براساس روایات اطاعت از زن غیر‌عاقل مذمت شده و اطاعت از زن عاقل مباح است

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، استاد حسین بستان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در درس خارج فقه نظام های اسلامی که از سوی دبیرخانه مفتاح_اندیشه برگزار شد، درباره الگوی مدیریت خانواده در اسلام اظهار داشت: در ادامۀ بحث های مربوط به شاخص های قوامیت به موضوع اطاعت رسیدیم که در ترسیم الگوی مدنظر می تواند راهنما باشد. همان گونه که بیان گردید در آیات و روایات بر اطاعت زن از شوهر تاکید شده و در مقابل اطاعت مرد از زن مورد مذمت قرار گرفته است.

وی افزود: در زمینه اطاعت زن از مرد نشانه هایی را در آیات قرآن مانند آیه نشوز می توان یافت که در تعابیر روایات از آن به عنوان حقوق مرد نام برده شده است. البته قیود و استثناهایی نیز برای آن به صورت خاص بیان شده، به عنوان نمونه یکی از قیود مسلم آن است که این دستور و اطاعت در چارچوب احکام اسلامی باشد یا اینکه یکی از استثناها در امر حج است که به طور خاص بیان شده؛ اگر مرد دستور به نرفتن حج کرد لزومی برای اطاعت وجود نداشته و زن باید حج خود را به جای آورد. هم چنین به غیر از موضوعات خاص که در روایات بیان شده بر اساس قاعده هایی مانند قاعده لاضرر می توان قیودی را به آن اضافه نمود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه درباره این که چه حکم شرعی به موضوع اطاعت تعلق می گیرد، اظهار داشت: یعنی این که به صورت مطلق واجب است یا این که مستحب است؟ در پاسخ باید عنوان نمود فقها تنها بر دو عنوان حکم وجوب داده اند که یکی خروج از منزل و دیگری استمتاع جنسی است و در بقیه موارد تنها می توان به استحباب بسنده نمود. سیره متشرعه یکی از ادله هایی است که مطلق بودن وجوب اطاعت را نفی می کند و آن را تنها به مواردی که دلیل خاص برای آن آمده تخصیص می زند. بنابراین در این موضوع در دایره محدودی حکم وجوب پیدا کرده و بر بقیه آن حکم استحباب جاری می شود.

وی تأکید کرد: در زمینه اطاعت شوهر از زن نیز روایاتی موجود است که نه تنها توصیه نکرده بلکه نکوهش نیز شده است. در برخی از این روایات قید و علت بیان شده که به عنوان نمونه مردی که با رفتن زن خود به مکان های نامناسب مخالفت نمی کند مذمت شده است. اما برخی روایات به صورت کلی از اطاعت منع می نماید. این در حالی است که امر به معروف و نهی از منکر وظیفه هر مسلمانی اعم از زن و مرد است. در اینجا می توان امر به معروف را اعم گرفت و آن را موید دانست که این دسته از احادیث شامل امر به معروف و نهی از منکر نمی شود. علاوه بر این در موضوعاتی که حکمی به صورت مطلق بیان شده مراجعه به سیره ائمه اطهار(ع) بحث را روشن تر می کند. چرا که آن ها از هر کسی در عمل به واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات اولی تر هستند.

این استاد حوزوی اذعان کرد: در این موضوع نیز وقتی به سیره مراجعه می نماییم مشاهده می شود که در مواردی ائمه(ع) به حرف همسران خود گوش داده اند مانند خروج پیامبر(ص) از احرام به پیشنهاد ام سلمه. اینجا بحثی اصولی نیز می توان بیان نمود که میان دو دسته از ادله تعارض وجود دارد. یک دسته از ادله که اطاعت زن از مرد را نهی می نمایند و دسته ای دیگر از ادله وجود دارد که به اطاعت از زنان عاقل دستور داده است. در نگاه اولیه گرچه ممکن است تعارض مشاهده نشود اما اگر از منظر اصول به آن نگاه شود مشخص می گردد که این دو دسته عموم و خصوص من وجه هستند و در حالتی که زن عاقل باشد میان این دو ادله اشتراک وجود دارد. در این صورت اگر مبنای اصولی مجتهد «تخییر» باشد می تواند به هر دو طرف میل کند و حکم دهد که یک طرف مباح بودن اطاعت است و اگر مبنای فقیه به مانند آیت الله خوئی «تساقط» باشد چون دو طرف، ادله خاص و محکمی ندارند برائت جاری می شود و در این صورت باز هم اطاعت مباح است. در مجموع نیز می توان عنوان نمود اطاعت از زن غیر عاقل نکوهش و مذمت شده و در مقابل اطاعت از زن عاقل مباح می باشد.

وی یادآور شد: همچنین در این زمینه احادیث دیگری نیز وجود دارد که به دلیل اهمیت باید به صورت اختصاصی مورد بحث قرار گیرد و تعبیر حدیث این است که «در معروف از زن اطاعت نکنید قبل از این که از شما منکری بخواهد.» یا در حدیث دیگر می فرماید «در معروف از زن اطاعت نکنید تا به امر به منکر طمع نکند.» در بررسی این احادیث نکته اول آن است که باید به تعلیل آیات توجه نمود. چون علت آمده پس مخصص است. علتی که بیان گردیده آن است که اطاعت در معروف زمینه ای بشود برای درخواست منکر از طرف زن. اما اگر مرد اطمینان داشته باشد که طمعی برای امر به منکر به وجود نمی آید از موضوع این حدیث خارج می گردد. اما اگر اطمینان وجود نداشت و زن نیز به معروف دستور داد و به عنوان مثال زن، مرد را برای نماز صبح بیدار نموده و به او بگوید بیدار شو نماز بخوان. چه باید کرد؟ توجیه اولی که می توان بیان نمود این است که معروف در این احادیث شامل واجبات نبوده و تنها مستحبات را در بر می گیرد – چندان دلچسب نیست – توجیه دیگر آن است که باید عمل به معروف را انجام دهد اما به گونه ای رفتار نماید که اطاعت از زن برداشت نشود.

انتهای پیام/