مشورت مستحب است ولی گاهی برای حاکم واجب می‌شود

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت الله محسن اراکی، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در جلسه چهل و چهارم درس خارج فقه نظام سیاسی به بررسی مبحث شورا در روایات پرداخت و بیان داشت: برخی می گویند تعدادی از روایات دلالت بر وجوب شورا در حکومت دارند. برخی نیز ادعا می کنند این روایات درباره وجوب شورا به صورت کل است و شامل حکومت نیز می شود بنابراین باید اصل تعیین حاکم و شیوه حکومت از شورا استفاده کرد.

وی افزود: سعی می کنیم نخست روایات اهل سنت درباره شورا و سپس روایات اهل بیت(ع) را مورد بررسی قرار دهیم. تقریباً غالب روایات اهل سنت درباره شورا در کتاب «الشورا بین نظریه و التطبیق» جمع آوری شد لذا به همین منبع اکتفا می کنیم. در این کتاب تقریباً هفت روایت از رسول خدا(ص) نقل شد.

آیت الله اراکی ادامه داد: روایت نخست، می گوید «المستشار موتمن» در روایت دوم نیز آمده «المستشار موتمن فاذا استشیر فلیشر بما هو صانع لنفسه» این دو روایت خارج از محل بحث ما است چون تکلیف مشورت شونده را مشخص می کند نه تکلیف مشورت کننده را. متعرض این جنبه نشده که آیا واجب است فرد مشورت کند، در چه محلی باید مشورت کند و… .

وی اضافه کرد: روایت سوم می گوید «إذا کان أُمراؤُکُم خیارَکُم و أَغنیاؤُکُم سُمَحاءَکُم و أَمرُکُم شورى بَینَکُم فَظَهْرُ اَلأرضِ خَیْرٌ لَکُم مِن بَطْنها و إِذا کان أُمَراؤُکُم شِرارَکُم و أَغنیَاؤُکُم بُخَلاءَکُم و أُمورُکُم إلى نِسَائِکُم فَبَطْنُ اَلْأَرْضِ خَیْرٌ لَکُم مِن ظَهْرِها؛ هر گاه امیران شما، نیکانتان و ثروتمندان شما، سخاوتمندتان باشند و در کارتان در میان خود مشورت کنید، در این صورت روى زمین(زندگی) براى شما بهتر از دل زمین(مرگ) خواهد بود و اگر امیران شما، بدان شما و ثروتمندانتان، خسیس‌هاى شما باشند و امورتان به دست زنانتان افتد، پس دل زمین برایتان بهتر از روى زمین است.» این روایت بیش از چیزی که در آیه کریمه «أَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ» آمده دلالت ندارد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم تصریح داشت: پیش تر نیز گفتیم آیه «أَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ» اولاً، جمله خبریه است و دلالت بر وجوب ندارد، قرینه ای هم ندارد که دلالت کند در مقام انشاء است. دوماً، در بیان صفات خوب مؤمنان است و چنین صفتی را مدح می کند، این نیز دلالت بر وجوب نمی کند. سوماً، در آنجا می فرماید «أمرُکُم» بنابراین امر اگر امری باشد که خدا و رسول(ص) در آن تعیین و تکلیف کرده باشند « أمرُکُم » نمی شود. « أمرُکُم » امری است که به فرد سپرده شده باشد. بنابراین روایت سوم، نیز ربطی به مسأله اصلی ما ندارد.

وی اذعان داشت: البته شورا مستحب است. چون از امر ارشادی که سیاق و لسان آن مطلوبیت شرعی را برساند استحباب شرعی فهمیده می شود. بنابراین از «أَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ» استفاده استحباب می شود منتها در «امرُهم» نه در امری که «لیس امرُهم.» البته این موضوع در بُعد فقه فردی و فقه اجتماعی متفاوت می شود. مسأله شورا در سطح خُرد مستحب است ولی در سطح کلان برای حاکمی که می خواهد درباره مسائل جامعه تدبیر کند، هر جا احتمال دهد که مشورت می تواند در کشف مصلحت أثر داشته باشد بر او واجب می شود، البته حاکم منظور حاکم غیر معصوم است. برای حاکم معصوم مشورت به شکل دیگری خواهد بود چون خطا نمی کند و مشورت کردن بیشتر برای همراه کردن مردم است نه کشف واقع. ولی اگر حاکم غیر معصوم باشد و احتمال دهد برای کشف مصحلت و آن چه اصلح است استفاده از دیگران نقش و أثر دارد حتی احتمال آن نیز وارد باشد مشورت گرفتن از اهل خبره واجب خواهد شد.

دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در پاسخ به پرسشی درباره این که «امورتان به دست زنانتان افتد» نیز پاسخ داد: مدیریت گاهی بدین شکل است که مدیر بالا به گونه ای مسائل را پیش می برد که فرد تحت مدیریت چیزی را می خواهد که مدیر می خواهد. امروزه مهم ترین مسأله جامعه شناسی را مهندسی اجتماعی بیان می کنند، یعنی جامعه را باید به گونه ای مدیریت کرد که آن چه فرد می خواهد جامعه نیز بخواهد. لذا چیزی در ظاهر بر جامعه تحمیل نمی شود ولی در باطن جامعه به سمتی هدایت می شود که فرد می خواهد. به همین دلیل امروزه گفته می شود قدرت اول رسانه است و در جهانی زندگی می کنیم که جهان حاکمیت رسانه هاست، چون ابزار مهندسی اجتماعی رسانه است. فرد با رسانه کاری می کند که مردم و جامعه مانند او فکر کنند. جامعه خیال می کند حاکمیت جامعه با اوست در حالی که حاکمان واقعی صاحبان رسانه ها هستند و آن ها حکومت می کنند. این غیر از آن است که فرد اصلاً فکر نکند و کار را به دیگران بسپارد. یعنی اگر مرد نتواند در تشکیلات خانواده مدیریت کند، زن هیچ گاه از مرد راضی نمی شود و در نهایت منجر به از هم پاشیدگی می شود. این ها مسائل مهمی است و باید در فقه درباره آن ها بحث کنیم.

آیت الله اراکی روایت چهارم را این گونه بیان کرد: «ما خاب من استخار ولا ندم من استشار، ولا عال من اقتصد؛ هر کس قبل از تصمیم گیری از خدا طلب خیر کند دست خالی باز نمی گردد. کسی هم مشورت کند پیشمان نمی شود و کسی که اقتصاد را در زندگی رعایت کند درمانده نمی شود.» در «لا ندم من استشار» هم که اصلاً امری وجود ندارد که دلالت بر وجوب مشورت در مسائل فردی و یا حتی اجتماعی داشته باشد.

انتهای پیام/