بایسته‌های اجتهاد پویا و کارآمد/ عنصر اجتهاد، شهید صدر را در صدر قرار داد

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، استاد محمدحسن گلی‌شیردار، استاد برجسته درس خارج حوزه علمیه قم در مدرسه تابستانه منهاج که از سوی دبیرخانه مفتاح_اندیشه و با همکاری مدرسه تخصصی فقه امام کاظم(ع)، در قم برگزار گردید، به تبیین ابعاد دورنمای مسیر اجتهاد پرداخت.

وی با بیان این‌که شناخت مسیر اجتهاد یکی از دغدغه‌های امروز حوزه‌های علمیه است، زیرا در طراحی حوزه‌های علمیه برای آینده خود محوریت دارد، اظهار کرد: امروزه علیرغم نیازهایی که در عرصه تولید علم داریم ولی تلاش حوزه‌های علمیه و نهادهای پرورش طلاب و دانشجویان متناسب با نیاز جامعه نیست.

استاد گلی شیردار در ادامه سخنان خود بازخوانی عنصر اجتهاد و نقش آن در حیات دینی، ضرورت‌ها و پیوندهای آن با آسیب‌های جامعه دینی، تطورات عنصر اجتهاد و طی مسیر استقلال در فهم منابع دین از ابتدا تاکنون، آسیب‌شناسی دقیق و میدانی از فراز و فرود تربیت دانشمندان دین با رویکرد تخصص کارآمد و بایسته‌های اجتهاد را پنج محور ابعاد مسیر اجتهاد برشمرد و گفت: به تعبیر شهید مطهری اجتهاد و رسیدگی بسیار دقیق از متون دین از پیوندهای اصلی عنصر خاتمیت است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با تأکید بر این‌که اگر آسیب شناسی جدی در عرصه دین پژوهی صورت نگیرد، بدون شک عرصه دین جایگاه کسانی خواهد شد که هیچگونه قابلیتی برای توزیع و نشر دین نخواهند داشت، خاطرنشان کرد: متأسفانه برخی از اساتید فقه و اصول دانشگاه‌ها بانوانی هستند که به لحاظ ظاهری هم التزامی به حجاب ندارند.

وی افزود: اگر آسیب شناسی جدی نداشته و حواسمان جمع نباشد دیگران این عرصه را می‌گیرند. برخی از اساتید دانشگاه حتی بدیهیات دین را نمی‌دانند. فضای فکری برخی فضای ناصوابی است.

استاد گلی شیردار درباره تطورات و تحولات اجتهاد نیز تأکید کرد: اجتهاد فراز و نشیب فراوانی داشته و تاکنون حیات آن حیات یکسانی نبوده است. از زمان سلف تاکنون در اجتهاد بسیار موج وجود داشته و اکنون به جایی رسیده‌ایم که می‌گوییم اجتهاد در عرصه تولید یک مکتب جدید مبنی بر حکومت اسلامی، ایده سیاسی پر قیمتی دارد.

وی ادامه داد: باید بدانیم اکنون کجا هستیم و آیا روش و محتوای قدیم را داشته باشیم یا این‌که تغییر کرده و ارتقاء دهیم. اجتهاد در پاره‌ای از عناصر سیال است. در قدمای اصحاب ما اصول نقش جدی در اجتهاد نداشته ولی اکنون فقیه را در سلامت استخراج‌های دینی کمک می‌کند.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: کارآمدی یک حرکت علمی، به ایجاد فضاها و‌ اندیشه‌های برتری است که بر مبنای قرآن و وحی شکل گیرد. حال باید ببینیم مدیریت کسانی که چنین تولیدی داشته‌اند از چه غنایی برخوردار است.

وی در توضیح بایسته‌های اجتهاد پویا و کارآمد که در اجتماع امروز کارکرد داشته و پاسخ به نیاز جامعه را به صورت مقتدر و توانمند تولید کند نیز عنوان کرد: نخستین محور شناخت مسئولیت است. بدانیم حوزه‌های علمیه در نقشه تولید یک جامعه زنده در کجای جدول جامعه قرار گرفته است.

استاد گلی شیردار خاطرنشان کرد: یکی از ابهاماتی که بسیاری از چهره‌های توانمند حوزه‌های علمیه دارند این است که ما کجا هستیم؟ چه مصرفی برای جامعه داریم؟ مسئولیت حوزه‌های علمیه جهت دهی به جامعه برای حرکت به سمت توحید، خداپرستی و تقویت باورهای دینی است.

وی اضافه کرد: اگر یک طلبه و دانشمند دین براساس فهم دقیق مسئولیت، انرژی خود را عطف هدایت جامعه کند چقدر مبارک و خلاف آن چقدر مضر است. خیلی از کارهای حلال برای ما طلبه‌ها ممنوع است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با بیان این‌که «کونوا دُعاهَ الناسِ بِغَیرِ اَلسِنَتِکُم» یک تاکتیک نیست بلکه راهبرد است، گفت: اگر بخواهیم بر روی مردم تأثیرگذار باشیم باید به خودمان رسیدگی کنیم. امکان ندارد فرد به خودش رسیدگی نکند ولی زبانش هدایتگر باشد.

وی ادامه داد: مسئولیت ما در حوزه‌های علمیه و اجتماع باید متناسب با ظرفیت و اقبال مردم شکل بگیرد. به برکت انقلاب فضای اسثتنایی برای حضور طلاب فراهم شده است.

استاد گلی شیردار، موقعیت‌شناسی و شناخت اقتضائات زمان را محور دوم اجتهاد پویا و کارآمد برشمرد و تصریح کرد: موقعیت‌شناسی بدین معناست که در طراحی و هدایت جامعه، طلبه امروز نباید خود را تافته جدا بافته از اجتماع بداند. طلبه امروز باید خود را در محور باز و کلانی مطالعه کند.

وی افزود: امروز حکومت اسلامی داریم، نمی‌شود طلاب را که سرمایه ما هستند بیگانه از حکومت و اقتضائات عصر حاضر تربیت کرد. امکان ندارد عرصه مقتدری برای هدایت جامعه را به عنوان اصل قرار ندهیم ولی جامعه خود به خود حرکت کند. برای نمونه بسیاری از مشکلات فرهنگی به سبب غفلت ماهاست. از موقعیت‌ها باید درک صحیح داشته باشیم، یعنی پازل فکر ما به روز باشد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم، درک صحیح از موقعیت‌ها را از وظایف جدی طلاب دانست که در حیات، استمرار و تداوم وجود آن‌ها در اجتماع نقش بسزایی دارد و عنوان کرد: شهید صدر چهره استثنایی بودند. اخیراً بررسی تفکرات شهید صدر در رساله‌های دکتری دانشجویان اسرائیلی در صدر قرار دارد. یعنی آن‌ها فهمیده‌اند که شهید صدر یک فقیه عصری، انسان تحول گرا و… بود به همین دلیل آثار ایشان را بررسی می‌کنند.

وی ادامه داد: زمانی که شهید صدر به عنوا ‌اندیشمند دینی و مجتهد توانا در حوزه‌های علمیه نجف شناخته می‌شد، فکر حکومت مطرح نبود. آیت‌الله سید علیرضا حائری(شاگرد شهید صدر) برای بنده نقل می‌کرد: وقتی امام درس ولایت فقیه را در حوزه نجف آغاز کردند، خوشحالی زیاد شهید صدر برای ما جای تعجب داشت. می‌فرمود «من باور نمی‌کنم در حوزه علمیه نجف فقیهی مبنای فقه سیاسی دینی در عرصه تحویل به جامعه بیمار را به عنوان فکر برتر مطرح کند.»

استاد گلی شیردار تأکید کرد: از حالات معنوی شهید صدر بگذریم، یکی از امتیازات ایشان این بود که با بازخوانی جدی، موقعیت دین در عرصه اداره جامعه را درست فهمید. در حالی که امروز وقتی تفکرات ایشان را مطرح می‌کنیم، برخی از حوزویان آن را نمی‌پذیرند.

وی اضافه کرد: شهید صدر در عرصه فقه نظام فکری تولید کرده که اکنون مقداری درباره آن دغدغه ایجاد شده است. ایشان در حوزه اقتصاد فرمودند ما علم اقتصادی نداریم بلکه مکتب اقتصادی داریم. اقتصاد نیز یک نظام است که به هم پیوستگی دارد.

استاد حوزه و دانشگاه، محور دیگر بایسته‌های اجتهاد را نقش عالم دین و سیره آن در مواجهه با سرنوشت جامعه بیان کرد و گفت: عالم دین خود را بیگانه از سرنوشت مردم قرار نمی‌دهد. برای نمونه مرحوم میرزای شیرازی با یک فتوا پیکره برنامه دشمن را از بین برد.

وی ادامه داد: نمونه دیگر این‌که وقتی مرحوم محقق کرکی احساس کرد فرصتی برای نشر تشیع ایجاد شده از حوزه علمیه به سمت طبرستان حرکت کرد و تاریخ تشیع آن منطقه را تولید کرد. علما در احیای تشیع تأثیرگذار بودند. چشم‌انداز علمی زندگی طلبه باید این باشد که برای خودش نقش و طرح در نظر بگیرد.

استاد گلی شیردار با بیان این‌که امام راحل تفکر زنده‌ای هستند، خاطرنشان کرد: فقیه توانمند با فکر و ‌اندیشه دقیق و مسئولیت و موقعیت شناسی برای این زمان و  آن زمان نیست. پرداختن به حیات سیاسی امام(ره) و تأثیر ایشان در تولید تفکر نو، پویا و زنده به چه میزان جدی است! همه ما به یک معنا تربیت شده ایشان هستیم. به او احیا شدیم، اگر امام و آقا نبودند معلوم نبود کجا بودیم.

وی یادآور شد: مرحوم آیت‌الله شاهرودی می‌گفت «این حکومت و مدیریت کلانی که امام تولید کرده، اگر علما بدانند چقدر ارزش دارد که خیلی‌ها می‌دانند، حاضرند تمام وجودشان تکه تکه شود تا حکومت آسیب نخورد.» این حکومت برای دنیا خط و مشی تولید می‌کند.

استاد حوزه تحول و نوگرایی اجتهاد، تلبس به علم دین و رفتن در مسیر تکسب معلومات دینی با کارکرد دقیق در اجتماع را محور چهارم اجتهاد پویا دانست و گفت: مرحوم آخوند خراسانی در عصر خود تحول‌گرا بود. چون تألیف کفایه ایشان موجب حذف بسیاری از کتاب‌های پیش از ایشان که محور اصول بود، شد. فقها و بزرگان تحول‌گرا بودند. برای نمونه مبنای فکر فقه سیاسی امام راحل تنها روایت نیست، اتفاقاً جهت اصلی آن عقول بشر است. این یک اندیشه برتر و نو است.

وی در ادامه سخنان خود، درک و دریافت گزاره‌های دینی از منابع، به روزرسانی آموزه‌های دینی و تقویت بهره‌وری مردم از دین، استقرار و باز تولید نشاط علمی، زدودن اندیشه‌های بیمار از متن دین و پرهیز از تقلید مضموم در طراحی دینی را محورهای کارکرد اجتهاد برشمرد و تأکید کرد: اگر حرکت طلاب به سمت اجتهاد نباشد تأثیر آن‌ها در هدایت جامعه تقلیدگونه می‌شود که آسیب‌های خاص خود را دارد.

استاد گلی شیردار تأکید کرد: اجتهاد قله برجستگی حوزه‌های علمیه نسبت به سایر نهادهای علمی است. راهکار سلامت دریافت‌ها از آیات و روایات به جز اجتهاد امکان پذیر نیست. شهید بهشتی نقل می‌کرد «در شورای انقلاب برخی بسیار زیبا سخن می‌گفتند ولی خمیرمایه و هسته‌ی آن پوچ بود، چون مجتهد نبودند.»

وی خاطرنشان کرد: اجتهاد دائماً اطلاعات فرد را به روز رسانی می‌کند. البته ممکن است مجتهدی چنین نباشد، مشکل از مجتهد است نه اجتهاد، چون اجتهاد چنین ظرفیتی را دارد. فردی که اجتهاد نداشته باشد مطالب را خام تحویل می‌دهد.

استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد: یکی از مسائلی که در اداره جامعه به فرد نشاط می‌دهد، اجتهاد است. عنصر اجتهاد در مقام معظم رهبری در عرصه‌های جمع‌بندی‌ اتفاقات و حوادث امروز عالم بشریت و اسلام، محسوس است.

وی گفت: با توانایی اجتهاد می‌توان اندیشه‌های بیمار را از متن دین زدود. انسان‌های مقلد تأثیر ندارند. اجتهادی که نتواند مشکلات جامعه را حل کند اجتهاد مطلوب نخواهد بود. برای نمونه تمام تلاش شهید مطهری این بود که اندیشه‌های بیمار را از جامعه بزداید. اگر امروز جامعه ما چنین شخصیتی داشت، یا گرفتار بیماری فرهنگی نمی‌شد و یا تقلیل پیدا می‌کرد.

استاد گلی شیردار بیان کرد: هدایت جامعه باید به دست روحانیت صورت گیرد و برای این کار نیازمند طرح و نقشه هستیم و این طراحی نیز نباید بصورت مقلدانه باشد. دنیای امروز می‌گوید شما چه چیزی دارید. اگر تقلید در عرصه طرح دینی و مهندسی فکری باشد، بی أثر نبوده ولی دوام ندارد، زیرا قدرت دفاع نمی‌دهد.

وی افزود: اجتهاد به فرد قدرت دفاع می‌دهد. اگر امام(ره) می‌خواستند براساس تقلید حرکت کنند، أثر نمی‌گذاشتند. ایشان با عنصر اجتهاد در بطن حوزه‌های علمیه نجف تأثیر گذاشتند. به گونه‌ای که شهید صدر مجذوب فکر امام شد. شهید صدر حتی برای قیامش از امام راحل اجازه می‌گرفت. شهید صدری که یکی از شاگردان آقای خویی درباره‌اش می‌گفت «آقای خویی می‌گفت اگر آقای صدر زنده بود من بعد از خودم به احدی غیر از صدر ارجاع نمی‌دادم.»

استاد برجسته حوزه علمیه قم با تأکید بر این‌که عنصر اجتهاد، شهید صدر را در صدر قرار داد، عنوان کرد: اگر در مسیر اجتهاد قرار گیریم می‌توانیم برای حکومت، خدمات جدی داشته باشیم. غنا و استقلال فکری ما به این است که حرکت ما به سمت اجتهاد باشد، این کار نیازمند زحمت است. ناملایمات زندگی نباید حرکت ما به سمت اجتهاد را کُند کند.

استاد گلی شیردار در ادامه با اشاره به این‌که در حوزه فرهنگ، سیاست، مدیریت و… نظام‌های دقیقی نیاز داریم، تأکید کرد: این نظام‌ها را باید به یک زنجیره تبدیل کرد که نیازمند اجتهاد است. فقیه دقیق و صاحب نظام و فکر فقیهی است که فتوا را در عرصه باورهای مجموعه مردم مطالعه می‌کند.

وی ادامه داد: فردی مانند شهید صدر با بازخوانی جدید، نو و پویا از اجتهاد در عرصه تحویل، تدبیر، اداره و مدیریت جامعه براساس جداول دقیق، زنجیره‌ای را مطالعه کرده و پدیده‌ها و اتفاقات اجتماع را تفسیر می‌کرد.

این استاد حوزه در پایان حرکت به سمت اجتهاد، تلاش برای تأثیرگذاری، جدی گرفتن حفظ تراث علمای سلف، مباحثه و تقریر نویسی، پرهیز از اشتغالات متعدد علمی و دوری از سهل‌اندیشی را به طلاب توصیه کرد و خاطرنشان کرد: فقه و اصول را خوب بخوانید، فقه و اصول تنها اصول فقه نیست.

وی خاطرنشان کرد: نوشتن؛ توانمندی و قدرت دفاع می‌دهد. تقریرنویسی؛ اجتهاد را تسریع و استقلال فکری را تأمین می‌کند.

انتهای پیام/

https://ihkn.ir/?p=11877