قاعده اصالت البرائه و تسخیر تشریعی در جواز اجمالی کاربست فرآیند‌های زیست‌فناورانه

به گزارش پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله علی اکبر رشاد، رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران در جلسه بیستم «درس خارج فقه مهندسی ژنتیک و جنگ بیولوژیک» که به صورت مجازی برگزار شد، به تأثیر عرصه‌های جدید مهندسی ژنتیک بر ابواب فقه پرداخت.

وی با طرح این پرسش که دانش ورزی و پژوهش در زمینه زیست فناوری و بیوتکنولوژیک اصولاً مباح است یا خیر؟ عنوان کرد: با ادله‌ای اثبات کردیم که فی الجمله مباح است، یعنی براساس ادله برای آن اباحه اجمالی قائل شدیم.

آیت‌الله رشاد گفت: موضوع دیگر این است که آیا مجاز هستیم فرآینده‌های زیست فناورانه را به کار بگیریم؟ گفتیم به لحاظ کار علمی مانعی ندارد، ولی عملاً نیز می‌توان آن چه را که در مطالعات علمی به دست آوردیم، به کار ببندیم؟

وی تصریح کرد: آیا فی الجمله می‌توان اثبات کرد که کاربست فرآینده‌های زیست فناورانه در قلمرو طب و صحت مجاز است یا خیر؟ در گذشته براساس سه دلیل قرآنی گفتیم اصل کاربرد فرآینده‌های زیست فناورانه در عرصه‌های مختلف به ویژه زمینه پزشکی، بهداشت و درمان مجاز است.

این استاد حوزه با اشاره به این‌که دلیل نخستی که به آن استناد کردیم مربوط می‌شد به استفاده انبیا از معجزاتی که در زمینه‌های مختلف خصوصا در باب طب و درمان اتفاق می‌افتد و تأکید کرد: براساس این آیات جواز اجمالی را قائل شدیم.

وی افزود: دلیل دوم این بود که گفتیم قرآن کریم برخی از مصادیق که امروزه به آن عمل زیست فناورانه گفته می‌شود را تأیید کرده است. همانند پدید آوردن قاطر از اسب و الاغ. دلیل سوم نیز گفتیم برخی از ادله‌ای که بر جواز مطالعات زیست فناورانه دلالت دارد، بر ادله جواز استخدام فرآینده‌های زیست فناورانه دارد. چرا که اصولا دانش ورزی در موارد بسیاری که مربوط به زیست فناوری است جزء به اعمال آن میسر نیست و لزوماً با اعمال فرآیندها زیست فناورانه، پژوهش رخ می‌دهد.

رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران در ادامه سخنان خود با تمسک به قاعده اصالت البرائه به بررسی جواز اجمالی در به کاربست فرآینده‌های زیست فناورانه پرداخت و گفت: این قاعده می‌گوید اصل در اعمال و اشیاء اباحه است تا زمانی که دلیل بر تحریم و وجوب وارد نشده باشد. درباره این قاعده شبه اجماع میان علمای شیعه و سنی وجود دارد.

وی اضافه کرد: روایات اصالت البرائه می‌گوید شما اگر احیاناً با موضوع یا حکمی مواجه هستید که موضوع یا حکم آن را نمی‌دانید و یا احیاناً آن را نمی‌شناسید، مطلق و آزاد هستید و دستتان باز است. در نتیجه ما اگر در برخی از نمونه‌های زیست فناوری تردید کنیم که جایز است یا جایز نیست؟ می‌توانیم به اصالت البرائه تمسک کنیم.

آیت‌الله رشاد بیان کرد: البته این‌که کسی بگوید این موارد مستحدثه است، عمومات، اطلاقات و اصول شامل آن نمی‌شود، مسموع نیست. چرا که متعلق عمومات و اطلاقات زمان مند و تاریخ مند نیستند و چه بسا بتوانیم بگوییم در عهدی که دسترسی به معصوم(ع) نیست، اصول از کاربرد و کارآیی بیشتری برخوردار است. در مجموع می‌توانیم به این قاعده و اصل تمسک کنیم و اجمالا جواز اعمال فرآینده‌های زیست فناورانه را اثبات کنیم.

وی قاعده تسخیر تشریعی را یکی دیگر از قواعد قابل تمسک در جواز اجمالی برای کاربست قواعد و فرآینده‌های زیست فناورانه دانست و گفت: ما در لسان آیات و احیاناً روایات سه مفهوم تسخیر داریم؛

۱- تسخیر تکوینی: برخی از آیات اشاره به این نوع از تسخیر دارند. تسخیر تکوینی یک اصل انشائی تکوینی است که خداوند متعال به بشر قدرت تصرف در زمین و آسمان، قدرت تصرف در امکان عادی و مکشوف را داده است.

قرآن کریم می‌فرماید «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی الْأَرْضِ وَالْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَیُمْسِکُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ؛ آیا ندیدی که خداوند آنچه را در زمین است مسخّر شما کرد؛ و (نیز) کشتیهایی را که به فرمان او بر صفحه اقیانوسها حرکت می‌کنند؛ و آسمان [= کرات و سنگهای آسمانی‌] را نگه می‌دارد، تا جز بفرمان او، بر زمین فرو نیفتند؟ خداوند نسبت به مردم رحیم و مهربان است!»(حج/۶۵) این گونه آیات که درباره فعل و انفعالات عالم ماده سخن می‌گوید و می‌گوید ما زمین را مسخر بشر کردیم، اشاره به تسخیر تکوینی دارد. در حقیقت اخبار از تسخیر تکوینی است. البته محل بحث ما این جا نیست.

۲ – تسخیر اجتماعی: آیاتی همانند «وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا سُخْرِیًّا؛ بعضی را بر بعضی برتری دادیم تا یکدیگر را مسخر کرده (و با هم تعاون نمایند)؛» از تسخیر دیگری سخن می‌گوید. یعنی اخبار از یک امر تسخیری دیگری است که مربوط به تسخیر اجتماعی است. جامعه نیز بدین صورت شکل و قوام می‌گیرد.

استاد برجسته حوزه تأکید کرد: البته تسخیری که ما در حال طرح آن هستیم، تسخیر تشریعی است. یعنی می‌خواهیم بگوییم یک نوع تسخیر داریم که در حقیقت انشاء تسخیر شده است. یعنی خداوند متعال به نحو انشائی اجازه تسخیر داده است. مراد ما از اصل و قاعده تسخیر که می‌خواهیم به آن برای جواز اجمالی اعمال فرآیندهای زیست فناورانه استفاده کنیم، این است.

وی افزود: این گونه از تسخیر مستنداتی در قرآن دارد، همانند آیه دهم سوره الرحمان که به نظر ما اشاره به این اصل دارد؛ «وَالْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ؛ و زمین را برای [زندگی] مردم نهاد.» اعمال فرآینده‌های زیست فناورانه همگی یا بعضی می‌تواند از مصادیق این بهره مندی و بهره برداری مواهیب ارضی قلمداد شود.

آیت‌الله رشاد اذعان کرد: آیه دیگر می‌فرماید «هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ مَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا؛ او خدایی است که همه موجودات زمین را برای شما خلق کرد.» (بقره/۱۰) یعنی شما مجازید از مواهیب ارضی استفاده کنید. بنابراین می‌توان گفت اعمال فرآینده‌های زیست فناورانه نوعی تصرف در موجودات زنده در کره خاکی است. آیه ۶۵ سوره حج می‌فرماید «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی الْأَرْضِ؛ (ای بشر) آیا ندیدی که هر چه در زمین است خدا مسخر شما گردانید.» آیه ۲۰ سوره لقمان می‌فرماید «أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَهً وَبَاطِنَهً؛ آیا شما مردم به حسّ مشاهده نمی‌کنید که خدا انواع موجوداتی که در آسمآن‌ها و زمین است برای شما مسخّر کرده و نعمت‌های ظاهر و باطن خود را برای شما فراوان فرموده؟» این آیات اطلاق دارد، یعنی شما می‌توانید بهره برداری و تصرف داشته باشید.

وی ادامه داد: به نظر ما اصل تسخیر تشریعی می‌تواند دلیل عامی باشد که ما بتوانیم از آن اباحه اجمالی تصرف زیست فناورانه در موجودات زنده بر روی کره زمین را استفاده کنیم.

انتهای پیام/

https://ihkn.ir/?p=20995