بگویند علی(ع) شایسته جایگاه جانشنیی و ولایت وصایت است؛ در خیبر و خندق و غیر آن بارها و بارها از سوی پیامبر(ص) این برتری و فضیلت بیان شده بود لذا افراد، جواب پیامبر(ص) رابه خوبی می‌دانستند.   موضوع دیگر اینکه غدیر، قله ابلاغ رسمی ولایت بود و معنا نداشت بعد از این قله باز هر روز بخواهند تاکید کنند؛ البته در روایات داریم که پیامبر(ص) حداقل ۵ بار بر حدیث شریف ثقلین تاکید فرمود که یک مورد آن همان ماجرای دوات و قلم در بیماری جانکاه پیامبر(ص) است که با مخالفت خلیفه دوم روبرو شد زیرا خلیفه دوم می‌گفت: حسبنا کتاب الله؛ یعنی پیامبر(ص) بر قرآن و عترت تاکید کرده ولی کسی آمد و گفت فقط قرآن و اجازه نداد که وصیت پیامبر(ص) مکتوب و نوشته شود گرچه ایشان بارها این اصل مرجعیت ثقلین (قرآن وعترت) را فرموده بود لذا ابن عباس آن را مصیبت یوم الخمیس (آخرین پنجشنبه‌ای که پیامبر(ص) در دوران بیماری خواهان ثبت و تدوین حدیث ثقلین بود ولی با ایجاد اشوب در خانه پیامبر(ص) اجازه ندادند) بیان کرده است.   پیامبر(ص) در این ماجرا چالشی برای صحابه درست کرد تا افراد، خوش‌ذات یا بدذات بودن خود را نشان دهند لذا تا قیام قیامت مشخص شد که صحابه تابع پیامبر(ص) چه کسانی بودند و صحابه‌ای که با دستورات ایشان مخالفت می‌کردند چه کسانی هستند.  

سوال: برخی می‌گویند ما نباید زیاد به غدیر و جشن ولایت دامن بزنیم زیرا در تضاد با تقریب مذاهب و وحدت اسلامی است، دیدگاه شما چیست؟

  غدیر و جشن غدیر، محور وحدت و تقریب است؛ برخی از دوستان بنده جشن عید غدیر را در بین علمای اهل سنت و مردم اهل تسنن برگزار می‌کنند و آنها هم استقبال می‌کنند؛ در منابع اهل تسنن بیشتر از منابع شیعه، مطلب در مورد غدیر آمده است لذا اهل تسنن خودشان باید بیشتر از ما مدعی غدیر باشند. مشکلی که برخی از مخالفان شیعه دارند این است که اهل بیت(ع) را دوست دارند و محبت هم دارند ولی لوزام این محبت و دوستی را نمی‌پذیرند که همان ولایت و امامت است؛ حتی برخی از آنان ائمه شیعه را به عنوان امام معصوم قبول دارند ولی فقه خود را از دیگران می‌گیرند.   ما می‌توانیم جایگاه امیرالمؤمنین(ع) و اهل بیت(ع) را در بین همه مسلمین محور وحدت قرار دهیم زیرا اجماع روی قرآن و اهل بیت وجود دارد و کسانی که این اجماع را رها می‌کنند سبب اختلاف بین مسلمین هستند؛ شرف‌الدین می‌گوید چه کسانی بر خلاف نصوص پیامبر(ص) عمل کردند؟ اگر ما متوجه رفتار این گروه شویم در این صورت ریشه تفرقه را بهتر خواهیم فهمید و آن را به غدیر و ولایت نسبت نخواهیم داد.  

سوال: چه نسبتی میان ولایت فقیه و غدیر برقرار است؟

  ولایت فقیه از آثار منطقی و طبیعی غدیر است به این معنا که در اسلام چون نظام اجتماعی کاملی داریم جامعه باید مدیریت شود و مدیریت الهی برای جامعه، نصب ائمه معصومین(ع) است و در شرایطی که امام زمان(عج) در غیبت هستند باید زمام امور جامعه به دست یک انسان اسلام‌شناس توانمند یعنی فقیه جامع‌الشرایط سپرده شود. به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی فقاهت فقیه بر خودش هم ولایت دارد یعنی ولی فقیه براساس فقاهت بر دیگران و خودش ولایت دارد و براساس خواسته‌ها و هواهای نفسانی عمل نمی‌کند؛ به تعبیر شهید صدر، امامی که خود را در اسلام ذوب کرده و آماده هر نوع فداکاری است، می‌تواند جامعه را به خوبی مدیریت کند لذا فقیه جامع‌الشرایط فقط دنبال پیاده‌کردن اصول اسلام است. ولایت فقیه همان ولایت اسلام محمدی و اهل بیتی(ع) است و این ولایت می‌تواند جامعه را به اهداف مطلوب برساند و زمینه ظهور را ایجاد کند.