به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، مصطفى عاشور نویسنده و محقق مصری در یادداشتی برای اسلام آنلاین مطرح کرد؛ تمدن اسلامی از کودکان از پیش از تولد تا رسیدن به بلوغ، در زمینه حقوق، احکام مرتبط، و مراقبت‌های جسمی، روانی، تربیتی و اجتماعی به‌طور ویژه‌ای حمایت کرده است. مراقبت از کودک در تمدن اسلامی از اولویت‌های اساسی بود و اجازه نمی‌داد کودک بدون حقوق در برابر زندگی قرار گیرد. بلکه او را در چارچوب محکم قوانین و آداب قرار داد تا از هرگونه بی‌حرمتی، آسیب، ستم یا سوءاستفاده در امان باشد. در سطح جهانی، کودکان با نقض‌های جدی حقوق خود مواجه بوده‌اند. گزارش‌های سال ۲۰۱۶ نشان می‌دهد که هر پنج دقیقه یک کودک به دلیل خشونت جان خود را از دست می‌دهد. در سال ۲۰۱۷، بیش از چهل هزار کودک قربانی قتل شدند. همچنین، گزارش یونیسف نشان می‌دهد که ۱۲۰ میلیون دختر زیر بیست سال در سراسر جهان مورد تعرض جنسی قرار گرفته‌اند. این وضعیت در سال ۲۰۲۰ نیز ادامه یافت و سازمان بهداشت جهانی گزارش داد که نزدیک به یک میلیارد کودک با انواع مختلف خشونت و تعرض مواجه شده‌اند. با وجود تصویب قوانین برای حمایت از کودکان در بیشتر کشورهای جهان، اجرای این قوانین به تعداد کمی از کشورها محدود است. در جهان عرب، تعرض‌های زیادی به کودکان، احساسات میلیون‌ها نفر را جریحه‌دار کرده است، به‌ویژه مواردی که دوربین‌ها ثبت کرده‌اند، مانند انداختن کودکان به رودخانه توسط مادر، عریان کردن نوزاد در سرما توسط پدر، یا سوزاندن فرزندان توسط والدین.

مراقبت پیش از تولد

اسلام از کودک حتی پیش از تولدش مراقبت کرده است. این مراقبت شامل انتخاب مادر شایسته، مراقبت از او در دوران بارداری، انتخاب نام نیکو برای کودک، ابراز شادمانی از تولد او، و شکرگزاری به درگاه خداوند به خاطر این نعمت است. اسلام کودک را بار اضافی نمی‌داند که موجب کاهش رزق یا تنگی معیشت خانواده شود. همچنین آدابی برای استقبال از نوزاد تعیین کرده است، مانند تراشیدن موی سر او، وزن کردن آن به اندازه طلا و صدقه دادن، انجام عقیقه، و شیر دادن به او. حتی اسلام به زن شیرده اجازه داده است در صورت آسیب دیدن او یا نوزاد، در ماه رمضان روزه خود را افطار کند. همچنین بر اهمیت کامل کردن دوره شیردهی که حداقل یک سال و نیم است، تأکید کرده است. پس از آن، تربیت، بازی با کودک، آموزش او، و تقویت اخلاق پسندیده در او از اهمیت بالایی برخوردار است. این آداب در کتاب «تحفة المودود بأحکام المولود» اثر ابن قیم جوزیه به‌خوبی خلاصه شده است. فقها تلاش گسترده‌ای در تبیین احکام شریعت مرتبط با کودک، به‌ویژه در مورد یتیمان، داشته‌اند. قرآن کریم بر اهمیت مراقبت از یتیم و پرهیز از تعدی به اموال او یا ظلم در حق او تأکید کرده است. در قرآن، ۱۹ آیه به موضوع یتیم پرداخته‌اند. افزون بر این، شریعت حق ارث کودک را به رسمیت شناخته و او را از هرگونه ستم یا تعدی محافظت کرده است. در کتاب حقوق کودک در اسلام (Rights of the Child in Islam)، پروفسور محمد منیر (Muhammad Munir) جنبه مهمی از توجه شریعت به کودک را بررسی کرده است؛ به‌ویژه در زمینه مسئولیت دولت در حمایت و حفاظت از این حقوق. او معتقد است که دولت مسئول اجرای این حقوق در جامعه است و نباید به صرف ذکر آن‌ها در شریعت اسلامی اکتفا کند. حقوق کودک باید به‌صورت عملی در رفتارها و سیاست‌های اجتماعی فعال شود تا کودک را در برابر هرگونه تعدی، ظلم یا بهره‌کشی محافظت و حمایت کند. دکتر "منیر" اشاره می‌کند که بخشی از بحث حقوق کودک در اسلام به آداب جشن و شادی به مناسبت تولد کودک پرداخته، اما نقش حکومت در حمایت و مراقبت از کودک به‌اندازه کافی برجسته نشده است. شریعت اسلامی وظایف والدین در قبال کودک را مشخص کرده است و دولت نیز موظف است در صورت کوتاهی والدین، آن‌ها را به انجام این وظایف ملزم کند. علاوه بر این، دولت خود باید وظایفش را در قبال کودک انجام دهد، از جمله فراهم کردن محیطی مناسب، تأمین واکسیناسیون، تغذیه، مراقبت‌های بهداشتی و آموزش. این وظایف به‌ویژه در قبال خانواده‌هایی که توانایی مالی لازم را ندارند، نباید از سوی دولت نادیده گرفته شود. به گفته "منیر"، این حقوق در دنیای معاصر برای کودکان از اهمیت بیشتری برخوردار است. او در کتاب خود به مسأله حقوق کودکان غیرشرعی نیز پرداخته است. شریعت اسلامی تأکید دارد که این کودکان به دلیل شرایط تولدشان گناهی ندارند. بنابراین، دولت باید از طریق نهادهای خود از آن‌ها حمایت کند تا در محیطی سالم پرورش یابند و به اعضای مؤثری برای جامعه تبدیل شوند، نه به مشکلی که سلامت جامعه را تهدید کند. همچنین، حقوق کودکان در زمان نزاع‌های مسلحانه و جنگ‌ها مورد بحث قرار گرفته و بیان شده است که شریعت اسلامی از کودکان در زمان جنگ‌ها محافظت می‌کند و کشتن یا آسیب رساندن به آن‌ها را ممنوع دانسته است. در حقیقت، کشورهای اسلامی به این حقوق توجه کرده‌اند و در کنفرانس وزرای امور خارجه کشورهای اسلامی که در سال ۲۰۰۵ در صنعا برگزار شد، "پیمان حقوق کودک در اسلام" تصویب شد. این سند، دیدگاهی اسلامی را در برابر دیدگاه ارائه‌شده توسط سازمان ملل در "کنوانسیون حقوق کودک" سال ۱۹۸۹ ارائه کرد؛ کنوانسیونی که کشورهای اسلامی نسبت به برخی از بندهای آن تحفظ داشتند. در کتاب کودکان در کنار پیامبر: چگونه محمد کودکان صحابه را پرورش داد، دکتر هشام العوضی بخشی عملی از زندگی پیامبر اسلام (ص) در زمینه مراقبت از کودکان صحابه را به تصویر کشیده است. العوضی بیان می‌کند که پیامبر (ص) اعتمادبه‌نفس و اخلاق نیکو را در کودکان تقویت می‌کرد، آن‌ها را به عضویت فعال در جامعه تشویق می‌کرد و نصایح ارزشمندی به آن‌ها می‌داد. این کتاب، اثری بی‌نظیر در نوع خود است و بُعدی انسانی و بزرگ از مراقبت پیامبر (ص) از کودکان را نشان می‌دهد. تمدن اسلامی توجه ویژه‌ای به کودکان داشت و آثار متعددی درباره مراقبت از آن‌ها در دوران جنینی، کودکی و رعایت حقوقشان نوشته شد. از جمله این آثار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• "الجنين وكونه في الرحم" (جنین و وضعیت او در رحم)، نوشته "یوحنا بن ماسویه" (درگذشته ۲۴۳هـ/۸۵۷م) که به‌طور خاص به موضوع جنین پرداخته است.
• "المولودين لثمانية أشهر" (نوزادان هشت‌ماهه)، اثری از "حنین بن اسحاق عبادی" (درگذشته ۲۶۴هـ/۸۷۹م) که به بررسی نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، اختصاص دارد.
• "خلق الجنين وتدبير الحبالى والمولودين" (آفرینش جنین و تدبیر زنان باردار و نوزادان)، نوشته "عریب بن سعد قرطبی".
• "تدبير الحبالى والأطفال والصبيان وحفظ صحتهم ومداواة الأمراض العارضة لهم" (تدبیر زنان باردار، کودکان و خردسالان و حفظ سلامت آن‌ها و درمان بیماری‌هایشان)، تألیف "احمد بن محمد بن یحیی بلدی" (درگذشته ۲۶۰هـ). این کتاب توسط دکتر "محمود الحاج قاسم محمد" تحقیق و در سال ۱۹۸۰ در ۳۳۰ صفحه منتشر شد. "بلدی" در این اثر به موضوعات مختلفی درباره سلامت کودکان پرداخته، از جمله خواب، حمام کردن، روش تربیت در هفت سال اول زندگی، ارتباط میان وضعیت روانی و بیماری‌ها، و اهمیت اعتدال در برآوردن خواسته‌های کودک.
• "سياسة الصبيان وتدبيرهم" (سیاست خردسالان و تدبیر آنان)، نوشته "ابن جزار قیروانی" (درگذشته ۳۶۹هـ/۹۸۰م).
• رساله‌ای از شیخ الازهر، شمس‌الدین انبابی در اوایل قرن چهاردهم هجری با عنوان "رياضة الصبيان وتعليمهم"(ورزش و آموزش کودکان).

این آثار نشان‌دهنده توجه عمیق دانشمندان و اندیشمندان تمدن اسلامی به جنبه‌های مختلف مراقبت و تربیت کودکان است.